Hubert Świętek

V. Strategie Zachodu (powstrzymywanie)

I Specyfika zachodniej strategii powstrzymywania:

1) Koalicyjny charakter- prowadziła ją grupa w pełni suwerennych, niezależnych państw, z których tylko cześć była sojusznikami, w całości był to agregat państw spajanych właśnie tą strategią

2) była to strategia na czas pokoju, w której użycie potencjału militarnego przewidywano tylko w celu obrony i odstraszania, pozostawiając aktywniejszą rolę innym czynnikom- gosp, ideologicznym.

3) Była to strategia o nieograniczonym horyzoncie czasowym- w konfrontacji chodziło o to, żeby przetrwać i wziąć gorę nad przeciwnikiem w dłuższym okresie, bez potrzeby uciekania się do decydującego starcia

4) 3 fazy strategii Zachodu:

a) strategia powstrzymywania (I okres zimnej wojny- 1947/8 do I połowy lat 60)

b) strategia pokojowego zaangażowania (różne rodzaje strategii odprężenia)

c) strategia ograniczania komunizmu, kontrofensywa zachodu i wyrzucanie komunizmu ze sceny międzynarodowej (przełom lat 70/80 do II połowy lat 80)

II Narodziny powstrzymywania:

1) Ujęcie szerokie- polityka zachodu wobec wschodu w całym okresie zimnej wojny

Wąskie- początkowy okres strategii zachodu

2) Geneza powstrzymywania:

a) Główna rola w określaniu strategii przypada USA, pod których przywództwem skupiły się lojalnie pozostałe państwa zachodnie

- śmiałe wejście w rolę mocarstwa globalnego, promującego ustrój dem o gospodarkę wolnorynkową

- początkowy monopol na broń jądrową

b) katalizatorem współpracy strategicznej- ZSRR

- II 46- I sygnał- przemówienie Stalina, w którym powraca do antykapitalistycznej retoryki oraz podkreśla antagonistyczny charakter stosunków między systemami i ogłasza zapoczątkowanie przygotować do nieuchronnej konfrontacji z Zachodem

- II 48- pucz w Pradze

- 48/49- I kryzys berliński

=> przejście do tworzenia bloku zachodniego i formułowania i realizacji strategii powstrzymywania

c) zagrożenie egzystencjalnych interesów Anglosasów

d) świadomość posiadania monopolu na broń jądrową

e) względy geopolityczne

f) poczucie misji w PZ Anglosasów

3) 4 dokumenty z lat 46-50, pokazujące proces przewartościowania stosunkach z ZSRR i kładzenia fundamentów pod koncepcję powstrzymywania

a) 5 III 46- przemówienie Churchilla w Fulton- I głośna reakcja na wydarzenia w EŚW:

- nie są znane zamierzenia i granice ekspansywnych tendecji ZSRR

- Od Szczecina do Triestu zapadła żelazna kurtyna

- państwa za kurtyną znalazły się w strefie sowieckiej

- partie komunistyczne dążą do objęcia wszystkich totalitarną kontrolą, do rządów policyjnych

- bezpieczeństwo świata wymaga nowej jedności w Europie

- odrzuca ideę nieuchronności nowej wojny, wszystko w naszych rękach

- najmniejszym szacunkiem ZSRR darzy słabość, szczególnie militarną

b) 1947- Długa depesza George'a Kennana:

- wydrukowana w Foreign Affairs, stała się elementem publicznej debaty towarzyszącej próbom legitymizacji koncepcji powstrzymywania

- sowieckie zagrożenie dla zachodu ma śmiertelny, totalny i trwały charakter

- jego istotą jest komunistyczna ideologia nałożona na rosyjską tradycję

- obecne problemy w stosunkach z ZSRR nie wynikają ze złej woli czy błędów

- międzynarodowy komunizm jest cierpliwy i nieustannie wywiera napór, wciskając się w każdą szczelinę

- do przeciwdziałania temu zagrożeniu odpowiedzią USA musi być długofalowe, cierpliwe, stanowcze powstrzymywanie rosyjskich ekspansywnych tendencji

