Kawa a zdrowie

Mało kto zdaje sobie sprawę z wpływu kawy na zdrowie człowieka. Kawa dostarcza organizmowi człowieka cennych antyoksy­dantów (przeciw­utleniaczy), kofeina zawarta w kawie, przedłuża zdolność do długotrwałego wysiłku i zwiększa odporność na zmęczenie. Spożywanie kawy może między innymi wpłynąć na obniżenie ryzyka rozwoju choroby Alzhe­imera, przyczyniać się do spadku ryzyka rozwoju kamicy nerkowej oraz zwiększać ukrwienie całego organizmu.

Przez wiele lat narosło wiele mitów na temat kawy i spożywania kawy. Publikowane badania naukowe systematycznie dostarczają nowych informacji o wpływie kawy na zdrowie człowieka. Poniższy tekst, przygotowany przez dr inż. Barbarę Lenart, eksperta kawowego, Dyrektora ds. Zapewnienia Jakości w Tchibo Warszawa porządkuje najnowszą wiedzę w tym zakresie.

Tekst oprac­owany został na podstawie danych z International Coffee Organization - ICO (Międzynarodowa Organizacja Kawy), Coffee Science Information Centre - COSIC (Centrum Informacji Naukowej o Kawie), International Coffee Science Association - ASIC (Association Scientifique Internationale du Cafe, Międzynarodowe Stowarzyszenie Naukowe Kawy), Institute for Coffee Studies (Vanderbilt University, Instytut Badań Kawy) oraz innych dostępnych badań w skali międzynarodowej.

„Ogólnie, badania wykazują, że kawa bardziej wpływa pozytywnie na zdrowie niż odwrotnie” („Overall, the research show that coffee is far more healthful than it is harmful”) - powie­dział dr Tom DePaulis, badacz naukowy z Vanderbilt University - Instytutu Badań Kawy. Dodał, że „większości ludzi picie kawy daje dużo więcej dobrego niż złego” (“For most people, very little bad comes from drinking it, but a lot of good”).

A jak antyoksy­danty (przeciw­utleniacze,antyutleniacze)
Kawa charakteryzuje się złożonym składem chemicznym, stanowi bogate źródło kwasu chlorogenowego i kawowego, uważanych za silne przeciw­utleniacze. Efekt zdrowotny przeciw­utleniaczy polega na neutralizacji wolnych rodników, które niszczą zdrowe komórki i tym samym wywołują różne choroby. Przeciw­utleniacze mogą poprawiać mechanizmy obronne organizmu przed chorobami, takim jak nowotwory i choroby wieńcowe serca. Ostanie badania wykazały, że poziom substancji o działaniu przeciw­utleniającym, tzw. „antyoksy­dantów” czyli „wymiataczy” wolnych rodników, zdecy­dowanie zwiększa się podczas procesu palenia kawy. Badania przeprowadzone w Norwegii, we Włoszech, w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii oraz Stanach Zjednoczonych (Kalifornia) wykazały, że kawa może być źródłem przeciw­utleniaczy w naszej diecie i tym samym picie kawy może mieć korzystny wpływ na zdrowie. Do nich należą między innymi badania z 2006 r. (próba: ok. 42 tys. kobiet), które potwier­dziły, iż spożycie kawy przez kobiety po okresie menopauzy zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej oraz stanów zapalnych.

B jak brak próchnicy
W jednym ze znanych Centrów Badań Stomatologicznych w USA stwier­dzono, że kawa, dzięki zawartości garbników, może przeciw­działać procesom powod­ujących próchnicę zębów. Picie kawy, nawet bezkofe­inowej, wpływa na ograniczenie działania bakterii na uzębieniu. Już w XVII wieku kawę stosowano jako środek „odświe­żenia” jamy ustnej i mycia zębów, więc można powie­dzieć, że dzisiejsze badania potwier­dzają to dawne zastosowanie kawy.

C jak cholesterol
Kawa filtrowana i kawa rozpuszczalna zawierają niski poziom terpenów. W najnowszych badaniach wykazano, że ani kawa filtrowana ani kawa rozpuszczalna nie mają wpływu na zawartość tłuszczów we krwi. W badaniach dotyczących kaw espresso stwier­dzono brak wpływu kaw przygotowanych w ten sposób na poziom cholesterolu we krwi. Ogólnie mówiąc, kawa, a szczególnie kawa filtrowana lub rozpuszczalna, nie przyczynia się do podwy­ższenia zawartości cholesterolu.

