PRAWO - to jest pewien uporządkowany zespół norm związany z przymusem stosowanym przez państwo, którego funkcje i treść wyznacza pewien układ sił społecznych a także stopień rozwoju cywilizacyjnego.
PRAWO KARNE:
-zespół norm prawnych określających czyny społecznie szkodliwe zwane przestępstwami
-określa zasady odpowiedzialności za te czyny
-określa kary, środki karne, środki zabezpieczające stosowane wobec sprawców tych czynów
- środki zapobiegawcze → regulowane w kodeksie postępowania karnego (tymczasowe aresztowanie, poręczenie majątkowe, zakaz opuszczenia kraju, zakaz pełnienia danej funkcji określonych czy wykonywania określonego zawodu)
- Środki zabezpieczające → uregulowane bezpośrednio w KK, chodzi o sytuacje kiedy mamy do czynienia z osobą niepoczytalną czy ograniczonej poczytalności, osobę uzależnioną od narkotyków lub od alkoholu, wobec tych osób można stosować środki zabezpieczające. Osoba, u której stwierdzono niepoczytalność nie może odpowiadać karnie, ale również taka osoba może być niebezpieczna dla społeczeństwa.
CEL PRAWA KRANEGO:
- wyobrażony przez ustawodawcę i pożądany przez niego przyszły stan rzeczy, do którego zmierza formułując normy prawne. Stanem rzeczy jest sytuacja gdzie przestępstwa w ogóle nie będą popełniane, ale nie istnieje państwo, w którym jest taki stan.
-wprowadzanie nowych typów przestępstw jest korzystne, ponieważ często jest tak że pewnych przestępstw nie można było przewidzieć wcześniej (np. przestępstwa komputerowe kilka lat temu)
-podwyższanie ustawowego zagrożenia może prowadzić do różnych rezultatów
FUNKCJE PRAWA KRANEGO:
- Ochronną - pewną ochronę systemu stosunków społecznych (ustrój, struktura władzy, granice suwerenności, życie i zdrowie, wolność, godność, system podatkowy)
- Prewencyjno-wykonawcza - kształtowanie świadomości sprawców przestępstw oraz reszty społeczeństwa. Kształtuje się tą świadomość na trzech płaszczyznach: prawa karnego materialnego, prawa karnego procesowego, prawa karnego wykonawczego.
Dwa pojęcia związane z prewencją:
-Prewencja indywidualna - indywidualne oddziaływanie kary
-Prewencja generalna - oddziaływanie kary na społeczeństwo
- Represyjna - stosowanie kar i środków karnych służy rozliczeniu sprawcy ze społeczeństwem, jest formą zadośćuczynieniu społecznemu poczuciu sprawiedliwości społecznej. W przypadku funkcji represyjnej obserwujemy reakcje społeczne gdzie często mówi się o oburzeniu społecznym czyli o sytuacji w której generalnie rzecz biorąc społeczeństwo nie akceptuje pewnego typu zachowań. Zależy to od tolerancji na określony typ przestępstw (przykład z pijanym rowerzystą na rzadko uczęszczanej drodze a tym samym człowiekiem znęcający się nad rodziną).
- Profilaktyczno-zabezpieczająca - środki eliminacyjne, zabezpieczające oraz inne środki oddziaływania. Najbardziej radykalnym środkiem eliminacyjnym jest kara śmierci, kara zniesiona przez KK w 97 r. (wcześniej nie stosowana, było moratorium na stosowanie kary śmierci, ostatni wyrok wykonano w latach osiemdziesiątych w Krakowie) Karą eliminacyjną jest kara dożywotniego pozbawienia wolności, nie ma ona jednak w Polsce charakteru bezwzględnego. Istnieje możliwość warunkowego przedterminowego zwolnienia po odbyciu kary 25 lat, ale sądy mają też inną możliwość mogą określać minimalny okres po którym warunkowe/przedterminowe zwolnienie jest możliwe. Środki zabezpieczające to np. umieszczenie osoby niepoczytalnej w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym.
- Gwarancyjna - chroni obywateli przed dowolnością organów ścigania.
Trzeba zwrócić uwagę na zasady:
- nie ma przestępstwa bez ustawy. Brak jest analogi w prawie karnym. Źródłem prawa karnego jest tylko ustawa.