* I raz tego użył; uznany za ojca strategii powstrzymywania

c) przemówienie Trumana z 12 III 47:

- wymiar doktrynalny- doktryna Trumana (uzasadnienie działań)

* totalitarne reżimy stanowią zagrożenie dla podstaw pokojowego porządku międzynarodowego

* obowiązkiem USA jest udzielenie pomocy wolnym narodom, które opierają się próbom narzucenia jarzma przez uzbrojone mniejszości lub nacisk zewnętrzny

* w danym momencie historii każdy naród stoi przed koniecznością wyboru, po której stronie tej konfrontacji stoi

- Wymiar strategiczny (określone decyzje o strategicznym znaczeniu)- aby stawić czoło sowieckiej presji na GRE i TUR, USA postanowiły przejąć rolę GBR w tej części świata i udzielić obu krajom pomocy finansowej i wojskowej

d) IV 1950- raport NSC-68, przygotowany przez komitet Nitze'a powołany przez Trumana dla oceny sytuacji międzynarodowej i wypracowania zaleceń

- formułował rekomendacje, które stały się podstawą PZ i strategii międzynarodowej USA na następne dziesięciolecia

- USA mają obowiązek ochrony wolnych instytucji na całym świecie

- by to spełnić, muszą się wyposażać w odpowiednie środki i instrumenty militarne- konwencjonalne i jądrowe

- zakłada się jakościowy wzrost wydatków na obronę w budżecie USA (w praktyce potrojenie)

- zawieranie dwu- i wielostronnych sojuszy

- tworzenie baz wojskowych w różnych częściach świata

4) strategia pierwotna wobec swego podmiotu- konieczność strategicznej odpowiedzi na komunistyczne zagrożenie oraz stopniowe budowanie strategii wymuszały powstanie bloku państw zachodnich, który stawał się zbiorowym podmiotem tej strategii- Zachodu;

- zatem analogia do relacji strategia państwo z XVII/XVIII wieku, kiedy zmiany w cechach środowiska międzynarodowego wymuszały zmianę strategii, co z kolei wymuszalo zmiany w systemie władzy państwa; tutaj procesy=>zmiany strategii=> zmiany struktury międzynarodowej

- po raz I w historii, poprzez Plan Marshalla i NATO, powstało instytucjonalne spoiwo łączące całość zachodniej cywilizacji

5) Cechy charakterystyczne I okresu realizacji strategii powstrzymywania:

a) I podział zadań: całkowita dominacja USA w procesie kreowania i implementacji strategii:

- Europa schroniła się pod skrzydła opieki USA i zajęła odbudową i integracją

- ze względu na niechęc do wydatków na obronę, nastąpił swoisty podział ról na przywódcę i podległą Europę, strategicznie ubezwłasnowolnioną

b) II podział zadań- wkładem Europy Zachodniej miała być budowa znaczących sił konwencjonalnych zdolnych stawić czoło klasycznej inwazji bloku wschodniego do czasu nadejścia amerykańskiej odsieczy- uderzenia atomowego (monopol)

c) III podział zadań- USA odpowiedzialne za globalny wymiar strategii powstrzymywania, łacznie z obroną EUR, EUR zaś koncentrowała się na obronie w centralnym punkcie konfrontacji, to znaczy na kontynencie europejskim

6) Praktyczna implementacja strategii przez USA:

a) plan Marshalla i NATO=> powstanie bloku zachodniego

b) znaczący wzrost wydatków na obronę

c) rozwój militarnego zaangażowania w globalnej skali- bazy

d) próba opasania ZSRR na obszarze Rimlandu wieńcem powiązań i wpływów

- utrwalenie obecności wojskowej w JAP i KOR

- doprowadzenie do zawarcia paktow:

* 1949- NATO

* 1951- ANZUS

* 1954- SEATO

* 1955- CENTO

e) defensywność:

- pasywna postawa w roku 56 wobec wydarzeń w PL i HUN, mimo przewagi strategicznej

f) wysiłki wzmacniające- w sferze społ, ideol i dypl

- reforma kapitalizmu

- neutralizacja antyimperialistycznej retoryki

- wykorzystywanie ONZ w sferze dyplomatycznej

7) Utrwalanie się komunizmu czyni nieuchronną konieczność długofalowej koegzystencji 2 bloków

