Międzynarodowa Organizacja Pracy definiuje mobbing jako „obraźliwe zachowanie przez mściwe, okrutne, złośliwe lub upokarzające usiłowanie zaszkodzenia jednostce lub grupie pracowników[…], którzy stają się przedmiotem psychicznego dręczenia „
-Jurkiewicz
ABY MOŻNA BYŁO MÓWIĆ O MOBBINGU MUSZĄ BYĆ SPEŁNIONE 4 WARUNKI
Długotrwałość dręczenia (przyjmuje się okres kilku miesieczny lub nie krótszy niż pół roku)
Powtarzalnośc mobbowania, co najmniej raz w tygodniu (chodź nie jest to określone zbyt precyzyjnie, bo zaczerpnięte ze zwyczajów pracowniczych)
Nierównowaga sił między dręczonym ( lub dręczonymi) i dręczycielami
Negatywne konsekwencje zdrowotne dla ofiary
5 technik mobbowania ofiary wg Leymanna
1.Zaburzenie możliwości komunikowania się
Ograniczenie możliwości zabierania głosu
Stałe przerywanie wypowiedzi
Ignorowanie wypowiedzi osoby poddawanej presji
Krzyki, wymyślania lub pomstowania
Ciągłe krytykowanie
2.Zaburzenie kontaktów społecznych między ofiarą a resztą
Unikanie rozmowy z ofiarą
Niedawanie możliwości odezwania się
Zmienianie miejsca, [rzesadzanie lub groźba takich zmian
Niezauważenie, traktowanie jak powietrze
3.Podważanie autorytetu ofiary
Oczernianie, wyraźanie negatywnych opinii o ofierze(poza jej plecami)
Rozsiewanie plotek
Próby ośmieszenia
4.Zaburzenie poczucia kompetencji ofiary,zniszczenie jej kariery
Niedawanie żadnych poleceń (demonstrowanie jej nieprzydatności)
Odbieranie prac zadanych wcześniej
Zlecenie prac bezsensownych
Dawanie prac przerastajoncych jej kompetencje po to,żeby jej wytknąć nieudolność
5.Działania mające szkodliwy wpływ na zdrowie
Zmuszanie do wykonywania prac szkodliwych dla zdrowia
TYPY RELACJI OFIAR I SPRAWCÓW
wg.Hirigoyen
58% - dręczenie podwładnych przez przełożonych (wertykalne luz zstepujące)
29% - zgeneralizowane dręczenie zarówno przez przełożonych, jak i kolegów (mieszane)
12% - nękanie przez kolegów ( horyzontalne)
1% dręczenie przełozonego przez podwładnego (wstępujące)
PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA ZJAWISKA
- Przyczyny społeczne
Zła organizacja instytucji m.in. Brak zakresu obowiązków pracowniczych, sztywne procedury, struktura silnie zhierarchizowana, brak sprawnego przepływu informacji, przeludnienia, czy wreszcie nierówne kryteria dostępu do awansu lub przywilejów
Brak umiejętności w zarządzaniu instytucją, np.. Umiejętności kierowania zespołami ludzkimi, łagodzenia konfliktów, umiejętności negocjowania, rozwiązywania sytuacji kryzysowej itp..
Promowanie rywalizacji opartej na niejasncyh zasadach lub na uproszczonych ocenach efektów, ma ono nawet odpowiednie nazwy: „walka szczurów”, „kąsanie wilczków”, bardzo efektywne w krótkim czasie i mało efektywne z punktu widzenia perspektywicznego rozwoju firmy
Wykorzystywanie problemów na rynku pracy, bezrobocia, potrzeby zmiany kwalifikacji itp..
Czynniki te zaledwie zwiekszają ryzyko wystąpienia zjawiska dreczenia jednostki.
-Przyczyny indywidualne
Długotrwałe dręczenie jest konsekwencją nie tylko zaburzeń instytucjonalnych, czy struktury grupy, ale w równym stopniu zależy od ludzi, którzy się go dopuszczają i tych którzy są bardziej na nie narażeni. Warto więc chodźby zarysowa charakterystykę sprawców tego smutnego zjawiska.
