Kuros (gr. κοῦρος - młodzieniec) - typ posągu w sztuce starożytnej Grecji, przedstawiający stojącego, nagiego młodego mężczyznę z falistymi włosami i zagadkowym uśmiechem (archaiczny uśmiech), z rękoma zawsze opuszczonymi wzdłuż ciała i lewą nogą wysuniętą lekko do przodu. Ten typ posągu był charakterystyczny dla drobnej i monumentalnej sztuki greckiej okresu archaicznego (około 640-430 p.n.e.).
Kompozycja i wykonanie
Rzeźby te są zwartymi, zamkniętymi, blokowymi bryłami o frontalnym ustawieniu. Postać w sztywnej, lekko wykrocznej pozie, statyczna. Dłonie zwinięte w pięści. Twarze bezosobowe, o ponadczasowej młodości. Przypominają kanon egipski, gdyż w okresie archaicznym Grecja uległa wpływom sztuki Egiptu i Bliskiego Wschodu. Wykonane są z miękkiego kamienia, marmuru i niekiedy z brązu. Posągi mają wysokość od kilkudziesięciu cm do ponad 3 m wysokości. W VI wieku p.n.e. pojawia się pewne ożywienie psychiczne, tzw. archaiczny uśmiech. W VI wieku p.n.e. dochodzi również do rozbudowania kompozycji, czego przykładem jest Moschoforos - rzeźba przedstawiająca młodego pasterza niosącego jagnię. Jest to zerwanie z symetrią widoczną w postaciach kurosów.
Tendencja dorycka i jońska
Liczne, naturalnej wielkości posągi wykonywały w VI wieku p.n.e. zarówno doryckie warsztaty rzeźbiarskie (np. Kleobis i Biton dłuta Polimedesa), aktywne na terenie Grecji właściwej i Wielkiej Grecji, jak i pracownie jońskie (np. Kuros z Melos, ok. 550-540 p.n.e.), działające na wyspach Morza Egejskiego i wybrzeżach Azji Mniejszej. Sposoby opracowania kurosów w tych warsztatach były różne. Jedne były bardziej krępe, masywne, o zwartym ciele (tendencja dorycka), inne miały smukłe, delikatnie opracowane ciała (tendencja jońska).
Przeznaczenie
Nagie postaci młodzieńców świadczą o zainteresowaniu pięknem ludzkiego ciała. Ponadczasowa młodość i uogólnione rysy postaci są wynikiem dążenia do osiągnięć idealnego piękna - są to jakby "modele", wzorce ludzi, a nie konkretne portrety. Funkcja kurosów zależała od przeznaczenia. Kurosy ustawiano w pobliżu świątyń jako posągi zwycięzców igrzysk sportowych. Ustawione na grobie stawały się substytutem zmarłego, w świątyni - boga (najczęściej Apollina), a poświęcony bóstwu - darem wotywnym.
Rodzaj posagu "Kuros" osiągnął swój wyrazisty wygląd w VI w. p.n.e. Wraz z żeńskim przedstawicielem "Kori" symbolizowali ideał współczesnej greckiej społeczności. Kuros z Samos został odkryty w pobliżu świątyni Hery nazywanej Hereon. Zamierzono ich poświęcić bogini Herze poprzez jońskiego szlachcica imieniem Ischis. Zgodnie z wykopaliskami - ten olbrzymi pięciometrowy posag stal po północnej stronie ulicy Iera Odos (świętą droga), która łączyła starożytne miasto Samos z Hereon. Odwiedzający może dzisiaj spotkać to godne uwagi dzieło sztuki w Archeologicznym muzeum współczesnego miasta Samos.