=> to czyni koniecznym przewartościowanie strategii wobec międzynarodowego komunizmu

III Pokojowe zaangażowanie

1) przejście do tej fazy zostało poprzedzone wzrostem napięcia w stosunkach Wschód- Zachód

a) przyczyna- Sputnik diplomacy Chruszczowa- przewaga w rakietach dała Chruszczowi nadmierne poczucie pewności

b) przejawy:

- 1958- ultimatum berlińskie, zignorowane przez Eisenhowera i odrzucone przez Kennedyego; ostatecznie w 61 roku budowa muru.

- konferencja paryska wielkiej 4 w 1960 roku, zerwana przez Chruszczowa po incydencie z samolotem U2

- kryzys kubański w X 62 (próba utrwalenia reżimu Castro oraz ustanowienia równowagi strategicznej- wyrzutnie u granic, jak w Turcji)- kulminacja napięcia

c) preteksty dawane przez zachód:

- loty samolotów szpiegowskich nad terytorium ZSRR

- nieudana inwazja w Zatoce Świń w IV 61

2) Przyczyny przemian w strategii zachodu:

a) Ulga po kryzysie kubańskim tworzy kontekst psychologiczno- polityczny sprzyjający poszukiwaniu formy stabilności i dialogi między 2 stronami konfrontacji

b) Kennedy i jego pacyfistyczne poglądy

3) Działalność USA:

a) 10 IV 63- przemówienie Kennedyego:

* 1 sygnał zapowiadający zmiany

- deklaruje wolę i gotowość dialogu i porozumienia z ZSRR

b) VI 63- utworzenie gorącej linii

c) VIII 63- układ USA, ZSRR i GBR o zakazie prób z bronią nuklearną w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą

d) 6 X 66- przemówienie Johnsona:

- po raz 1 pojawia się termin pokojowe zaangażowanie

- elementem miał być rozwój stosunków gospodarczych i kulturalnych z krajami komunistycznymi

e) Jednak to nie USA stały się kreatorem i przywódcą na tym etapie strategii Zachodu, aż do końca lat 60:

- bo zabójstwo Kennedyego 22 XI 63

- bo rosnące zaangażowanie w Wietnamie

4) Pałeczkę przejmują Europejczycy, a szczególnie FRA de Gaulle'a i jego doktryna odprężenia

a) źródła doktryny- obawy:

- obawa przed wciągnięciem przez USA sojuszników w wojnę z Sowietami, nie pytając ich o zgodę

- strategia elastycznego reagowania- akceptacja przez USA możliwości długotrwałego konfliktu konwencjonalnego w Europie Zachodniej

- bezpośrednie sąsiedztwo z potężnym przeciwnikiem, którego potencjał nuklearny mógł powstrzymać USA od przyjścia z pomocą EUR przy użyciu broni nuklearnej

b) wobec tych obaw, chodziło o taki rozwój stosunków ze wschodem, który by oddalił lub wyeliminował perspektywę konfliktu zbrojnego na terenie Europy

- skoro nie można czynić wojny, należy czynić pokój, a drogą do pokoju jest odprężenie

- triada odprężenie=> porozumienie=> współpraca

c) była to też część szerszego planu FRA:

- uniezależnienia EUR od USA

- odbudowy jedności EUR od Atlantyku po Ural

- oraz po prostu chęci zysku zachodnich kręgów gosp.

d) wpływ teorii konwergencji- w procesie ewolucji systemy ekonomiczne i polityczne obu bloków będą się do siebie upodabniać, a ostatecznym rezultatem tego procesu będzie pojawienie się 1 systemu, łączącego zalety obu systemów; Komunizmu nie trzeba zatem zwalczać, wystarczy czekać i sprzyjać odprężeniu.

e) Szczególne zainteresowanie polityką odprężenia ze strony RFN- bo mogło to przybliżyć odbudowę powiązań z NRD i w perspektywie zjednoczenie.

