TERMOTERAPIA

Ciepłolecznictwo

1. Definicja ciepłolecznictwa

Dostarczenie organizmowi energii cieplnej z zewnątrz poprzez przewodzenie ( kondukcja), przenoszenie (konwekcja) i (promieniowanie).

2. Wpływ ciepła na organizm

Jednym z podstawowych odczynów organizmu na ciepło lub zimno jest odczyn ze strony naczyń krwionośnych. Zachowanie się naczyń krwionośnych pod wpływem ciepła lub zimna określa prawo Dastre'a - Morata:

„Bodźce termiczne (zimno lub ciepło), działając na duże powierzchnie skóry, powodują przeciwne do naczyń skóry zachowanie się dużych naczyń klatki piersiowej i jamy brzusznej. Naczynia nerek, śledziony i mózgu wykazują odczyn taki sam jak naczynia skóry”

Działanie miejscowe ciepła - odczyn miejscowy

Występuje w miejscu działa ciepła na skórę i tkanki leżące bezpośrednio pod nią (rozszerzenie naczyń krwionośnych i limfatycznych w miejscu działania energi cieplnej)

• Poprawa ukrwienia (przekrwienie tkanek)

• Działanie przeciwzapalne (w zapaleniu wysiękowym i w ostrych stanach zapalnych stosować zimno)

• Działanie przeciwbólowe (przede wszystkim dolegliwościach bólowych spowodowanych wzmożonym napięciem mięśni)

• Poprawa rozciągliwości kolagenowej tkanki łącznej ( zwłaszcza przy równoczesnym wykonywaniu ćw. rozciągających)

• Poprawa lepkości mazi stawowej (zwiększa ruchomość stawów)

• Sprzyja resorpcji (w naciekach zapalnych lub pourazowych, krwiakach - jednak nie w pierwszym okresie po urazie)

• Poprawa trofiki tkanek

Działanie ogólne ciepła - odczyn ogólny

Dostarczenie do ustroju dużej ilości ciepła w warunkach utrudniających jego oddawanie i znaczne podniesienie temperatury ciała - przegrzanie.

Hipertermia

• W celu zwiększania nasilenia procesów przemiany materii i pobudzenie krążenia

• Działanie przeciw - zapalne, -bakteryjne, - wirusowe

• Nasila działanie niektórych leków

Niepożądane działanie ciepła

• Uczynnia utajone infekcje

• Wzmacnia działanie istniejących infekcji i zapalenia

• Uaktywnia enzymy m.in. enzymy destrukcji chrząstek stawowych np. kolagenoz

• Powoduje zwiększenie przepuszczalności ścian naczyń, w wskutek tego powoduje obrzęki i krwawienia

• Powoduje powstanie zakłóceń w czynnościach serca i krążenia

3. Wskazania

• choroby przewlekłe, w okresach wolnych od zaostrzeń

• choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa i stawów

• sany po stłuczeniach i urazach tkanek miękkich (po ustąpieniu odczyny zapalnego)

4. Przeciwwskazania

• ostre i podostre zapalenia (zaostrzenia występujące w przebiegu przewlekłych chorób np. artroz, świeże wypadnięcie dysku, obrzęki, krwawienia, nowotwory, tętnicze i żylne zaburzenia krążenia obwodowego, zakrzepy, stany po zakrzepowych zapaleniach żył, ciężkie choroby serca i krążenia)

• stany po świeżych urazach

• u niemowląt oraz u osób w starczym wieku

• w miażdżycy tętnic

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

• duże nadciśnienie

• zaburzenie czucia

• zaburzenia trofiki

5. Metody stosowania tzw. ciepła suchego

• Nagrzewanie miejscowe za pomocą suszarki do włosów - odległość suszaki od skóry powinna być taka, by odczuwać przyjemne ciepło ok. 15-20 cm; czas trwania nagrzewania - nadmuchu 15-20 min; przez cały czas zabiegu należy poruszać suszarką tak, by strumień ciepłego powietrza nie padał stale na o samo miejsce; 2-3 razy dziennie;