OFIARY MOBBINGU
4 typy ofiar:
Ofiary ranliwe- ujawniaja wyższy poziom lęku, są nieśmiałe, ostrożne i trzymają się zwykle na uboczu, nie mają przyjaciół i nie szukają ich, nie potrafią się bronić. W sytuacji konfliktu czują się zdezorientowane, zagrożone, bezradne, więc najczęściej nic nie robią, przeczekują trudną sytuację lub wycofuja się, ośmielając tym jeszcze bardziej sprawców. Dzieci często w tych sytuacjach reagują płaczem. Ponadto wykazują niske umiejętności społeczne tzn. są mało elokwentne, nie potrafia niegocjować, nie umieją tez pozyskać dla siebie wsparcia, często rezygnują w połowie podjętych działań. Ogólnie rzecz biorąc, ofiary takie są dość niezdarne, mało przebojowe, mają niską samoocenę i są bardziej pasywne. Wzrost napięcia i niska samoocena sprawiają, że ludzie tacy są jeszcze bardziej niezdarni, popełniają więcej błedów i gaf, a to z kolei powoduje, że stają się łatwym celem dla mbberów. Rola kozła ofiarnego jest zwykle przez nich dobrze przećwiczona,ponieważ byli w nią wtłaczani wielokrotnie wcześniej. Mają dośc silnie rozwinięty syndrom wyuczonej bezradności. Z taką osoba przeciętny uczeń, pracownik, kolega się nie zwiąże z obawy, że do niego również przylgnie etykieta nieudacznika, fajtłapy lub zostanie odrzucony. Jeśli rzecz dzieje się w szkole, to uczniowie agresywni i silni prawdopodobnie są zaangazowani w mobbing.
Ofiary prowokujące- zaczepne, agresywne, przeszkadzające, stwarzające wokół siebie atmosferę chaosu lub zagrożenia, bezkrytycznie i bez dystansu wobec innych. W sposób zasadniczy odróżniają je od sprawców niskie umiejętności społeczne, podejrzliwość i zwykle nastawienie obronne do otoczenia (często po jakimś przykrym doświadczeniu). Tacy ludzie są przekonani, że świat sprzysiągł się przeciwko nim, a oni tylko się przed nim bronią. We wszystkich niekorzystnych dla siebie rozstrzygnięciach, nawet przypadkowych, podejrzewają celowe działanie innych ludzi. W istocie jednak nie mają zaufania do własnych kompetencji i nie potrafią pozyskać sonie innych, ani też nimi manipulować, a jednoczesnie wykazują dużą potrzebę kontaktów interpersonalnych. Brak którejś z tych umiejętności, powodują że starają się sprowokować owe kontakty albo zmuszając innych do reagowania, albo do obrony. Takich osób nikt nie lubi, ale też rzadko kto się ich boi, więc są zwykle izolowane, ośmieszane i oczerniane, a to z kolei tylko pogłębia ich przykre doświdczenia z innymi. Tworzy się błędne koło wzajemnych relacji. Dzieci prowokujące wykazują zaburzenia koncentracji, są obrażalskie, skłonne do irytacji, nie potrafią współpracować i często są oceniane jako nadpobudliwe
Ofiary nadgorliwe- często postrzegane jako „wtyczki” przełożonych, donosiciele. Są to osoby uległe wobec autorytetów, lękliwe i bardzo podatne na wpływ społeczny. Zwykle starają się nieskutecznie ingracjować wszystkich dookoła. Ludzie tacy są oceniani przez grupę jako intryganci, kapusie, szare eminencje. Często pełnia rolę asystenta osoby uosabiającej władzę, są więc swoistym katalizatorem napięć miedzy przełożonymi a podwładnymi. Zwykle mają świadomość, że są nie lubiani. Po pewnym czasie uczą się manipulować swoim dostępem do zwierzchnika tak, aby swtorzyć złudzenie dysponowania władzą i możliwościami, jakie się z nią wiążą. Takie osoby są cześto izolowane przez grupę i dyskryminowane. Mogą stać się elementem konsolidacji grupy. Mobbing ujawnia się w postaci złośliwych wypadków tzw. podkładania świni. Takie dzieci są nadgorliwe, zorientowane na świat dorosłych i wychowywane często wyłącznie w świecie dorosłych, przejmując od nich dośc wrogi stosunek do świata, nacechowany podejrzliwością, nieufnością do ludzi i przekonaniem o potrzebie silnej kontroli społecznej.
Młode wilczki- to ludzie wyrastający ponad przeciętność, pasjonaci, ale też spoglądający z góry na resztę otoczenia, Rzeczywistośc społeczną, w której funkcjonują postrzegają albo jako teren bezwzględnej rywalizacji” jak nie ja ich to oni mnie”, albo jako ograniczoną przestrzeń, niepozwalającą na rozwinięcie skrzydeł, jako pewną koniecznośc życiową. Są nielubiani, bo narzucają dystans, zawyżają poziom, zajmują czołowe pozycje w drodze do awansów, są nieprzewidywalni w relacjach koleżeńskich i nie zalezy im na przyjaciołach. Przez grupę są izolowani, często dyskryminowani i chętnie oczerniani, bywają przedmiortem niewybrednych dowcipów i różnych drobnych złośliwości. Dla przełożonych stanowią często bezpośrednie zagrożenie ich pozycji, więc są niedoceniani i traktowani z dystansem. To tylko piogłębia ich poczucie niesprawiedliwego, bezwzględnego świat. W istocie młode wilczki często ujawniają braki w sferze umiejętności społecznych, głównie konsyliacyjnych, negocjacyjnych, zawierania kompromisu i podtrzymywania więzi. Ponadto wykazują pewnien brak dystansu do siebie i skłonjość do irytacji. To powoduje, że przy niewatpliwych zdolnościach, pracowitości i zaangażowania w działania, których nie podejmują, często są niedoceniani, pomijani w awansach lub depresjonowani przez grupę.