f) taktyka:

- EUR zaczęła porozumiewać się bezpośrednio z krajami komunistycznymi wykorzystując coraz bardziej swe niezależne od USA atuty, czyli- środki ekonomiczne oraz atrakcyjność kulturową, w tym ideę jedności całej EUR

- od połowy lat 60- systematyczny spadek nakładów na obronę wśród państw NATO

- rozwój stosunków handlowych, politycznych

- zasada dyferencjacji- rozwijanie bliższych stosunków z tymi rządami, które wykazywały większą skłonność do reform wew (PRL, HUN) lub do autonomii wobec ZSRR (RUM)

g) duży margines swobody państw bloku zachodniego w realizacji tej strategii, z czego korzystały w różnym stopni:

- wobec pasywnej postawy USA, zaangażowanych w Wietnamie

- mnogość inicjatyw narodowych w ramach ogólnej polityki odprężenia

5) Pozytywna reakcja ZSRR:

a) bo miał nadzieję na doprowadzenie do ostatecznej legitymizacji podziału EUR

b) bo liczył na uzyskanie korzyści ekonomicznych- kredytów i technologii, co pozwoliłoby zaspokoić potrzeby społeczne

c) bo liczyli że przez uśpienie przeciwnika pod osłoną odprężenia będzie mogła odbywac się dalsza ekspansja komunizmu

6) Nixon i Kissinger (1969) i nadrabianie przez USA zaległości w polityce odprężenia:

a) własne założenia:

- utrzymanie pokoju przez stabilizację równowagi strategicznej (SALT- utrzymuje parytet)

- wciągnięcie ZSRR we współodpowiedzialność za utrzymanie globalnej stabilności

* koncepcja „struktury pokoju”- zamiar wychowywania Moskwy przez pokazywanie, że konstruktywne stosunki z Zachodem są opłacalne- uzależnienie ZSRR od pożytków płynących z Zachodu i ten sposób doprowadzenie, by stał się czynnikiem stabilności, porzucając politykę rewolucyjną

- powrót klasycznej Realpolitik- współpraca wielkich mocarstw przy poszanowaniu ich wzajemnych interesów

- doktryna Sonnenfelda- między ZSRR a zdominowanymi państwami EŚW wytworzyły się tak organiczne powiązania, że próba osłabienia byłaby szkodliwa dla nich samych, a umacnianie tych związków leżało również w interesie USA

b) taktyka:

- kombinacja zachęt i kar

- zasada linkage- wiązania ze sobą różnych spraw tak, by ostateczny bilans był korzystny dla obu stron,

- nie należy wprowadzać do rozmów tematyki PC i EŚW - bo może to utrudnić wzajemne rozmowy

7) Czy odprężenie było strategią?

a) nie było polityką o charakterze strategicznym- opartą na planie, koordynowaną z 1 ośrodka, realizowaną w sposób konsekwentny i względnie zdyscyplinowany

b) ale zawierało też 2 dno, które można uznać za element strategii powstrzymywania:

- z jednej strony dialog, współpraca, porozumienia z krajami komunistycznymi

- z drugiej- właśnie przez te kontakty stymulowanie pluralizmu wewnątrz bloku komunistycznego, rozluźnianie jego spoistości przez zasilanie tendencji odśrodkowych, większej niezależności tych krajów od Moskwy, zachęcani do reform wewnętrznych, większej otwartości i wymiany z krajami zachodnimi

- jeszcze dalej szła dynamiczna koncepcja odprężenia, ujawniona w czasie negocjacji KBWE w niektórych krajach zachodu- postanowienia KBWE dotyczące PC, kontaktów międzyludzkich czy współpracy gosp będą prowadzić zarówno do reform i liberalizacji w krajach komunistycznych, jak i ich rosnącego uzależnienia id Zachodu. To da zahodowi instrumenty presji na dalsze reformy

c) 2 dno jednak stosowane niekonsekwentnie i tylko w polityce niektórych państw zachodnich, początkowo najbardziej w polityce FRA (bo de Gaulle stawiał na czynnik narodowy i cywilizacyjnym, uważając że rozwalą one sztuczny ustrój komunistyczny; FRA historycznie ma dobre kontakty z regionem i może tym tendencjom sprzyjać)