- nie ma kary bez ustawy. Można sobie wyobrazić, że jakaś kara mogłaby być skuteczniejsza, ale jeśli nie ma ich w ustawie to stosować ich nie można.
ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO: Źródłem prawa, w znaczeniu formalnym, jest akt organu państwowego zawierający normy prawne. W przypadku prawa karnego osobno rozpatruje się jednak źródła prawa karnego materialnego i procesowego.
ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO:
- Konstytucja - nie określa, jakie konkretne typy zachowań człowieka są przestępstwami i jaki za nie grożą kary. Zawiera przepisy regulujące zasady odpowiedzialności karnej zawarte w części ogólnej prawa karnego, np. w art. 42 ust. 1 wskazuje. iż tylko akt rangi ustawy może zabronić określonych czynów pod groźbą kary.
- Ustawa - jest w Polsce źródłem prawa, w takim zakresie, w jakim oznacza ona co jest przestępstwem i jakie sankcje są za nie przewidziane.
Podst. ustawą jest kodeks karny z 1997 r., który składa się z 3 części:
- ogólnej, - która określa podstawowe zasady odpowiedzialności za przestępstwo, formy jego popełnienia, okoliczności wyłączające odpowiedzialność, system kar i środków karnych itd.,
- szczególnej - zawiera typy przestępstw i karę grożącą za nie,
- wojskowej - wskazuje na odrębności zastosowania zasad odpowiedzialności, kar i środków karnych w stosunku do żołnierzy oraz opisuje najważniejsze przestępstwa wojskowe.
- Umowa międzynarodowa, - jeśli zostanie ratyfikowana i ogłoszona w Dz. U. RP to jest ona częścią krajowego porządku prawnego i stosuje się ją bezpośrednio. Ma ona pierwszeństwo przed ustawą o ile została ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie (art. 91 ust.2 Konstytucji). Najważniejszymi umowami są: Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r., oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r.
ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO:
- Konstytucja - zawiera wiele przepisów normujących proces karny, np. zapewnia nietykalność i wolność osobistą, statuuje zasadę domniemania niewinności, wskazuje na prawo do sprawiedliwego, bezstronnego i jawnego procesu sądowego. Gwarantuje też dwuinstancyjność postępowania sądowego.
- Ustawa - stanowi podstawowe źródło prawa karnego procesowego, zwłaszcza kodeks postępowania karnego.
- Umowa międzynarodowa - ma pierwszeństwo przed ustawą. Szczególne znaczenie ma tu orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które może doprowadzić nawet do nowej interpretacji przepisów ustawy lub ich zmiany.
- Zarządzenia wykonawcze - w prawie karnym procesowym nie ma zakazu regulowania jego materii przy pomocy tych rozporządzeń (jak w prawie karnym materialnym) Kodeks postępowania karnego z 1997 r. przewiduje ok. 17 rozporządzeń, zaś karny wykonawczy - ok. 25. Wydawane są one w celu wykonania delegacji ustawowej.
NIE SĄ ŹRÓDŁEM PRAWA KARNEGO:
- orzecznictwo sądów w Polsce za wyjątkiem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego - zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji mają one moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne,
- zwyczaje, - mimo iż wywierają wpływ na stosowanie prawa a niekiedy i na ocenę stopnia szkodliwości społecznej warunkującej w konkretnej sytuacji odpowiedzialność karną.