• Nagrzewanie termoforem - gumowy worek napełniony gorącą wodą (2/3 objętości); na okolice ciała, którą zamierza się ogrzać, należy najpierw nałożyć suchy ręcznik a następnie termofor; nakryć wełnianą tkaniną, by zapobiec szybkiemu ochłodzeniu

• Nagrzewanie poduszką elektryczną - urządzenie do miejscowego stosowania ciepła - utrzymanie stałej temperatury

• Nagrzewanie stóp butami ogrzewanymi elektrycznie

• Nagrzewanie gorącym piaskiem

• Przykładanie woreczka z grubym piaskiem po uprzednim podgrzaniu do temp. 40 - 46 °C

• Całkowite kąpiele piaskowe wykonuje się w drewnianych wannach lub ze sztucznego tworzywa, które wypełnione są suchym piaskiem podgrzanym do temp. 40 - 45 ° C; w kąpieli piaskowej chory siedzi w wannie zasypany do wysokości łuków żebrowych;

• łaźnia sucha szafkowa - specjalna szafka drewniana, w której znajduje się pacjent, natomiast głowa pozostaje na zewnątrz; powietrze ogrzewane jesy grzejnikiem elektrycznym do temperatury 60 - 80 °;czas zabiegu 15-20 min;

• łaźnia sucha rzymska - specjalne przystosowane pomieszczenie, w którym powietrze ogrzewa się do temp. 40 -60 ° C za pomocą piecyków lub grzałek elektrycznych; drewniane ławy usytuowane schodkowato, umożliwiają dobór właściwej temperatury powietrza, który zależy od poziomu ławy; w pomieszczeniu znajduje się instalacja z zimną wodą (zmywanie twarzy, zimne okłady na ok. serca; po zabiegu wskazana letnia kąpiel;

• Sauna - zabieg fizykalny powszechnie stosowany zarówno do celów higienicznych jak i leczniczych; celem sauny jest trening mechanizmów eliminacji ciepła oraz hipertermia; zależnie od temperatury i czasu przebywania w komorze sauny można silniej zaakcentować albo przegranie albo trening termoregulacyjny; zasadą każdego treningu jest powtarzanie reakcji ze stopniowaniem intensywności, dlatego powinno się przeprowadzać serię zabiegów;

• Pomieszczenie specjalnie przystosowane - komora sauny; zbudowana z drewna, ławy ułożone piętrami, drzwi do sauny otwierane wahadłowo;

• Podstawowe urządzenie stanowi piec zwany ogniskiem sauny - umieszczone są w nim specjalne grzałki elektryczne, które ogrzewają do temp. 200 ° C umieszczone w nim kamienie, które oddają ciepło otoczeniu;

• Co 30-40 min kamienie polewa się wodą (100-150g); wzrost wilgotności; zwiększenie wilgotności względnej powietrza ok. 70% wywołuje zwieszone przegrzewanie osoby korzystającej z kąpieli, spowodowane utrudnieniem parowania potu;

• Temperatura oraz wilgotność względna zależą od wysokości

• Najwyższa temp. występuje pod sufitem 120° C, najniższa zaś na poziomie podłogi 20-40° C; odwrotnie zachowuje się wilgotność powietrza

• Przygotowanie do zabiegu:

• Pacjent zakwalifikowany przez lekarza, wypoczęty i nieco rozgrzany np. ciepłym prysznicem; dłonie i stopy muszą być ciepłe i lekko zaróżowione;

• Korzystanie z sauny 1 h od ostatniego posiłku;

METODYKA SAUNY

• Naprzemienne nagrzewanie i ochładzanie organizmu

• 2 fazy

• Nagrzewania - 5-15 min

• Ochładzania

Łączny czas 10 - 25 min

FAZA NAGRZEWANIA

• Osoba biorąca kąpiel układa się w pozycji leżącej lub siedzącej, najlepiej w siadzie skulonym

• Zaczyna od najniższej ławy - w przypadku dobrego znoszenia wysokiej temp. w czasie nagrzewanie można się przenieść na wyżej położone ławy, zwiększając w ten sposób oddziaływanie ciepła na ustrój;

• Ręcznik suchy pod ciało;

• W celu zwiększenia odczynu ze strony naczyń krwionośnych skóry, w tej fazie zabiegu można stosować rozcierania specjalnymi szczotkami lub chłostanie cienkimi gałązkami brzozy;