C jak ciśnienie
Kofeina nie wydaje się być istotnym „winowajcą” przewlekłego nadciśnienia tętniczego. Naukowcy
z Centrum Medycznego Uniwersytetu w Teksasie przebadali 10 tys. Amerykanów z nadciśnieniem tętniczym i nie znaleźli zależności między piciem kawy a jej wpływem na podwy­ższanie ciśnienia. Natomiast, w stresie, przy dużym napięciu psychicznym, u niektórych osób po wypiciu kawy może podwy­ższyć się ciśnienie,wywołane skojarzonym „efektem kofeiny i stresu”.

C jak choroba Alzhe­imera
Ostatnie badania wykonane w Portugalii i Kanadzie (na grupie ok. 6 400 osób w wieku 65 lat i starszym) wykazały że spożywanie kawy może wpłynąć na obniżenie ryzyka rozwoju choroby Alzhe­imera.

C jak choroba Parkinsona
Badania przeprowadzone w różnych krajach (w Hiszpanii, Szwecji, Niemczech, Włoszech, Japonii, USA) wykazały u osób pijących kawę w umiarkowanych ilościach możliwość zmniejszenia ryzyka zachorowania lub opóźnienia występowania choroby Parkinsona, ze względu na efekt ochronny komórek nerwowych.

J jak jazda nocą samochodem
Różne prace nocne, w tym także nocna jazda samochodem stwarzają wiele niebezpieczeństw, szczególnie między 2 a 6 rano. Udowodniono, że kierowcy około 6 rano zasypiają 20 razy częściej niż w innej porze dnia. Badania prowadzone w Wielkiej Brytanii wykazały, że kawa istotnie wspomaga kierowców odczuwających zmęczenie, tym samym spożycie kawy zmniejsza ryzyko wypadków drogowych. Najbar­dziej efektywne jest, gdy kierowca podczas nocnej jazdy zrobi 30 minutową przerwę, wypije jedną lub dwie filiżanki kawy, a następnie zdrzemnie się na 15 minut.

G jak głębszy oddech
Już w XIX wieku główny składnik kawy - kofeina była stosowana do rozszerzenia oskrzeli. Kofeina ułatwia oddychanie, ponieważ rozszerza oskrzela i zmniejsza „zmęczenie mięśni oddechowych”. Dlatego też zalecana jest osobom chorym na astmę oraz z przewlekłym zapaleniem oskrzeli. Przeprowadzone we Włoszech badania na ok. 72 tys. dorosłych osób wykazały zmniejszenie nasilenia i częstotliwości występowania ataków duszności (np. wśród osób pijących regularnie 3 filiżanki lub więcej - o 28%). Marcel Proust, który cierpiał na astmę, w jednej ze swoich książek, napisał, że jako dziecko zażywał kofeinę przepisaną jako lekarstwo na trudności z oddychaniem.

H jak humor
Kofeina, zawarta w kawie, to jeden z najbar­dziej powszechnych środków psychotropowych, mających zdolność wpływania na nastrój. Służy ona nie tylko poprawie nastroju, ale także zmniejsza uczucie przygnębienia. Jeśli ktoś twierdzi, że bez porannej filiżanki kawy nie uśmiecha się - to jest to prawdą. Dr Melvin Konner z Uniwersytetu Emory stwierdził, że „Wydaje się bardzo prawdopodobne, że wśród milionów osób pijących dużo kawy jest wiele takich, które - świadomie czy nieświadomie - leczą się z depresji”.

K jak kamienie nerkowe
Wysokie spożycie płynów jest najstarszą istniejącą metodą leczenia kamicy nerkowej, jednak, jak wykazały badania,  istotny jest skład i rodzaj przyjmowanych płynów. W badaniu, w który objęto 81 tys. kobiet w USA, wykazano, że kawa pomaga kobietom uniknąć  kamieni nerkowych. Porcja 240 ml kawy pozwalała na zmniejszenie ryzyka o 10%, a w przypadku kawy bezkofe­inowej - o 9%. W przypadku mężczyzn (próba: ok. 45 tys.) udowodniono, że przy spożyciu ok. 240 ml kawy dziennie istnieje 10% spadek ryzyka rozwoju kamicy nerkowej.

K jak kwasy żołądkowe
Kawa wzmaga wydzielanie kwasów żołądkowych i żółci, tym samym nie jest wskazana dla osób, które cierpią na nadkwasotę. Niektórzy uważają, iż kawa może zwiększyć chorobę wrzodową. Jednak obszerne badania, przeprowadzone w Szwecji, nie wykazały związku pomiędzy piciem kawy a występowaniem choroby wrzodowej. Stwier­dzono, że kawa bezkofe­inowa także zwiększa wydzielanie kwasów żołądkowych, więc to nie kofeina jest odpowie­dzialna za ten stan. Ogólnie zalecane jest, aby osoby z nadkwasotą ograniczyły picie kawy.