Sprawcy Mobbingu
Sprawcy autorytarni- mają silnie zakodowane relacje władzy i uległości i traktują je jako podstawowy kanon stosunków między ludzkich we wszystkich typach relacji np. zawodowych, rodzinnych, towarzyskich. Władzy przypisują wiele zalet, takich jak siłą, inteligencja, pracowitość oraz przekonanie o zdolności kontroli rzeczywistości, natomiast osobą podwładnym lub podporządkowanym zarzucają wiele wad głównie lenistwo, niekompetencję oraz skłonność do narzucania norm. W kontaktach miedzy ludzkich często powołują się na znajomości, wobec osób dysponujących władzą są ulegli i pełni zaangażowania, osobami zajmującymi niższą pozycje, gardzą, narzucają dystans i często naruszają ich prawa pracownicze. Ujawniają zawyżoną, lecz niestabilną, samoocenę. Narzucanie dystansu i megalomańskie zachowania oraz podejrzliwość są typowym zachowanie obronnym, próbą wymuszenia szacunku i zniechęcenia do wszelkiej rywalizacji. Tak naprawdę to mają ukryć niepewność co do własnych kompetencji, nieufność wobec ludzi i niewiarę w uczciwość reguł rządzących relacjami zawodowymi. Tego typu sprawcami są zazwyczaj szefowie , zwierzchnicy o autorytarnych cechach osobowości, kiedy tracą władzę stają się potulni i nadgorliwi.
Sprawcy antysocjalni- są narcystycznymi, bezwzględnymi, mają duże aspiracje i zapotrzebowanie na aprobatę społeczną. Im bardziej wyrazistą cecha jest poziom empatii i skłonność do manipulowanie otoczenia. Bez przysłowiowego zmrużenia oka przyjmują ludzi do kręgu swojego wpływu i wyrzucają ich stamtąd. Jednak umiejętności manipulacyjne powodują, że mają swoich oddanych zwolenników. Doskonale funkcjonują w atmosferze intryg, koterii i zastraszenia. Fluktuacja w takich grupach jest zazwyczaj duża. Jeśli mają osiągnięcia i władze, to przyciągają do siebie wiele osób, jednak nikt nie może czuć się bezpiecznie w strefie wpływów. Jeśli nie dysponują możliwościami decyzyjnymi, to kontestują legalną władzę, i często tworzą grupę nieformalną oparta na ustalonych przez siebie zasadach, destruując wszelkie poczynanie instytucji legalnych. Wprowadzają bezwzględnie zasady rywalizacji. Wszędzie gdzie funkcjonują, stwarzają poczucie zagrożenia i polaryzują społeczność. Chętnie używają przemocy jak jest możliwa. Najbardziej wyrazistą cechą funkcjonowania w takim układzie jest nieefektywność grupy przy dość dużym zaangażowaniu przez wszystkie działania jej członków, a także dużej absencji chorobowej. Tego typu mobberzy mogą funkcjonować w każdej grupie, zarówno formalnej, jak i nie formalnej, zarówno w klasie, jak i zakładzie pracy czy podwórkowej bandzie. Najczęściej pełnią rolę lidera grupy.
Sprawcy obsesyjno-kompulsywni- są lękowi, niepewni, wewnętrznie zagubieni, mają poczucie społecznego chaosu, nieprzewidywalności zdarzeń i nastroje katastroficzne. Swoją niepewność i poczucie kontroli wewnętrznej, neutralizują schematyzmem działania i ogromną potrzebą kontroli otoczenia. Są przekonani, że jeśli sprawa nie potoczy się wyznaczonym przez nich torem , to nic z tego nie wyjdzie. Chętnie budują teorie spiskowe. Ujawniają stosunkowo mała tolerancję do błędów popełnianych przez innych i sami starają się być nienaganni. Są niezwykle pracowici, ale mają potrzebę kontrolowania wszystkiego i poruszania się po dobrze rozpoznawalnych ścieżkach, co powoduje że są mało kreatywni i właściwie ich skuteczność tez jest niska. Są bardzo pamiętliwi i nieracjonalni, swój lęk przed ludźmi skupiają na jednej osobie, postrzegają ją wówczas jako niebezpieczną, krnąbrną i silniejszą niż jest w istocie. Pomijają ich w awansach, odbierają prestiżowe zajęcia, obwiniają za niewyjaśnione problemy, izolują dają upokarzające zajęcia lub zajęcia poniżej ich kompetencji. W istocie traktują ofiarę jak rywala z którym podejmują walkę niemal na śmierć i życie. Jeśli przegrywają to wpadają w depresję lub nadużywają środków psychoaktywnych, najczęściej alkoholu. W stanie depresji mogą być niebezpieczni.