• Osoby gorzej znoszące wysoką temp. mogą w czasie nagrzewania chłodzić twarz i ok. serca zimną wodą;

FAZA OCHŁADZANIA

Sposoby ochładzania:

• Wyjście na świeże powietrze

• Polewania zimną wodą

• Zanurzanie w basenie z zimną wodą (zwykle o temp. 18°C) (zanurzenie w zimnej wodzie może spowodować podwyższenie ciś. krwi - tylko stosować u osób ze sprawnym układem krążenia)

• Poddanie się natryskowi

• Nacieranie śniegiem

W tej fazie stosuje się specjalny sposób oddychania polegający na wydłużeniu fazy wydechu;

Ochładzanie nie może być gwałtowne (mogą wystąpić niekorzystne odczyny;

Prawidłowe przeprowadzenie sany - dobre przegrzanie i należyte ochładzanie;

ZAKOŃCZENIE

• Chłodna kąpiel a następnie 20-30 min odpoczynek

• Wypicie umiarkowanej ilości wody, soku

Jeden seans 2 lub 3 nagrzewania

Utrzymanie dobrej ogólnej sprawności - jeden zabieg sauny w tygodniu;

WSKAZANIA

• Brak bezpośrednich wskazań medycznych

POŚREDNIE WSKAZANIA

• Przewlekłe schorzenia gościowe

• Ch. zwyrodnieniowe stawów

• Nadciśnienie tętnicze okres I i II wg WHO

• Stany pourazowe narządu ruchu

• Choroby skóry: trądzik, przewlekłe stany zapalane narządów rodnych;

• Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

• Rekonwalenscenja

• Niezbyt nasilone nerwice

PRZECIWWSKAZANIA

• 24 h przed ważnymi zawodami i intensywnym treningiem jak również bezpośrednio po nich (odwodnienie organizmu)

• Miesiączka u kobiet

• Gorączka

• Drobne infekcje dróg oddechowych

• Parafina

Cechy charakterystyczne parafiny:

• Węglowodór nasycony

• Duża pojemność cieplna

• Małe przewodnictwo (bardzo wolno oddaje swe ciepło)

• Substancja łatwopalna (nie można stykać z otwartym ogniem)

• Punkt topnienia 45-50°

• Punkt wrzenia 250° - traci swe właściwości

Lecznicze działanie parafiny:

• Dzięki dużej pojemności cieplnej i ograniczonemu przewodnictwu cieplnemu utrzymuje ona długo ciepło i wolno oddaje je otoczeniu

• Przy stygnięciu wykazuje właściwości zmniejszania swej objętości o 10-20 % - warstwa parafiny, obejmująca np. kończynę, wywiera na nią ucisk - zwiększa się dzięki przekazywanie tkankom ciepła, z drugiej zaś strony dzięki uciskowi naczyń skóry-zmniejsza odprowadzanie ciepła z prądem krwi;

• Usprawnienie krążenia w naczyniach włosowatych skóry

• Wzmagają się procesy utleniania tkankowego

• Ułatwia resorbcje

• Wydalanie z tkanek toksycznych produktów procesu zapalnego

METODYKA ZABIEGÓW

• Do zabiegów stosuje się parafinę białą, podgrzewa się ją do temp. 60° C na łazni wodnej (w naczyniu z parafiną musi być termometr) lub w specjalnej kuchni parafinowej(posiada termostat ułatwiający utrzymanie właściwej temp.)

• Do parafiny dodaje się parafiny płynnej - 20-40 g parafiny płynnej na 1 kg parafiny stałej(zmniejsza się kruchość i łamliwość okładów parafinowych)

• Temp. parafiny do zabiegów z zanurzeniem kończyn wynosi 53-54°C, natomiast do nakładania warstwami na ciało może być trochę wyższa, lecz nie powinna przekraczać 60 ° C

• Uważać aby do parafin nie dostała się woda - grozi oparzeniem podczas zabiegu

PRZYGOTOWANIE DO ZABIEGU

• Część ciała , która ma zostać poddana zabiegowi, musi być obnażona

• Dokładnie umyta i osuszona, a owłosiona pokryta cienką warstwą wazeliny (ułatwi bezbolesne usunięcie parafiny po zabiegu)

