PPS
PPS powstała na zjeździe założycielskim, który odbył się w dniach 17-23 listopada 1892 w Paryżu, uczestniczyli delegaci reprezentujący 4 polskie organizacje lewicowe: II Proletariat, Związek Robotników Polskich, Zjednoczenie Robotnicze, Gmina Narodowo-Socjalistyczna. Przyjęty program określił, iż:
"Polska Partia Socjalistyczna, jako organizacja polityczna polskiej klasy robotniczej, walczącej o swe wyzwolenie z jarzma kapitalizmu, dąży przede wszystkim do obalenia dzisiejszej niewoli politycznej i zdobycia władzy dla proletariatu. W dążeniu tym celem jej jest niepodległa rzeczpospolita demokratyczna"
Program zakładał również zaprowadzenie demokratycznego systemu władzy, poszanowanie praw każdego obywatela bez względu na jego pochodzenie, rasę, narodowość i wyznanie, wolność słowa i bezpłatną edukację, zaprowadzenie przepisów mających według zwolenników chronić pracowników (m.in. 8-godzinny dzień pracy).
Po pierwszym zjeździe krajowym, który miał miejsce w czerwcu 1893 w Lasach Ponarskich, w sierpniu doszło do rozłamu i wydzielenia się Socjal-Demokracji Królestwa Polskiego, grupującej socjalistów o orientacji internacjonalistycznej, opozycyjnych wobec większościowej w PPS orientacji niepodległościowej. Na II Zjeżdzie PPS w lutym 1894 w Warszawie powołano Centralny Komitet Robotniczy w składzie: Jan Stróżecki ps. Janek, Julian Grabowski ps. Żul, Józef Piłsudski ps. Wiktor, Paulin Klimowicz ps. Pol oraz dwóch zastępców: Kazimierz Pietkiewicz ps. Fakir oraz Wacław Naake-Załęski. Uchwalono również wydawanie pisma "Robotnik", które stało się jednym z najistotniejszych instrumentów propagandy socjalistycznej. Po aresztowaniu w sierpniu 1894 Stróżeckiego, Grabowskiego i Klimowicza oraz emigracji Naake-Zalęskiego, partią kierują Józef Piłsudski, Kazimierz Pietkiewicz i (jako zastepca członka CKR) przybyły kwietniu 1895 z Londynu Stanisław Wojciechowski. Pomimo aresztowań organizacja rozwija się. Powstały komitety robotnicze w Warszawie, Radomiu i Zagłębiu.
W lutym 1900 policja zdekonspirowała w Łodzi drukarnię "Robotnika" oraz aresztowała Józefa Piłsudskiego, członka CKR i redaktora gazety.
Natychmiast w Londynie Stanisław Wojciechowski wydał kolejny numer pisma, a w kraju Aleksander Sulkiewicz ps. Michał utworzył nowy CKR, dokooptowując Kazimierza Rożnowskiego ps. Karol, Henryka Sarcewicza ps. Gaudenty (z Białegostoku) i Feliksa Sachsa ps. Anglik.
W maju 1900 część działaczy z Ludwikiem Kulczyckim opowiadająca się za stosowaniem terroryzmu opuściła PPS i stworzyła wkrótce III Proletariat.
Podczas rewolucji w 1905 PPS rozrywana była przez dwa rywalizujące ze sobą środowiska: tzw. "starych" z Józefem Piłsudskim, którzy wzywali do samodzielnych akcji zbrojnych i "młodych" liczących na obalenie caratu przy współpracy ze zrewoltowanymi masami rosyjskimi. W latach 1905-1907 zdominowana przez "starych" Organizacja Bojowa PPS przeprowadziła setki akcji bojowych i terrorystycznych (zamachy, odbijanie więźniów, ekspropriacje).
Konflikt "starych" i "młodych" w łonie partii doprowadził ostatecznie w 1906 do jej rozłamu na PPS (Frakcję Rewolucyjną) ("starych") i PPS-Lewicę ("młodych").
Od 1909 PPS-Frakcja Rewolucyjna wróciła do dawnej nazwy, PPS-Lewica zaś zatraciła znaczenie - resztki jej członków wstąpiły później do Socjal-Demokracji Królestwa Polskiego i Litwy tworząc Komunistyczną Partię Robotniczą Polski zaś niepodległościowa cześć "opozycji robotniczej PPS-Lewicy" weszła do PPS. Przez kilka lat (od 1912 do 1914) działała również niezależna PPS-Opozycja powstała na skutek sporu o miejsce koncepcji niepodległościowej w programie partii.
PPS w II Rzeczypospolitej
Wraz z wybuchem I wojny światowej z PPS wystąpił Piłsudski, jednak duża część partii wciąż pozostawała pod wpływem jego koncepcji niepodległościowych. XII Kongres partii odbyty w 1916 w Piotrkowie opowiedział się za budową Polski jako niezależnej republiki demokratycznej. Po ostatnim konspiracyjnym XIV Zjeździe PPS we wrześniu 1918. Partią kierował Centralny Komitet Robotniczy (CKR) w składzie: Tomasz Arciszewski (41 lat), Rajmund Jaworowski (33 lata), Marian Malinowski (42 lata), Mieczysław Niedziałkowski (25 lat), Feliks Perl (53 lata), Zygmunt Zaremba (23 lata) i Bronisław Ziemięcki (33 lata).
W listopadzie 1918 PPS stanowiła podstawę pierwszego rządu polskiego - Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, na którego czele stanął Daszyński, którego kontynuacją był rząd Jędrzeja Moraczewskiego. Rząd ludowy Moraczewskiego wprowadził dekret o czasie pracy wprowadzający normę 8-godzinnego dnia i 46-godzinnego tygodnia pracy. Wprowadził również dekrety o inspekcji pracy o związkach zawodowych, oraz dekret o obowiązkowym ubezpieczeniu robotników na wypadek choroby. Wprowadzono również moratorium mieszkaniowe dla bezrobotnych, zakaz podwyżki komornego dla mieszkań 1-2 pokojowych ponad poziom z czerwca 1914 oraz ograniczenie prawa do eksmisji.
W wyborach do Sejmu Ustawodawczego 26 stycznia 1919 PPS zdobyła 35 (na 432) mandatów poselskich, co poczytywano za porażkę. W kwietniu tego samego roku miało również miejsce zjednoczenie trzech organizacji partyjnych wywodzących się z poszczególnych zaborów: Polskiej Partii Socjalistycznej Zaboru Pruskiego i Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego.