IUS COMMUNE
Pierwszymi uczonymi, dzięki którym nastąpiło odrodzenie zainteresowania prawem rzymskim byli tak zwani GLOSATOROWIE. Prawnicy szkoły w Bolonii zaczęli badać prawo rzymskie na podstawie odkrytych wówczas Digestów justyniańskich. Nazwa kierunku wywodzi się
z wyjaśnień i uwag (glos) zapisywanych w tekście kodyfikacji justyniańskiej na marginesie lub między wierszami. Założycielem szkoły glosatorów był żyjący na przełomie XI-XIIw .,Irnerius, a najsłynniejszym z nich Accursius, który zebrał glosy własne i swych poprzedników w zbiorze pod nazwą „Glossa ordinaria”.
Glosatorowie skłaniali się ku interpretacji praktycznej odzwierciedlającej potrzeby czasu, a także dokonywali prób sformułowania ogólniejszych twierdzeń i zasad prawnych. Uważali prawo rzymskie za prawo „żywe”, które powinno mieć moc obowiązującą na wszystkich terytoriach nad którymi rozciąga się panowanie cesarzy niemieckich.
Po krótkim okresie zastoju w dziedzinie studiów nad prawem rzymskim od połowy XIVw. zapanował na uniwersytetach włoskich nowy kierunek reprezentowany przez tak zwanych KOMENTATORÓW zwanych też postglosatorami, którzy dokonali twórczego przystosowania prawa rzymskiego do potrzeb współczesności. Potrafili w swych obszernych komentarzach do prawa rzymskiego pogodzić czysto teoretyczne i abstrakcyjne rozważania nad prawem z potrzebami praktyki. Dokonali praktycznej modernizacji norm prawa rzymskiego zgodnie z potrzebami czasu. Twórczość komentatorów dała początek nowym dziedzinom prawa, jak na przykład prawu handlowemu czy prawu międzynarodowemu prywatnemu. Do najsłynniejszych komentatorów należał żyjący w XIVw. Bartolus de Saxoferrato oraz jego uczeń Baldus de Ubaldis.
Komentatorzy byli właściwymi twórcami nauki odrodzonego prawa rzymskiego, które w ich interpretacji zaczęło przenikać jako prawo powszechne IUS COMMUNE w charakterze czynnika ujednolicającego do wielu partykularnych systemów prawnych Europy.
Ius coomune było to prawo powszechne, pospolite, przysługujące szerokiemu kręgowi osób. Prawo rzymskie stanowiło najsilniejszy składnik ius commune rozwiniętego na kontynencie europejskim. Spełniało ono ważną rolę unifikacyjną, kształtując coś na wzór prawa ogólnoeuropejskiego. Było posiłkowym źródłem prawa w tym sensie, że znajdowało zastosowanie tylko tam i wtedy, gdzie i kiedy nie istniały odpowiednie regulacje w prawie krajowym. Zatem gdy pojawiła się luka w krajowych regulacjach prawnych albo gdy były one niejednoznaczne rozpatrywana sprawa była rozstrzygana przez sąd opierający się na ius commune.
Szczególnie doniosła rola w kształtowaniu europejskiego ius commune przypadła kompilacji prawa rzymskiego sporządzonej za czasów panowania cesarza Justyniana znanej pod nazwą Corpus Iuris Civilis. Badania prowadzone w oparciu o kompilację justyniańską doprowadziły do powstania i rozkwitu ius commune.