Wykład 5
Zasoby ludzkie
Próby formułowania teorii ludności
Konfucjusz (551-479 p.n.e.) wraz z I uczniami badali optimum ludności na świecie wskazując na potrzebę idealnej proporcji między liczbą ludności a wielkością obszaru. Zwracali też uwagę na czynniki kształtujące przyrost naturalny.
Platon i Arystoteles także formułowali politykę i zasady postępowania dla osiągnięcia optimum ludności w warunkach państwa niewolniczego.
Imperium rzymskie wyraźnie preferowało działania pronatalistyczne widząc w dużej liczbie mieszkańców siłę militarną.
Wiek XVI i XVII sprzyjał zakładaniu rodzin, licznemu potomstwu, kontrolował emigrację i imigrację.
Pierwszą próbę sformułowania zwartej teorii rozwoju ludności powiązanej z rozwojem gospodarczym podjął T.R. Malthus
„Liczba ludności wzrasta w postępie geometrycznym i podwaja się co 25 łat, a żywność wzrasta w postępie arytmetycznym.”
Malthus widział dwa rodzaje oddziaływań umożliwiających utrzymanie liczby ludności na właściwym poziomie:
Prewencyjne (zapobiegawcze), np. opóźnianie wieku zawarcie związku małżeńskiego,
„Pozytywne przewody": wojny, epidemie
Faza 1 wysokostacjonarna
Naturalny proces produkcji
Ludność żyjąca na bardzo niskimi poziomie rozwoju gospodarczego, np. plemiona koczownicze na Andamadach, w Amazonii, KWR były w tej fazie w XIX w
Kraje rozwijające się wyszły z tej fazy w 2 pot XX w.
Jeszcze w latach 70 były w niej Kraje afrykańskie
Współczynnik dzietności > 6
Przeciętna trwania życia nie przekraczała 45 la
Faza 2 wczesnego wzrostu
Zmniejszanie umieralności przy utrzymaniu rozrodczości na tradycyjnie wysokim poziomie,
Współczynnik dzietności 4,5-6
Przeciętna trwania życia 45-65 lat,
Afganistan, Laos, Kambodża i cześć krajów afrykańskich,
Faza 3 późnego wzrostu
Znaczne obniżenie poziomu rodności w porównaniu z poziomem umieralności
Przyrost naturalny osiąga maksymalny poziom,
Dzietność na poziomie 3-4.5,
Przeciętna trwania życia 55-65 lat.
Indie, kraje afrykańskie, Ameryka Płd,
Faza 4 niskostacjonarna
Poziom natężenia urodzeń zbliża się do poziomu umieralności
Poziom dzietności <3,
Średnia trwania życia wyższa niż 65 lat.
Kraje nowo uprzemysłowione: Chiny, Tajlandia, Brazylia, Republiki zakaukaskie WNP, KRL-D
Faza 5 neomaltuzjańska
Natężenie urodzeń przyjmuje wskaźniki mniejsze niż natężenie zgonów, co w dłuższym okresie czasu wpłynie na zmniejszenie liczby ludności,
Wskaźnik dzietności osiąga poziom <2
Kraje wysoko gospodarczo rozwinięte kraje Europy Środkowowschodniej.
Informacje o liczbie i strukturze ludności
Spisy ludności pochodzące najwcześniej ze starożytności robione dla celów wojskowych, religijnych w Egipcie, Persji i Chinach
8000 p.n.e. - 10 mln (80% na Bliskim Wschodzie, Nizina Mandżurska, płd część Półwyspu indyjskiego),
4500 p.n.e.- 20 mln
Początek naszej ery - 160 mln (50 mln Chiny, 35 mln Imperium rzymskie, 25 mln Indie)
1000 r. - 320 mln,
1600 r. - 500 mln,
1830 r. - 1 mld,
• 1900 r. - 1 580 mln
• 1910 r.- 1 700 mln
• 1920 r. - 1 810 mln
• 1930 r. - 2 mld,
• 1940 r. - 2 240 mln,
• 1950 r. - 2 525 mln
• 1960 r. - 3 mld,
• 1970 r. - 3 610 mln,
• 2000 r. - 6 mld.
Prognozy co do liczby ludność
Według prognoz ONZ:
Wariant niskiego przyrostu zakłada, że maksymalną liczbę 7,7 mld ludzkość osiągnie w 2050r., potem zacznie zmniejszać się do poziomu 3,6 w 2150 r.
Wariant średni zakłada systematyczny wzrost liczby ludności osiągając w 2150 r. poziom 10,8 mld.
Wariant wysoki z kolei przyjmuje, iż przy braku ograniczenia płodności w 2150 r. będzie 27 mld ludzi na Ziemi.
Przyczyny przyspieszeń
ok. 10 tys. lat temu rewolucja agrarna,
średniowiecze: powstanie miast, nowy tryb życia,
poł. XVIII. Rewolucja przemysłowa.
poł. XX w. poprawa warunków życia, medycyna
Ekspansja przestrzeni.
Wynalazki,
Postęp techniczny,
Nowe metody pracy.
Nowa wiedza medyczna.
