Regulacją o charakterze ramowym w gospodarce odpadami jest dyrektywa Rady Europy 75/442/EWG zmieniona w roku 1991 (91/156/EWG). Zobowiązuje ona kraje członkowskie do zapobiegania powstawaniu odpadów, ograniczania ich ilości i zmniejszania szkodliwości. Przenosi ona ze szczebla lokalnego na krajowy nadzór nad gospodarką odpadami. Zgodnie z dyrektywą gospodarowanie odpadami musi odbywać się w sposób bezpieczny dla zdrowia ludzkiego i środowiska. Jednym z kluczowych elementów strategii gospodarowania odpadami jest hierarchia postępowania z odpadami i zasada zanieczyszczający płaci. Z dyrektywy wynikają obowiązki w zakresie przygotowania przez samorządy planów gospodarki odpadami.
Dyrektywa Rady 91/689/EWG dotyczy odpadów niebezpiecznych. Definiuje ona rodzaje tych odpadów - głównie ze względu na wpływ na zdrowie. Określa zasady postępowania z odpadami niebezpiecznymi. Rozporządzenie Rady 1993/259 określa zasady transgranicznego przemieszczania odpadów niebezpiecznych; Nr 1420/99/WE z 29 kwietnia 1999 r. ustanawiającego wspólne zasady i procedury stosowane do wysyłek niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów nienależących do OECD; Nr 1547/99/WE z 12 lipca 1999 r. ustanawiającego procedury kontrolne zgodnie z rozporządzeniem Rady Europy nr 259/93 stosowane do wysyłek niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów, do których nie stosuje się decyzji OECD.
Dyrektywa 2000/76/WE dotyczy spalania odpadów. Jej celem jest zapobieganie lub minimalizowanie potencjalnych negatywnych wpływów na środowisko emisji do powietrza, wód, gleby itd. Od 2005 r. dyrektywa zaostrza wartości graniczne przy emisjach podczas spalania odpadów. Spalarnie są identyfikowane jako główne źródło emisji do atmosfery dioksyn i furanów.
Dyrektywa 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów służyć ma zmniejszeniu wpływu na środowisko składowisk. W tym celu dyrektywa zobowiązuje kraje członkowskie do podejmowania działań ograniczających ilość składowanych odpadów szczególnie odpadów biodegradowalnych.
Dyrektywa Rady 91/157/EWG reguluje kwestie odzysku i unieszkodliwiania zużytych baterii i akumulatorów. Zgodnie z wymogami dyrektywy istnieje obowiązek selektywnej zbiórki i unieszkodliwiania zużytych baterii i akumulatorów zawierających rtęć, kadm, lub ołów.
Dyrektywa 94/62/We określa strategię UE w zakresie odpadów opakowaniowych. Jest to, dyrektywa w pełni oparta o hierarchię postępowania z odpadami: od zapobiegania do unieszkodliwiania
Celem dyrektywy 2000/53/WE jest ochrona przed wrakami pojazdów i promowanie zbiórki i recyklingu odpadów. Dyrektywa ustala wprowadzenie systemu zbiórki pojazdów na koszt producenta, zgodnie z zasadą "zanieczyszczający płaci". Kraje członkowskie są zobligowane do tworzenia systemów bezpłatnej zbiórki wraków i używanych części pojazdów.
Dyrektywa PE i RU nr 2002/96/WE z 27.01.2003 r. nakłada na państwa członkowskie obowiązek sprawowania ścisłego nadzoru nad postępowaniem z odpadami zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w szczególności nad jego odzyskiem. Dyrektywa określa m.in. zakres oraz terminy wykonania obowiązków ciążących na producentach oraz obowiązki odpowiedniego informowania użytkowników sprzętu. Dyrektywa obejmuje cały sprzęt elektryczny i elektroniczny wykorzystywany przez konsumentów.