PRZESTĘPSTWO - Kodeks karny nie zawiera definicji przestępstwa ( nie ma definicji legalnej przestępstwa). Przestępstwo to:
• czyn społecznie szkodliwy
• czyn bezprawny
• czyn zawiniony
• czyn zabroniony przez ustawę/prawo pod groźba kar sądowych w chwili jego popełnienia
RODZAJE PRZESTĘPSTW:
- ze względu na wysokość grożącej kary
- zbrodnie - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności nie krótszy niż 3 lata albo karą surowszą np.: fałszowanie dokumentów, morderstwo, kradzież
- występki - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 3 miesięcy ale nie więcej niż 3 lata, lub grzywna powyżej 30 stawek dziennych
- Wykroczenie - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności poniżej 3 miesięcy lub grzywną
- ze względu na skutek
- formalne - popełnione przez działanie sprawcy np.: nie udzieleniu pomocy człowiekowi, któremu grozi utrata życia lub uszczerbek na zdrowiu,
- materialne - składa się z działania sprawcy i skutków tego działania np.: kradzież, zabójstwo, rozbój, uszkodzenie ciała, popełnione przez zaniechanie np.: nie powiadomienie o wiedzianym przestępstwie, nie opuszczenie szlabanu przez dróżnik,
- ze względu na sposób ścigania
- ścigane z oskarżenia publicznego (z urzędu) - należą tu poważniejsze przestępstwa, prokurator jest tu oskarżycielem publicznym
- ścigane z oskarżenia prywatnego (tzw. Prywatno-skargowych) - należą przestępstwa popełnione na szkodę jednostki, o niewielkiej szkodliwości społecznej np.: obraza, naruszenie nietykalności cielesnej, zniesławienie
- ze względu na winę
- umyślne - jest umyślna wina sprawcy (w postaci zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego)
- nieumyślne - z winy nieumyślnej w postaci lekkomyślności lub niedbalstwa
WYKROCZENIE - czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany. Sprawca czynu zabronionego nie popełnia wykroczenia, jeżeli czyn jest niezawiniony (art. 1 §2 Kodeksu wykroczeń).
Odpowiedzialności za wykroczenie odpowiada każdy, kto ukończył 17 rok życia. Odpowiedzialności podlegają czyny popełnione na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, na statku wodnym lub powietrznym, chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej. Odpowiedzialności podlega działanie umyślne lub nieumyślne, chyba, że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko za działanie umyślne.
WYSTĘPEK - czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (art. 7 § 3 Kodeksu karnego).
Czyn zabroniony, którego dolna granica ustawowego zagrożenia wynosi nie mniej niż 3 lata pozbawienia wolności albo jest zagrożony karą surowszą, stanowi zbrodnię.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA - to ponoszenie konsekwencji przewidzianej w sankcji prawnej za naruszenie normy w warunkach prawem przewidzianych. Odpowiedzialność karna jest odmiana odpowiedzialności prawnej.
PRZEWIENIA DYSCYPLINARNE - należy je odróżnić od przestępstw. Przewinienia dyscyplinarne to czyny zabronione w prawie dyscyplinarnym, które ujemnie wpływają na wykonywanie określonej służby czy określonego zawodu a przez to na stosunki społeczne, których dotyczy służba. Zagrożone są karami dyscyplinarnymi typowymi dla danej dyscypliny prawnej. Przewinienie dyscyplinarne może być przestępstwem karnym, ale nie musi (odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają między innymi studenci, adwokaci). Przewinienia dyscyplinarne są specyficzne dla określonej służby i rodzaju wykonywanej działalności, ale kary dyscyplinarne mogą być często bardziej dolegliwe niż w przypadku odpowiedzialności karnej.
PRAWO KARNE INTERTEMPORALNE - prawo karne międzyczasowe. Może być sytuacja tego typu, że sprawca popełnia przestępstwo pod rządami jednej ustawy ale ta ustawa się zmienia i sądzony jest w momencie kiedy obowiązuje inny ustawa (również pojedynczy przepis). Zmiana ta może polegać na penalizacji albo na depenalizacji albo na modyfikacji penalizacji, czyli jakieś zachowanie nie było zachowanie zakazanym, ale zostało zakwalifikowane jako zabronione lub odwrotnie albo jakieś działanie było karane, ale inaczej niż dotychczas (winny sposób np. wprowadzając inny rodzaj kary)
ZASADA WINY: Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. Brak winy wyłącza przestępność danego zachowania. Jednymi z elementów, które wpływają na to czy mamy do czynienia z winą czy nie w danym wypadku jest np. wiek, ale także poczytalność.
RODZAJE WINY:
- umyślna - występuje w dwóch postaciach:
• zamiar bezpośredni- sprawca planuje i popełnia przestępstwo,
• zamiar pośredni (ewentualny) polega na tym, że sprawca popełniając jedno przestępstwo dokonuje następnego, sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to, np.: podczas rozboju, sprawcy pozostawiają pozbawioną ofiarę ubrania na mrozie. Nie zamierzali oni jej pozbawić życia, lecz z takim skutkiem liczyli się i akceptowali je.