L jak lepsze ukrwienie
Umiarkowane spożycie kawy (2-3 a nawet 4 filiżanki dziennie) wpływa na rozszerzenie arterii serca i zwiększa w ten sposób przepływ krwi, a zatem ukrwienie całego organizmu. Natomiast, co jest niezwykle interesujące, po wypiciu kawy arterie znajdujące się w głowie, ulegają zwężeniu, co ma ogromny wpływ na ograniczenie skłonności do bólów migrenowych.

M jak macierzy­ństwo
Dotychczasowe badania wykazały brak związku między piciem kawy przez kobiety ciężarne a ewentu­alnymi nieprawidłowo­ściami przebiegu ciąży. Jednak ze względu na możliwość wpływu kofeiny na nadmierne pobudzenie matki i płodu, zaleca się kobietom w ciąży ograniczenie spożycia kawy. Podobnie kobietom karmiącym piersią zaleca się ograniczenie picia kawy. Kofeina wraz z mlekiem matki może przedostać się do organizmu dziecka i może być odpowie­dzialna za większe pobudzenie i podenerwowanie dziecka.

N jak nastrój
„Kawa jest środkiem pobudzającym psychicznie. Nie jest to jakiś kolejny chwyt reklamowy producentów kawy, to fakt naukowy” - oznajmiła dr Judyta Wurtman z Instytutu Technologicznego w Massachusetts, zajmująca się wpływem żywności na psychikę. Za to pobudzenie odpowie­dzialna jest kofeina, alkaloid zawarty w kawie. Kawa Arabika zawiera ok. 1,2% kofeiny, a kawa Robusta ok. 2,4%. Organizm wchłania kofeinę z przewodu pokarmowego już w kilkanaście minut po wypiciu kawy, a najsilniej działa w ciągu 3-4 godzin później. Kofeina wpływa szczególnie na centralny układ nerwowy i przyspiesza procesy myślowe. Warto pamiętać, że aby utrzymać stan pobudzenia nie trzeba pić jednej kawy za drugą. Wystarczy jedna, dwie filiżanki. Przedawkowanie kofeiny może wywołać skutek wręcz przeciwny - gonitwę myśli, niemo­żność koncentracji i niepokój. Najnowsze badania naukowe, prowadzone w wielu krajach, wykazały że kofeina jest stymulatorem, który nie powoduje uwalniania się substancji pobudzających czynność mózgu, ale hamuje wpływ tych, które ograniczają jego pobudzenie.

O jak odchu­dzanie
Kawa, a właściwie kofeina, przyspiesza przemiany metaboliczne w organizmie, a szczególnie przemianę tłuszczów. Filiżanka kawy może „pomóc” osobom, które mają problemy z trawieniem. Ze względu na wyniki badań wykazujące, iż kofeina powoduje przyspieszenie spalania tłuszczy, stwier­dzono, że umiarkowane spożycie kawy (oczywiście bez cukru i bez śmietanki) może stanowić korzystny składnik kuracji odchu­dzającej. Kawa jest także stosowana jako składnik nowej generacji kosmetyków, wpływających na modelowanie sylwetki.

O jak osteoporoza
Nadmierna ilość kawy może sprzyjać powstawaniu osteoporozy poprzez zwiększenie wydalania wapnia, co powoduje „podkradanie” tego minerału z kości. Jedne z ostatnich badań, przeprowadzone w USA, nie wykazały, aby picie kawy miało  istotny wpływ  na wydalanie wapnia z organizmu, a tym samym obniżenie ich twardości kości. Inne badania, przeprowadzone także w USA, wśród kobiet, pijących 4 filiżanki kawy dziennie, wskazały zwiększoną podatność na złamania, w porównaniu do kobiet pijących mało kawy lub wcale. Badania z 2006 r. udowodniły, że spożycie ok. 330 mg kofeiny lub więcej może spowodować niewielki wzrost ryzyka złamania w wyniku osteoporozy, szczególnie u kobiet spożywających mało wapnia. Ogólnie można uznać, iż ryzykowne jest nadużywanie kawy, przy jednoczesnym zbyt niskim spożyciu wapnia. Dlatego jest jedna rada dla miłośników, a szczególnie miłośniczek kawy - więcej wapnia, czyli „pijcie mleko i jedzcie sery".

S jak sprawność fizyczna
Powszechnie wiadomo, że kofeina przedłuża zdolność do długotrwałego wysiłku, zwiększając tym samym odporność na zmęczenie. Dlatego też kofeina, zawarta w kawie, znana jest sportowcom, jako środek poprawiający sprawność fizyczną. Np. kolarze, po zażyciu 330 mg kofeiny mogą jechać prawie o 20% dłużej, nie zauwa­żając zwiększonego wysiłku. Kofeina, a tym samym kawa, zapobiega zmęczeniu mięśni i zwiększa zdolność organizmu do spalania tłuszczów.
Prowadzone w USA badania wykazały, że kofeina z kawy zmniejsza ból mięśni u kobiet intensywnie uprawiających kolarstwo (Laboratory at the University of Illinois at Urbana-Champaign, 2006 r.). W styczniu 2004 r. Międzynarodowy Komitet Olimpijski usunął kofeinę z listy substancji zakazanych.