8) praktyczne wyrazy i skutki odprężenia:

a) 1964- początek rozwoju stosunków FRA ze wschodem

b)1966- FRA występuje ze zintegrowanej struktury militarnej NATO, demonstrując niezależność wobec USA

c) 1967- raport Hamerla- kurs odprężenia przyjęty przez cały zachód

- polityczna część woskowej strategii elastycznego reagowania NATO

-potwierdza z jednej strony konieczność utrzymania odpowiedniego potencjału odstraszającego, z drugiej jednak zachęcał państwa członkowskie Sojuszu do odprężenia, dialogu i współpracy z państwami bloku komunistycznego

d) 1968- interwencja w CZE i brak reakcji zachodu- tak bardzo chciały odprężenia

e) 1970-72- szereg porozumień stabilizujących problem niemiecki, w tym Berlina Zachodniego

f) 1972- porozumienia SALT i ABM, deklaracji o zasadach wzajemnych stosunków oraz licznych porozumień handlowych

g) Proces KBWE:

1972- ruszają negocjacje przygotowujące KBWE

- 1 VIII 75- Akt Końcowy KBWE, ustanawiający ramy wzajemnych stosunków

9) Strategiczny podział ról na zachodzie:

a) USA koncentrowały się na strategicznych stosunkach z ZSRR i z tego względu nie angażowały się zbytnio w rozmowy wielostronne KBWE

b) Europa zachodnia- bardziej całościowa polityka odprężenia, obejmująca wszystkie kraje leżące za żelazną kurtyną oraz więcej dziedzin stosunków, a także angażując się w „II dno odprężenia”

10) USA przystąpiły do „II dna” dopiero po dojściu do władzy Cartera w I 77:

- autentyczne przekonania Cartera + strategiczne wykorzystanie ich przez Brzezińskiego doprowadziły do zepchnięcia ZSRR do ideologicznej defensywy

11) Uboczne skutki odprężenia:

a) Europa zachodnia sama nieco uzależniła się od pożytków płynących z odprężenia, zarówno w sferze gosp, jak i polit.

b) rozluźnienie spoistości wspólnoty atlantyckiej- bo względne usamodzielnienie się EUR

=> napięcia i spory w bloku zachodnim

=> zmniejszenie możliwości prowadzenia przez Zachód skoordynowanej strategii wobec wschodu

=> formuły dla polepszenia tej koordynacji- G7 od 74 roku; nieformalna Komisja Trójstronna USA- EUR- JAP.

12) Stopniowa zmiana sytuacji w II połowie lat 70

a) państwa zachodnie zaczynają dostrzegać, że odprężenie nie przynosi pożądanych efektów na głównym polu- czyli w odniesieniu do wew i zagr aspektów polityki państw kom- szczególnie w 4 głównych aspektach, w których miano nadzieje na postępy:

- globalny charakter odprężenia- nie zahamowano ekspansji wpływów komunizmu w róznych częściach świata

- odprężenie w sferze militarnej- ZSRR nie poszedł w ślady państw zachodnich i nie ograniczył zbrojeń, ale dążąc do dalszej korekty układu strategicznego nawet je nasilił, szczególnie instalując rakiety średniego zasięgu, co mogło potem zastraszać Europę Zachodnią

- odprężenie ideologiczne- w ogóle nie zaszło

- zmiany wewnątrzsystemowe- reformy kosmetyczne i dotyczące tylko kilku państw; korzyści osiągane z kontaktów z zachodem służą raczej wzmacnianiem rządów komunistycznych; np. represje działaczy organizacji PC, powstałych po KBWE

b) Skutek- niepowodzenia:

- spotkań dwustronnych, gdzie zachód żąda postępów w 4 ww kwestiach

- spektakularne fiasko I Konferencji Przeglądowej KBWE w Belgradzie 77/78

=> Sowieci nie są skłonni do realnych ustępstw

c) punkt przełomowy:

- kontynuacja rozmieszczania znacznej liczby rakiet SS-20 przez ZSRR

- XII 79- Afganistan

- XII 81- stan wojenny

- dane wywiadowcze przekazane przez Kuklińskiego

=>wszystko to powoduje przewartościowanie i odejście od tej fazy strategii powstrzymywania na rzecz strategicznej kontrofensywy zachodu

IV Strategiczna kontrofensywa Zachodu:

1) 2 podłoża:

a) początkowo to tylko reakcja na fiasko odprężenia, powrót do stanowczości

b) potem jednak, gdy widać, że wschód się chwieje, stała się to strategia wykańczania komunizmu

2) Kształtowanie się nowej fazy:

a) Carter:

- kontrofensywa ideologiczna, której początkiem była kampania na rzecz praw człowieka

- skokowy wzrost wydatków na zbrojenia zarządzony w 1978 roku z efektem finansowym na rok 1980.

- decyzja o utworzeniu amerykańskich Sił Szybkiego Reagowania- do reagowania na sytuacje kryzysowe w III świecie, czyli na sytuacj niestabilności, prób zbrojnego przejmowania władzy przez siły prosowieckie

b) XII 79- z inicjatywy kanclerza RFN Helmuta Schmidta- decyzja NATO o rozmieszczeniu eurorakiet- w odpowiedzi na SS-20

c) nowa jakość -przejście od powstrzymywania do wykańczania komunizmu Regan od 1981

- założenia:

- gra o sumie zerowej- my wygrywamy, oni przegrywają

- sprowadzenie stosunków Wschód- Zachód do czarno- białej podstawy, odrzucenie zatarcia się różnic w czasie odprężenia

3) założenia strategii zachodu, przeforsowana w latach 80 przez USA:

a) w sferze militarnej- podtrzymanie jakościowego wzrostu nakładów na zbrojenia

- ale nie ze względów bezpieczeństwa, ale by rzucić sowietów na kolana w sferze gospodarczej- by ZSRR nie wytrzymał finansowo i technologicznie, co z kolei doprowadzi do złamania równowagi strategicznej

- wybór padł na zbrojeni strategiczne- jako najbardziej kapitałochłonne i wymagające najnowszych technologii+ położenie kresu niebezpieczeństwu konfliktu nuklearnego.

* Strategiczna Inicjatywa Obronna (SDI)- gwiezdne wojny- budowa narodowego systemu antyrakietowego, pokrywającego całe terytorium USA- poza ww względami,

* program budowy bombowca strategicznego B2

* program budowy nowej generacji rakiet międzykontynentalnych MX

b) ograniczenie stosunków gospodarczych (handlowych, technologicznych i finansowych) z państwami komunistycznymi oraz sankcje ekonomiczne po wprowadzeniu stanu wojennego

- wykorzystanie samego marksizmu- w krajach komunistycznych narasta sytuacja rewolucyjna- sprzeczność między bazą ekonomiczną a polityczną nadbudową; sosunki polityczne są hamulcem rozwoju gospodarczego

- ograniczenie stosunków gosp miało przyspieszyć bankructwo komunizmu

c) ideologiczne nie przejednanie wobec komunizmu:

- silne poczucie misji

- czarno- biała wizja ZSRR

d)odejście od carterowskiego uzależniania temperatury stosunków z krajami III Świata od stopnia poszanowania przez nie PC

- bo USA traciła tak przyjaciół, a sytuacja PC nie ulegała zmianie

- zastąpienie zasadą- pomagamy wrogom naszych wrogów

* jedyny wyjątek- nieprzejednana postawa wobec apartheidu

e) uniemożliwienie zwycięstwa ZSRR w Afganistanie

f) deregulacja rynku paliw przez obniżenie cen ropy w wyniku zwiększonego wydobycia przez ARS+ maksymalne utrudnienie budowy gazociągu z Syberii do Europu i wywołanie przez to spadku dochodów ZSRR

g) pomoc opozycji

4) Intelektualny ideolog, obok Regana- jego doradca Richard Pipes; z jego inicjatywy doszło do przyjecia w XII 82 dyrektywy decyzyjnej Rady Bezpieczeństwa Narodowego NSDD75, której celem było zepchnięcie ZSRR do defensywy:

a) komunizm jest ze swej natury ekspansjonistyczny: jego ekspansjonizm wygaśnie tylko wtedy, gdy system upadnie albo przynajmniej zostanie gruntownie zreformowany

b) model stalinowski stoi w chwili obecnej w obliczu głębokiego kryzysu wywołanego ciągłymi niepowodzeniami gospodarczymi i trudnościami spowodowanymi przesadną ekspansją

c) następcy Breżniewa i jego stalinowskich współpracowników z czasem podzielą się zapewne na frakcję konserwatywną i reformatorską; ta ostatnia będzie dążyć do gospodarczej i politycznej demokratyzacji na niewielką skalę

d) w interesie USA leży popieranie tendencji reformatorskich w ZSRR za pomocą podwójnej strategii: zachęcania sił proreformatorskich w ZSRR i zwiększania kosztów, jakie ponosi ZSRR z powodu swojej imperialistycznej polityki

5) Skutki:

a) powrót do zdecydowanego przywództwa USA- po akceptacji nowej fazy powstrzymywania przez EUR Zach

b) IV 85- dojście do władzy Gorbaczowa, próby reform i prawdziwego porozumienia, by przetrwać

c) jednak kryzysy był tak głęboki, że w latach 89-91 runął komunizm

d) Regan pokazał, jak ważna jest w strategii sztuka uproszczenia- sprowadzenia ZSRR do postaci wroga, co ułatwiło z nim walkę.

V. Ekonomiczne aspekty strategii powstrzymywania

1) Antecedencje:

a) polityka kordonu sanitarnego na początku lat 20- zerwanie handlu i blokada, w celu zduszenia władzy bolszewików, zamiast działań zbrojnych

- nie udana polityka- władza zaczęła się umacniać i polityka kordonu straciła rację bytu, aż do jej przerwania przez Niemcy w Rapallo w 1922 roku.

b) zastąpiła ją polityka „robienia interesów”, postrzegana niekiedy jako mająca wpływ na cywilizowanie reżimu

2)Pojawienie się i rozwój koncepcji:

a) koniec lat 40- pojawia się polityczna strategia powstrzymywania, która od początku miała istotny komponent ekonomiczny, ale podobnie jak w przypadku innych aspektów tej strategii, wymiar ekonomiczny wykształcał się powoli

- nie było konieczności polityki kordonu, bo ZSRR sama otoczyła się kordonem państw EŚW+ ze względu na nieprzystawalność systemów stopniowo zmniejszały się samorzutnie stosunki gospodarcze

- brak było koncepcji wykorzystywania środków w tej dziedzinie dla osiągania celów politycznych, a jeśli już, to w kontekście możliwości stymulowania pozytywnego rozwoju sytuacji:

* plan Marshalla- pozytywne założenia, że pomoc finansowa wywoła wzrost gospodarczy i zwiększy stabilność- miał objąć też kraje wschodnie

b) mimo to już w 1946- raport Clifforda- wnioski i zalecenia stanowiące ekonomiczny komponent strategii powstrzymywania, podstawa doktryny Trumana:

- powstrzymywanie ZSRR jest poważnie uzasadnione

- USA dysponują potencjałem i możliwościami powstrzymywania ZSRR w sferze ekonomicznej

- oznaczało to:

* udzielanie pomocy gosp zaprzyjaźnionym państwom demokratycznym zagrożonym przez ZSRR

* odmawianie pomocy i ograniczanie stosunków ekonomicznych z państwami komunistycznymi, bo mogłoby to je wzmocnić

- opozycja wobec funkcjonalizmu, który mówił, że handel i kontakty gosp będą sprzyjać otwartości i pokojowemu usposobieniu państw komunistycznych i będą skłaniać ich rządy do kroków reformatorskich

3) Założenia powstałego następnie nurtu powstrzymywania ekonomicznego:

a) teza o nierozdzielności bezpieczeństwa i gospodarki

b) przekonanie o związku między potęgą ekonomiczną a militarną

c) skoro ideologia i polityka komunizmu determinuje wszystkie inne dziedziny życia, to również gospodarka i handel są instrumentem globalnej strategii ZSRR

d) szczególnie nieufnie odnoszono się do handlu:

- bo będzie służył bardziej wschodowi niż zachodowi poprzez umacnianie jego potęgi, co szkodliwe jest dla zachodu.