Obecnie w różnych częściach świata ludność zwiększa swoją liczbę ze względu na:
- zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego,
- odmienną przeszłość demograficzną,
- odmienną strukturę społeczną,
- różny poziom współczynnika płodności.
W latach 80 i 90 XX wieku liczba ludność poszczególnych regionów świata zmieniała się w różnym tempie
W krajach o niskim PKB per capita (735 USD i mniej) wzrosła o 804 mln;
W krajach średnim niższym poziomie (736 - 2935 USD) o 486 mln;
W krajach o średnim wyższym (2936 - 9075) o 153 mln;
W krajach o wysokim( więcej niż 9076 USD) o 102 mln.
Działania na rzecz ograniczania liczby ludności:
Autonomiczne, samoograniczenie, zmniejszenie skłonności do rozrodu
Strukturalne, wynika ze wzrostu średniej długości życia, wzrost liczby mieszkańców miast, nowy styl życia,
Stymulowane działania państwa.
Dynamika wzrostu liczby ludności zależy od współczynnika dzietności (płodności).
Oznacza on liczbę urodzeń przypadającą na 1000 kobiet w wieku rozrodczym.
WD= 2 - odnowienie populacji,
WD<2 - tendencja depopulacyjna,
WD>2 - przyrost ludności
W przyszłości współczynnik będzie malał, ze względu na:
Wzrost poziomu wykształcenia kobiet.
Wyższą aktywność zawodowa kobiet,
Lepszą pozycję społeczną pewnych grup,
Zmniejszenie śmiertelności niemowląt.
PRZYROST NATURALNY:
Różnica miedzy stopą urodzeń a stopą zgonów
• Stopa urodzeń to liczba urodzeń żywych na 1000
• Stopa zgonów to liczba zgonów na 1000.
Wpływ poziomu rozwoju gospodarczego na przyrost naturalny jest bardzo wyraźny szczególnie w krajach rozwijających się, gdzie dynamika przyrostu liczby ludności jest duża, a ekspansja demograficzna wykazuje tendencję do umacniania się.
Państwa o najniższym przyroście naturalnym
Botswana przyrost naturalny - 6,03 promili
Ukraina 5.93,
Rosja -4,72,
Łotwa-4,66,
Niemcy-2,22,
Polska-0,4,
Szwecja 0,
Japonia 0,52,
Wielka Brytania 0,6,
Państwa o najwyższym przyroście naturalnym
Uganda 34,5
Jemen 34,4
Irak 27
Pakistan 22
Etiopia 23
Struktura ludności według płci
Ma wpływ na reprodukcję prze odpowiednie kształtowanie się procesów zawierania małżeństw, urodzeń i zgonów.
Mierniki oceny struktury ludności według płci:
Udziały mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności,
Współczynnik feminizacji - stosunek liczby kobiet do liczby mężczyzn,
Współczynnik maskulinizacji - stosunek liczby mężczyzn do liczby kobiet.
Udział chłopców w ogólnej liczbie urodzeń jest we wszystkich krajach wyższy.
W Polsce wynosi 0,513 - 0,520, co stanowi wskaźnik feminizacji na poziomie 94-92%, a współczynnik maskulinizacji 106-108%.
Umieralność kobiet w kolejnych grupach wiekowych jest niższa niż mężczyzn, dlatego następuje równowaga w określonej grupie.
Wskaźnik feminizacji w wybranych krajach:
Egipt 49%
Indie 48%,
Indonezja 50,1%
Dania 50,6%,
Holandia 50,4%,
Japonia 51%,
Szwecja 50,4%.
W krajach słabo gospodarczo rozwiniętych:
Na 100 mężczyzn przypada 94 kobiet) Indie, Pakistan, Chiny
100-95-Bangladesz,
100-98-Turcja,
W krajach wysoko gospodarczo rozwiniętych:
100-104-Belgia,
100-105- Francja,
100-104 - Niemcy,
100-102 - Kanada.
Liczba kobiet na 100 mężczyzn
Na Białorusi 113, Litwa 114, Łotwa 117, Rosja 114, Ukraina 115, Włochy 106, Wielka Brytania 103, Szwajcaria105, USA 104, Polska 106.
Struktura wieku ludności
» Trzy zasadnicze typy:
1. Typ progresywny,
2. Typ zastojowy,
3. Typ regresywny.
Typ progresywny
Mamy społeczeństwo młode o stosunkowo dużej, rosnącej z roku na rok liczbie urodzeń, którego cechą jest stały wzrost liczby ludności.
Typ zastojowy
Charakteryzuje zbiorowość, w której roczna liczba urodzeń równa się rocznej liczbie zgonów, a każdy następny rocznik urodzeń jest liczebnie zbliżony do poprzedniego.
Typ regresywny
Społeczeństwo tego typy cechuje malejąca z roku na rok liczba urodzeń.
Starzenie się społeczeństwa:
Oznacza stałe zwiększanie się udziału ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności.
Głównymi czynnikami powodującymi te zmiany są:
1. Zmniejszająca się corocznie liczba urodzeń,
2. Przedłużanie się przeciętnej trwania życia,
3. Przesuwanie się przez kolejne grupy wieku ludności, roczników wyżowych.
8