W jak wpływ na serce
Badania opublikowane przez ameryka­ńskich (Harvard Univerisity School of Public Heath) oraz hiszpa­ńskich naukowców (Medical School of the Universidad Autonomia de Madrid in Spain) zaprzeczają powszechnej opinii, że picie nadmiernej ilości kawy szkodzi sercu. Okazuje się, iż nie ma dowodu na to, że spożycie kawy wpływa na rozwój chorób serca. Badania były prowadzone od 1986 (przez 20 lat) i uczestniczyło w nich ok. 44 tys. mężczyzn i ok. 84 tys. kobiet.

W jak woreczek żółciowy
Wyniki większości badań przeprowad­zonych w USA wykazały, że kawa może chronić przed rozwojem kamieni żółciowych. Jedne z nich przeprowadzone na próbie 46 tys. mężczyzn wykazały zmniejszenie o 45% ryzyka rozwoju kamieni żółciowych u osób pijących 4 lub więcej filiżanek dziennie. W przypadku kobiet (próba ok. 81 tys.) stwier­dzono, że ryzyko konieczności usunięcia woreczka żółciowego jest o 28% niższe u osób pijących 4 lub więcej filiżanek dziennie.

W jak właściwości drażniące
Osoby które są szczególnie podatne na negatywne działanie niektórych związków kawy, zwanych substancjami drażniącymi (np. woski z zewnętrznej części ziarna kawowego czy kwasy garbnikowe), mogą odczuwać dolegliwości przewodu pokarmowego. Dla tych osób produkowane są kawy tzw. niskodra­żniące, pozbawione w różny sposób tego typu substancji. Ale producenci kawy, dbający o swoich konsumentów, stosują takie technologie, gdzie po procesie palenia usuwane są dodatkowo tzw. łuski kawowe. W ten sposób także obniża się zawartość substancji drażniących.  Dodatkowo, aby zmniejszyć w naparach poziom substancji drażniących i tłuszczów, powinniśmy pić kawę „filtrowaną”, a nie po prostu zalewaną wrzącą wodą w szklance czy filiżance.

Z jak zmniejszenie ryzyka marskości wątroby
Wiele badań prowad­zonych w ostatnich latach wykazało, że umiarkowane picie kawy może pomóc w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania wątroby. W badaniach przeprowad­zonych we Włoszech (2001, 2002) wykazano, że picie kawy w ilości 3-4 filiżanki lub więcej, może zmniejszyć ryzyko zachorowania na marskość wątroby o 71-84%.

Z jak zmniejszone ryzyko nowotworowe
Na przekór obawom, że picie kawy może powodować tendencję do zachorowań na choroby nowotworowe, zwłaszcza trzustki, pęcherza moczowego, piersi, jelita grubego, jajników i nerek, badania naukowe, prowadzone w wielu krajach, np. Japonii, Norwegii czy USA, nie potwier­dziły związku między piciem kawy a zwiększonym ryzykiem występowania tych chorób (Word Cancer Research Fund.). Z niektórych badań wynikało wręcz, że picie kawy może zmniejszyć ryzyko wystąpienia, np. raka jelita grubego, szczególnie u osób, które odżywiają się „tłusto". Niektóre z tych badań, wykazały, iż prawdopod­obnie mają na to wpływ takie związki jak polifenole i duża zawartość błonnika w kawie.

Z jak złagod­zenie cukrzycy
W jednych z pierwszych badań, przeprowad­zonych przez „National Institute for Public Health and Environment” w Holandii, na próbie około 17 tys. Holendrów, wykazano, iż wraz ze zwiększoną konsumpcją kawy, spada ryzyko zachorowania na cukrzycę. Kawa wpływa pozytywnie na przemianę cukrów. W badaniach laboratoryjnych wykazano, że kwas chlorogenowy, odgrywający ogromną rolę w kszta­łtowaniu się bukietu smaku i aromatu kawy, powoduje absorpcję glukozy przez wątrobę. Kolejne badania, prowadzone np. w Finlandii, wykazały także pozytywny wpływ kawy na ograniczenie zachorowania na cukrzycę, szczególnie typu II (kobiety, pijące 3-4 filiżanki - ryzyko zachorowania zmniejszone o 29%; mężczyźni - o 27%). Również badania przeprowadzone na Uniwersytecie w Harvardzie wykazały, że umiarkowane picie kawy zmniejsza ryzyko zachorowania na cukrzycę typu II (u kobiet o 30%, a u mężczyzn o 50%).

1

---