PIRAMIDOWE DROGI, drogi korowo-rdzeniowe, duża wiązka nerwowych włókien ruchowych łącząca korę; mózgową z rdzeniem kręgowym; włókna te biorą początek z komórek piramidowych kory w okolicy zakrętu przedśrodkowego w płacie czołowym (kora ruchowa), następnie biegną przez konary mózgu i most, krzyżują się w rdzeniu przedłużonym i kończą w rogach przednich rdzenia kręgowego; przenoszą impulsy decydujące o ruchach dowolnych z kory do rdzenia, a komórki nerwowe rogów przednich przekazują je dalej, do mięśni szkieletowych; piramidowe drogi występują tylko u ssaków, najlepiej są rozwinięte u naczelnych; uszkodzenia piramidowych dróg powodują poważne zaburzenia czynności mięśni (porażenia, niedowłady).
RDZEŃ KRĘGOWY, część ośrodkowego układu nerwowego kręgowców położona w kanale kręgowym, łącząca się z rdzeniem przedłużonym. Rdzeń kręgowy jest zbud. z obwodowo ułożonej istoty białej i znajdującej się wewnątrz istoty szarej, której przekrój poprzeczny ma kształt litery H; rozróżnia się w niej rogi (słupy) przednie (brzuszne), zawierające ośr. ruchowe, oraz rogi tylne (grzbietowe), w których znajdują się skupiska neuronów czuciowych; istota biała dzieli się na powrózki (sznury): przednie, tylne i boczne, zawiera szlaki (drogi) łączące rdzeń kręgowy z mózgiem, a także ośr. na różnych poziomach rdzenia kręgowego; szlaki dzielą się na wstępujące, wśród których znajdują się szlaki czuciowe — przewodzące impulsy do mózgowych ośr. czuciowych, oraz szlaki zstępujące (piramidowe i pozapiramidowe), które przewodzą impulsy do ośr. ruchowych rdzenia kręgowego. Od rdzenia kręgowego odchodzą metamerycznie parami nerwy rdzeniowe.
Schorzenia rdzenia kręgowego mogą być spowodowane przez czynniki zapalne, toksyczne, urazowe, nowotwory, zmiany zwyrodnieniowe i naczyniowe; objawy zależą od umiejscowienia procesu chorobowego, zwykle są to porażenia, niedowłady, zaburzenia czucia.
MOST, most Varola, anat. część mózgowia położona brzusznie między śródmózgowiem i rdzeniem przedłużonym u ssaków łożyskowych; zawiera m.in. jądra niektórych nerwów czaszkowych, ośr. słuchu i równowagi, struktury zaliczane do tworu siatkowatego i drogi nerwowe.
TCHAWICA, odcinek dróg oddechowych, stanowiący przedłużenie krtani i rozwidlający się na 2 oskrzela gł.; tchawica jest wysłana błoną śluzową pokrytą nabłonkiem migawkowym (ruchy migawek usuwają wraz ze śluzem pył i in. zanieczyszczenia) i zwykle wzmocniona elementami chrzęstnymi; u człowieka ma dł. 10-12 cm; u ptaków miejsce rozwidlenia tchawicy tworzy tzw. krtań dolną (syrinx), gdzie powstaje głos.
RECEPTORY [łac.], zakończenia włókien nerwowych lub odrębne komórki wrażliwe na specyficzne rodzaje bodźców; rozróżnia się: interoreceptory w narządach wewn. i naczyniach krwionośnych (baroreceptory, chemoreceptory), odbierające bodźce środowiska wewn., proprioreceptory w narządach ruchu i w narządzie równowagi (równowagi zmysł), dostarczające informacji o wzajemnym ułożeniu części ciała i o zakresie wykonywanych ruchów, eksteroreceptory wrażliwe na bodźce środowiska zewn., które dzielą się na kontaktoreceptory, np. receptory dotyku, i telereceptory, odbierające bodźce z odległości (np. receptory wzroku i słuchu); odrębna klasa receptorów, nocyceptory, jest wyspecjalizowana w reagowaniu na bodźce uszkadzające tkanki (ból). Pod wpływem bodźca powstaje stała różnica potencjałów między receptorem a jego otoczeniem, zw. potencjałem receptorowym; wielkość tego potencjału jest proporcjonalna do siły bodźca, pod wpływem potencjału receptorowego impulsy generowane we włóknie nerwowym są przewodzone przez to włókno do ośrodka nerwowego. Receptory mogą występować w postaci specjalnych komórek receptorowych (np. fotoreceptory w siatkówce oka), częściej jednak stanowią zakończenia włókien nerwowych (np. nocyceptory są wolnymi zakończeniami nerwowymi, podlegającymi bezpośrednio działaniu bodźca, a receptory dotyku są otoczone torebką zbud. z tkanki łącznej, pośredniczącej w działaniu bodźca). Pod wpływem długo utrzymującego się działania bodźca receptor ulega adaptacji (jego wrażliwość na bodziec zmniejsza się); rozróżnia się receptory szybko i wolno podlegające temu procesowi. Pobudzenie receptora wyzwala odruchy albo jest przyczyną subiektywnego zjawiska (doznania), którego charakter, zgodnie z prawem swoistej energii zmysłów J. Müllera, jest związany z danym receptorem, a nie z rodzajem bodźca, np. pobudzenie siatkówki oka bodźcem mech. daje wrażenie światła.