- nieumyślna - występuje jako lekkomyślność i niedbalstwo:
• sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, ale bezpodstawnie sądzi, że zdoła go uniknąć i jest to tzw. Świadoma nieumyślność
• Nieświadoma nieumyślność polega na tym, że sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia, chociaż powinien przewidzieć
KARA - jest to środek przymusu państwowego, stosowany przez sądy wobec sprawców przestępstwa i polegający na sprowadzeniu pewnej dolegliwości.
RODZAJE KAR:
- kary zasadnicze
• kara pozbawienia wolności - wykonuje się w zakładach karnych: otwartych, pół zamkniętych, zamkniętych. Różnią się od siebie stopniem zabezpieczenia, stopniem izolacji skazanych, zakresem praw i obowiązków.
• Kara ograniczenia wolności - dozór policji lub kuratora, zakaz zmiany miejsca sta lego zamieszkania, nieodpłatnej dozorowanej pracy publicznej, potrącenia części wynagrodzenia na rzecz Skarbu Państwa (nie więcej niż 25% przez 2 lata), sąd może zobowiązać skazanego do przeproszenia pokrzywdzonego, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub środków odurzających
• Kara grzywny - jest karą pieniężną, wymierza się ja w stawkach dziennych, określając liczbę stawek i wysokość stawki dziennej
- środki karne - wymierzane łącznie z karą zasadniczą
• pozbawienie praw publicznych utrata czynnego i biernego prawa wyborczego
• utrata orderów i odznaczeń honorowych oraz degradacja (dot. Żołnierzy)
• pobawienie praw rodzicielskich
• zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych
• zakaz wykonywania określonego zawodu
• zakaz sprawowania określonych funkcji
• obowiązek naprawienia szkody
• podanie wyroku do publicznej wiadomości
• świadczenie pieniężne
WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY - polega na tym, że oskarżony zostaje skazany za popełnione przestępstwo, ale wykonanie kary zawiesza się na okres próby. W przypadku, gdy okres próby przejdzie pomyślnie okres uważa się za niebyłe. Sprawce traktuje się tak jakby tego czynu nigdy nie popełnił. W związku z tym z rejestru skazanych usuwa się dane o wymierzonej karze. Warunkowego zawieszenia kary w zasadzie nie stosuje się wobec recydywistów popełniających najpoważniejsze przestępstwa (zabójstwo, gwałt, rozbój)
WARUNKOWE PRZED TERMINOWE ZWOLNIENIA - może nastąpić po odbyciu przez sprawcę połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach, . Jeżeli jest to on karany po raz pierwszy. A po odbyciu 2/3 kary jeśli jest skazany po raz kolejny. Skazanego na 25 lat po upływie 15 lat , natomiast skazanego na dożywotnie więzienie po odbyciu 25 lat kary, Przed terminowe zwolnienie następuje przez tzw.: dobre sprawowanie
ZATARCIE SKAZANIA - polega na urzędowym puszczeniu skazania w niepamięć. Po 10 latach wymazuje się dane sprawcy z Krajowego Rejestru Skazanych.
PRAWO KARNO-SKARBOWE - na podstawie ustawy karno-skarbowej (urzędy skarbowe, urzędy celne, urzędy kontroli skarbowej) przedawnienie następuje po 5 latach, obejmuje przestępstwa przeciwko Skarbowi Państwa: podatkowe, celne, dewizowe, w zakresie opłat skarbowych, najczęstsza forma kary to kara grzywny
JEZYK PRAWNY - to język urzędowego aktu prawnego, charakteryzuje się tym, że niektóre z pojęć są definiowane. To pojęcie powinno mieć jednoznaczne znaczenie a synonimy nie mogą wchodzić w grę. Konkretne pojęcie nie może być rozumiane ani szerzej ani węziej, musi być uściślone.
JEZYK PRAWNICZY - to połączenie języka potocznego i prawnego. Głównie jako sposób wypowiadania się nazewnictwa (Mecenas - obrońca, prawnik)
ROZPORZĄDZENIE - akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporządzenie stanowi jedno ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego, obok Konstytucji, ratyfikowanych umów międzynarodowych, ustaw oraz aktów prawa miejscowego.