Krajowy Plan Gospodarki Odpadami (KPGO) - przyjęty w postaci rozporządzenia - uwzględnia wszystkie powyższe zasady i wymagania. Generalnie, wytyczne KPGO służą realizacji - zintegrowanego z planami samorządowymi - programu postępowania z odpadami prowadzącego do zapobiegania i minimalizacji ich ilości, zapewnienia ich odzysku i recyklingu, unieszkodliwiania i bezpiecznego ich składowania. Program realizowany jest z uwzględnieniem obecnych i przyszłych możliwości technicznych, organizacyjnych oraz uwarunkowań ekonomicznych, a także z uwzględnieniem poziomu technicznego istniejącej infrastruktury.
KPGO dokonuje podziału odpadów na 2 zasadnicze grupy: odpady komunalne i przemysłowe. Oddzielną grupę stanowią odpady niebezpieczne. Podział ten stanowi podstawę do: prezentacji diagnozy aktualnego stanu gospodarki odpadami; przyjęcia założeń prognostycznych; określenia celów w gospodarce odpadami; przyjęcia przewidywanych zadań do realizacji. Dokument prezentuje źródła finansowania zadań zawartych w KPGO a także sposób organizacji późniejszego monitoringu realizacji zadań KPGO.
W celu uporządkowania gospodarki zasobami i ochrony środowiska niezbędna jest klasyfikacja odzwierciedlająca genezę odpadów, ich właściwości, ekologiczną szkodliwość, użyteczność i masowość ich wytwarzania.
Podstawą każdej klasyfikacji są odpowiednio dobrane kryteria o charakterze fizykochemicznym, biologicznym, technologicznym, ekonomicznym np.:
źródło pochodzenia - sfera powstawania,
kryterium surowcowe,
stan skupienia,
skład chemiczny,
toksyczność,
stopień zagrożenia dla środowiska,
stopień przydatności (branżowej) do dalszego wykorzystania.
Odpady klasyfikuje się w zależności od źródeł powstawania, stopnia uciążliwości bądź stwarzania zagrożeń dla życia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska. W problematyce dotyczącej ochrony środowiska rozpatruje się i klasyfikuje odpady, jako substancje pochodzące z produkcji lub konsumpcji, które zanieczyszczają środowisko.
Przy klasyfikacji odpadów w oparciu o kryterium toksyczności i zagrożenia dla środowiska przyjmuje się, że o ich szkodliwości decyduje:
składnik najniebezpieczniejszy, który jednocześnie determinuje przynależność odpadów do odpowiedniej kategorii szkodliwości i określa technologię jego utylizacji,
toksyczność i szkodliwość odpadu dla organizmów żywych,
właściwości rakotwórcze substancji odpadowych,
zagrożenie dla wód powierzchniowych i gleby na podstawie wielkości dopuszczalnych zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych I klasy czystości,
zanieczyszczenie atmosfery przez odpady pylące, wydzielające pary lub gazy szkodliwe i o nieprzyjemnym zapachu,
łatwość zapłonu.
Obowiązujący stan prawny w dziedzinie gospodarki odpadami, opiera się na następujących, kardynalnych zasadach wynikających z ustawy Prawo ochrony środowiska i ustawy o odpadach:
zasadzie zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska,
zasadzie zapobiegania - ten kto podejmuje negatywne dla środowiska działania, odpowiada za usunięcie ich skutków,
zasadzie przezorności - ten kto podejmuje działania które w przyszłości mogą negatywnie oddziaływać na środowisko, odpowiada za podjęcie wszelkich możliwych środków zapobiegawczych,
zasadzie "zanieczyszczający płaci" - odpowiedzialność ekonomiczna sprawcy za szkody bieżące lub przyszłe w środowisku,
zasadzie dostępu obywateli do informacji o środowisku,
zasadzie uwzględniania wymogów ochrony środowiska we wszelkich sporządzanych planach i programach,
prawie obywateli do udziału w postępowaniu w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska,
unieważniania z mocy prawa wszelkich decyzji naruszających przepisy dotyczące ochrony środowiska,
zasadzie stosowania metodyk referencyjnych,
zasadzie przestrzegania właściwej hierarchii postępowania z odpadami (od zapobiegania ich powstawaniu do ich składowania, jako działania najmniej pożądanego),
zasadzie bliskości - unieszkodliwianie w miejscu ich postępowania,
zasadzie rozszerzonej odpowiedzialności producenta.