MÓŻDŻEK, część mózgu położona nad rdzeniem przedłużonym; u wyższych ssaków składa się z półkul móżdżka i tzw. robaka; zewn. warstwę móżdżka stanowi kora móżdżka, zawierająca charakterystyczne komórki Purkyniego (z dużym „wachlarzem” bogato rozgałęzionych dendrytów); wewnątrz móżdżka znajduje się istota biała, a w jej obrębie — jądra móżdżka; gł. połączenia wiążą móżdżek z rdzeniem kręgowym, korą mózgową, narządem równowagi; móżdżek decyduje o płynności i precyzji ruchów, reguluje napięcie mięśniowe i spełnia ważną funkcję w utrzymaniu równowagi ciała. Następstwem chorób móżdżka są tzw. objawy móżdżkowe: zaburzenia równowagi, obniżenie napięcia mięśni szkieletowych, niezborność ruchowa; ropnie móżdżka powstają jako powikłanie zapalenia ucha środkowego, rozmiękanie i krwotoki — w następstwie miażdżycy, kiły.
NEURON [gr.], komórka nerwowa, neurocyt, podstawowa jednostka morfologiczno-czynnościowa układu nerwowego, wykazująca zdolność wytwarzania i przewodzenia impulsów nerwowych; składa się z ciała komórki (perikarionu) i wypustek: wydłużonego aksonu, czyli neurytu lub włókna osiowego (nerwowe włókno), oraz rozgałęzionych, zwykle krótszych dendrytów; cytoplazma neuronu zawiera cienkie włókienka, neurofibryle, w cytoplazmie ciała komórki występują ponadto tzw. ziarnistości Nissla (tigroid); wymiary ciała komórki wynoszą od kilku do kilkudziesięciu µm, a długość wypustek od kilkudziesięciu µm do kilkudziesięciu cm lub więcej; powstawanie i przewodzenie impulsów w neuronie jest związane ze zjawiskami elektr. zależnymi od właściwości błony komórkowej neuronu (iglica, potencjały bioelektryczne, synapsa); w aksonach impulsy są przewodzone od ciała komórki do zakończeń nerwowych, w dendrytach zaś — do ciała komórki; neurony działają jako wysoce skomplikowana sieć. Funkcja pojedynczego neuronu jest sterowana przez kilkaset do kilkudziesięciu tysięcy synaps. Na stan czynnościowy sieci neuronów wpływają zmieniające się stężenia czynników humoralnych, przesycających tkankę nerwową.
LIMFATYCZNY UKŁAD, układ chłonny, układ naczyniowy kręgowców, swoiste uzupełnienie układu krwionośnego, ściślej żylnego, zawierający płyn ustrojowy, zw. limfą, płynący od tkanek w kierunku dosercowym; naczynia limfatycznego układu występują w większości narządów, z wyjątkiem m.in. ośrodkowego układu nerwowego, mięśni szkieletowych, szpiku; limfatyczny układ rozpoczyna się palczasto rozgałęzionymi, ślepo zakończonymi kapilarami — naczyniami włosowatymi, leżącymi w sąsiedztwie kapilarów krwionośnych, zanurzonymi w płynie tkankowym, część jego przenika do kapilarów limfatycznych, skąd płynie jako limfa do coraz większych naczyń w kierunku dosercowym i u ssaków wpada ostatecznie do żyły gł. przedniej; u niektórych ptaków i ssaków w system naczyń limfatycznych są włączone węzły limfatyczne; naczynia limfatycznego układu są, podobnie jak żyły, cienkościenne i mają zastawki nie pozwalające na cofanie się limfy; ruch limfy w limfatycznym układzie jest uwarunkowany różnicą ciśnień w układzie, a także ruchami sąsiednich narządów, zwł. mięśni i tętnic.
Żyła wrotna-powstaje z zespolenia żyły śledzionowej i żył kreskowych-górnej i dolnej ,do których uchodzi wiele żył z nieparzystych narządów jamy brzusznej : żołądka jelita cienkiego ,j.grubego ,trzustki i śledziony.