Tajemnice mapy Waldseemullera

Jedyna kopia 500-letniej mapy, na której po raz pierwszy pojawia się nazwa Ameryka zostanie zaprezentowana na wystawie amerykańskiej Biblioteki Kongresu. Mapa z 1507 roku pozostaje zagadką dla badaczy, w sposób niemalże doskonały opisując Nowy Świat. Z jakich źródeł korzystali jej twórcy?

 

Dlaczego twórca mapy nazywa terytorium Ameryką, potem zaś w tajemniczy sposób zmienia zdanie? Jak mógł on tak dokładnie przedstawić Amerykę Południową? Dlaczego na zachód od Ameryki umieścił wielki ocean, skoro Europejczycy mieli dopiero odkryć Pacyfik?

- To rodzaj tajemnicy, pytania, które wciąż istnieje - mówi John Hebert, kierownik wydziału map i geografii Biblioteki Kongresu.

12 kart tworzących mapę nabyto w 2003 roku od niemieckiego księcia Johannesa Waldburg-Wolfegga za cenę 10 mln USD. 13 grudnia 2007 roku mapa Waldseemullera po odpowiednim przygotowaniu wystawiona zostanie na widok publiczny, po raz pierwszy od roku 1901, kiedy to odnaleziono ją w archiwach Waldburg-Wolfeggów. Wydarzenie to budzi zainteresowanie z powodu tego, jakich dokumentów użyto do stworzenia mapy.

Jej twórcą jest niemiecki mnich Martin Waldseemuller. W 13 lat po tym, jak Krzysztof Kolumb wylądował na zachodniej półkuli, książe Lotaryngii zgromadził Waldseemullera wraz z grupą innych uczonych w klasztorze w Saint-Die we Francji, w celu opracowania pierwszej mapy świata.
Rezultat ukazał się już 2 lata później i zdumiewająco przypomina współczesne mapy.

- Kształt Ameryki Południowej jest poprawny - mówi Hebert. Szerokość kontynentu w kluczowych punktach jest podana z dokładnością do 70 mil.

Zakładając, że wedle powszechnie panującej opinii Europejczycy nie wiedzieli wówczas nic o świecie, mapa w takim kształcie nie powinna powstać - dodaje naukowiec.

Mapa podaje także dokładny opis zachodniego wybrzeża Ameryki Południowej. Jednak jak wiadomo z historii, Vasco Nunez de Balboa nie dotarł do Pacyfiku aż do 1513 roku, zaś Ferdynand Magellan dopiero w 1520 dotarł na krańce tego kontynentu.

- Jest to, zatem na tyle przekonująca mapa, aby zapytać, w jaki sposób twórcy doszli do tego wniosku - mówi Hebert.

Twórcy mapy opierali się na liczących 13 wieków mapach egipskiego geografa Ptolemeusza, a także na listach florenckiego nawigatora, Amerigo Vespucciego, opisujących jego podróże do nowego świata. Hebert twierdzi jednak, że w grę musiało wchodzić coś jeszcze.

- Na pismach Vespucciego nie dałoby się przygotować tej mapy - dodaje naukowiec.

Waldseemuller wyjaśnia, że nazwał nowy ląd ku czci Vespucciego, nazwę Ameryka tworząc od imienia żeglarza. Wkrótce jednak wyraził pewne sprzeczne opinie na temat tego, co zrobił. W atlasie, który Waldseemuller wydał 6 lat później pokazana jest jedynie część wschodniego wybrzeża Ameryk i odnosi się do nich jako Terra Incognita - nieznany ląd.

- Ameryka zniknęła z jego leksykonu - mówi Hebert. W żadnym miejscu w atlasie, w tekstach czy mapach, nie pojawia się nazwa Ameryka.

Jego mapa z 1516r. o tej samej skali, co ta z 1507, cofa się nawet jeszcze bardziej, pokazując jedynie część nowych kontynentów i łącząc je na północy z Azją. Południowa Ameryka zwana jest tu „Terra Nova” (Nowa Ziemia), zaś Północna „Terra de Cuba” (Kubańska Ziemia).

Skąd wziął się ten regres w jego poglądach na świat, tego nikt nie wie. 

W pismach towarzyszących mapie z 1516 roku, Waldseemuller zdaje się dostrzegać wcześniejsze błędy i poddaje je korekcie - stwierdza naukowiec.

Naukowiec przypuszcza, że w grę wchodzić może tu polityka. Hiszpania i Portugalia podzieliły między siebie świat już w 1494 roku na podstawie układu z Tordesillas, w którym ustalono podział nowo odkrywanych terytoriów i mórz według linii biegnącej ok. 2000 km na zachód od Wysp Zielonego Przylądka. Obszary na zachód od owej linii przypadały Hiszpanii, zaś na wschód Portugalii. Owa linia demarkacyjna nieobecna jest na mapie z 1507 roku, zaś flagi oznaczające przynależność terytorialną wskazują, że Portugalia kontroluje południowe skraje Południowej Ameryki, choć w rzeczywistości była to hiszpańska strefa wpływów. Na następnej mapie południowe krańce Ameryki Południowej należą już do Hiszpanii - twierdzi Hebert.

- Możliwe jest, że na kształt mapy z 1507 roku wpłynęły siły portugalskie, zaś na mapę z 1516 hiszpańskie.

Choć mapa kryje wiele tajemnic, jedna rzecz pozostaje pewna: ukazuje ona rewolucyjną zmianę w europejskim postrzeganiu świata.

- Jest to w rzeczy samej początek lub pierwsza mapa nowej ery i ta, z której wszyscy potem brali przykład - mówi Hebert. Staje się ona mapą kluczową.

---