• Zależnie od okolicy ciała poddawanej zabiegowi chory powinien wygodnie siedzieć lub leżeć

• Reszta ciała jest ubrana lub pokryta wełnianym kocem

• Przed zabiegiem należy sprawdzić za pomocą ciepłej i zimnej wody, czy chory nie cierpi na zaburzenia czucia;

WSKAZANIA

• Choroby stawów

• Blizny

• Zrosty pooperacyjne

• Przykurcze pourazowe i pooperacyjne

• Stany zwyrodnieniowe

• Zmiany reumatyczne

• Przyspiesza resorbcję wysięku

• Przewlekłe stany zapalne stawów i tk. Miękkich

PRZECIWWSKAZANIA

• Stany odwapnienia kości (osteoporoza)

• Ostre stany zapalne

• Gruźlica

• Obrzęki

• Choroby skóry

• Stany zagrażające krwawieniu

• Zapalenie żył

• Ciąża

• Nowotwory

• Metal w tkankach

• Gorączka

• Niezakończony wzrost kości (dzieci)

• Zespół Sudecka

• Choroby zakaźne

Rodzaje zabiegów z wykorzystaniem parafiny

CZĘŚCIOWE KĄPIELE PAAFINOWE

• Obejmuje kąpiel rąk lub nóg

• Wykonuje się je w odpowiednio dużych naczyniach wypełnionych parafiną podgrzaną do ok. 53 C

• Czas 30-40 min

• Należy cały czas poruszać kończyną (ma to znaczenie dla usprawniania ruchowego stawów-ułatwia wykonywanie ruchów w stawach o ograniczonej ruchomości)

OKŁADY PARAFINOWE

• Wykonuje się je na okolicy barku, pleców, stawów kolanowych i łokciowych

• Stosowany wtedy, gdy zabieg ma objąć większą pow. ciała

• Parafina podgrzana do ok. 60 C

• nakładanie za pomocą szerokiego płaskiego pędzla cienkimi warstwami - pierwsza warstwa parafiny bezpośrednio po nałożeniu bardzo szybko stygnie oddając skórze, przy czym krzepnie; następne warstwy przekazują swoje ciepło przez poprzednio ułożone warstwy - umożliwia to stosowanie parafiny o temp. 60 C bez obawy, że może spowodować o oparzenie skóry; pierwsza warstwa stanowi izolację i chroni przed nadmiernym przegrzaniem

• parafinę nakłada się warstwowo, do łącznej grubości 1-2 cm

• powstały okład owija się papierem woskowanym lub ceratą, a następnie suchą flanelą;

• okład utrzymuję się ok. 30 min

• zdjąć parafinę, skórę wytrzeć z potu i okryć suchą flanelą

• skóra po zabiegu powinna być różowa, gorąca, pokryta potem

Rumień plamisty - rozszerzenie naczyń głębokich ok. 2 h utrzymuję się, wychodzi poza powierzchnię zabiegową;

ZAWIJANIA PARAFINOWE

• nazywamy okłady na staw barkowy, łokciowy, kolanowy, dłoń, stopę

• wykonany za pomocą gazy zanurzonej w parafinie

• rozmiar złożonej w kilka warstw gazy powinien wynosić ok. 12x50 cm

• nałożenie na skórę pierwszej warstwy ochronnej (bezpośrednio na skórę - przy użyciu pędzla - od palców ku górze)

• owinięcie danego stawu warstwami gazy przesyconej parafiną

• zazwyczaj 2-3 wartwy

OKŁADY PARAFINOWE STOP LUB DŁONI

• szybkie zanurzenie (0,5-1s) stóp lub dłoni w ogrzanej parafinie 54 C i równie szybkie jej wyjęcie

• tak postępuje się wielokrotnie, aż do uzyskania grubej warstwy parafiny do 2 cm

• całość okrywa się torebką z tkaniny lub papierem woskowym i następnie flanelą lub tkaniną wełnianą

• rękawiczki lub skarpetki utrzymuje się do ok. 30 min;

• uwaga: ze względu na oparzenia zabieg wykonuje się bardzo uważnie i ostrożnie

2

---