ZASADY TECHNIKI LEGISLACYJNEJ - określają system zapisu przepisów i aktów, mówią o regułach budowy przepisu, jak dzielić go na paragrafy, punkty i podpunkty. Szczególnie znaczenie mają znaki interpunkcyjne.
DOBRA PRAWNE BRONIONE:
- cześć i godność osobista
- mienie
- życie
- porządek publiczny
- prawidłowe funkcjonowanie organów ścigania i sprawiedliwości
SĄDY POWSZECHNE - rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów.
Dzielą się:
- rejonowe (cywilny, karny, rodzinny i nieletnich, pracy, ksiąg wieczystych)
- okręgowe (cywilny, karny, penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń sądowych,
pracy, ubezpieczeń społecznych, gospodarczy)
- apelacyjne (cywilny, karny, pracy, lustracyjny)
Sędziowie:
Wszystkich sędziów sądów powszechnych mianuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sądami kierują prezesi powoływani przez Ministra Sprawiedliwości oraz w zakresie finansowym i gospodarczym Dyrektorzy Sądów Apelacyjnych i Okręgowych oraz Kierownicy Finansowi Sądów Rejonowych - powoływani przez Ministra Sprawiedliwości. Postępowanie sądowe oparte jest na zasadzie dwuinstancyjności. Dzięki temu możliwe jest naprawienie wszelkich uchybień dokonywanych w sądach pierwszej instancji. Kontrolę nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy.
ZAKRES OBOWIĄZKÓW SĄDÓW POWSZECHNYCH:
- Sąd rejonowy - powołany do rozpoznawania wszystkich spraw należących do sądów powszechnych, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla sądów wyższych instancji. Instancją odwoławczą od orzeczeń sądu rejonowego jest sąd okręgowy. Sądy rejonowe tworzy i znosi Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa w drodze rozporządzenia. Obszar właściwości sądu rejonowego obejmuje obszar jednej lub więcej gmin. W uzasadnionych wypadkach w jednej gminie można utworzyć kilka sądów. Poza siedzibą sądów rejonowych Minister może tworzyć ośrodki zamiejscowe.
W skład sądu rejonowego wchodzi prezes, wiceprezesi, kierownik finansowy (w razie jego powołania) oraz sędziowie sądu rejonowego.
- Sąd okręgowy - orzekający zarówno w pierwszej jak i drugiej instancji. W polskim wymiarze sprawiedliwości jest zasadą, że w pierwszej instancji orzeka sąd rejonowy. W sprawach karnych, sąd okręgowy orzeka jako sąd pierwszej instancji tylko w sprawach o zbrodnie i niektóre występki. Ponadto na wniosek sądu rejonowego sąd apelacyjny może przekazać sądowi okręgowemu do rozpoznania w I instancji sprawę o każde przestępstwo ze względu na szczególną wagę lub zawiłość tej sprawy. Sąd okręgowy uprawniony jest także do wydania listu żelaznego i Europejskiego Nakazu Aresztowania. Instancją odwoławczą od orzeczeń tego sądu jest sąd apelacyjny. W drugiej instancji sąd okręgowy rozpoznaje apelacje i zażalenia od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji przez sąd rejonowy.
Sądy okręgowe tworzy i znosi minister sprawiedliwości po uzyskaniu opinii Krajowej Rady Sądownictwa w drodze rozporządzenia. Obszar właściwości sądu okręgowego winien obejmować obszary właściwości przynajmniej dwóch sądów rejonowych. Mogą również być powoływane ośrodki zamiejscowe i wydziały zamiejscowe sądów okręgowych.
- Sąd apelacyjny - to organ wymiaru sprawiedliwości powołany do rozstrzygania w II instancji spraw z zakresu: prawa cywilnego, gospodarczego oraz rodzinnego i opiekuńczego,prawa karnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych z obszaru działania co najmniej dwóch podległych mu sądów okręgowych (obszar apelacji).
Sądy apelacyjne rozpoznają także kwestie szczególne przekazane im bezpośrednio przez ustawę. Są również sądami dyscyplinarnymi I instancji dla sędziów.
808I 808I 808I
1