- bo będzie substytutem reform niewydolnego systemu

4) Istota strategii powstrzymywania ekonomicznego:

- powstrzymywanie rozwoju potęgi gospodarczej bloku komunistycznego przy użyciu środków i instrumentów ekonomicznych w powiązaniu z całokształtem środków politycznych, militarnych i innych tworzących całość strategii powstrzymywania.

5) 3 podstarategie (taktyki):

a) wojny ekonomicznej- czyli wprost osłabiania potencjału gospodarczo- technicznego przeciwnika

b) embarga strategicznego- czyli zakazu eksportu określonych towarów czy technologii, które mogłyby zostać wykorzystane przez przeciwnika dla rozwoju jego potencjału militarnego

c) sprzężeń ekonomicznych- czyli takiego manipulowania stosunkami gospodarczymi Wschód- Zachód, aby miało to wpływ na alokację zasobów przeciwnika z sektora militarnego do gospodarczego, lub też uzależniało wielkości i struktury tych stosunków od oczekiwanego zachowania państw komunistycznych w określonych sprawach

6) trudności w prowadzeniu strategii, skutkujące słabościami i brakiem konsekwencji w jej stosowaniu:

a) natura kapitalizmu- jego zdecentralizowany charakter, czyli brak pełnej kontroli przez rząd

b) rządy państw komunistycznych mogły ściśle podporządkować zew stosunki gosp celom PZ

c) świadomie przyjęta polityka autarkicznego rozwoju przez blok wschodni

d) efekty uboczne [patrz punkt 9]

7) Instrumenty strategii powstrzymywania ekonomicznego:

a) Klauzula Najwyższego Uprzywilejowania- decyzja o jej przyznaniu lub cofnięciu miała całkowicie polityczny charakter

b) polityka kredytowa- gwarancje rządowe prywatnych kredytów

c) stosowanie embarga na technologie

8) Praktyka:

a) najszybciej wprowadzono zakaz eksportu technologii, które mogły mieć militarne zastosowanie

b) 1 I 50- utworzenie wielostronnego systemu kontroli eksportu produktów strategicznych poprzez ustanowienie COCOM-u, czyli Komitetu Koordynacyjnego Kontroli Eksportu

- NATO, JAP, AUS

-niejawna, nieformalna OM, działająca aż do 1992 roku

- zadanie- okresowe ustalanie list towarów, które podlegały strategicznemu embargu

c) 1949- Export Control Act i późniejsze ustawy i poprawki do umów- dotyczące różnych aspektów handlu z USA

** np. poprawka Jacksona- Vanika do umowy handlowej z ZSRR z 1972 roku uzależniająca rozmiary handlu od polityki emigracyjnej ZSRR- głównie chodziło o wyjazdy Żydów

9) Efekty uboczne:

a) ograniczanie korzyści z handlu ze Wschodem

b) napięcia w stosunkach z krajami bloku wschodniego

c) konflikty i napięcia pomiędzy państwami zachodnimi na tyle sporów o kontakty gosp ze Wschodem

d) skazywanie państw komunistycznych na samowystarczalność i wzmacniania powiązań gospodarczych między nimi, co za tym idzie- umacnianie integracji gospodarczej i spoistości bloku

10) Rozbieżności między USA a EUR zachodnią na tle stosowania strategii:

a) USA- zwolennicy rygorystycznego podejścia do handlu ze wschodem, poza eksportem zboża

b) EUR- obrót gosp z EŚW czymś zupełnie naturalnym w przeszłości; myślenie funkcjonalistyczne; doceniały korzyści płynące dla własnych gospodarek z tego handlu

11) Wszystkie instrumenty jednocześnie i w sposób rygorystyczny i konsekwentny zostały użyte dopiero przez administrację Reagana:

a) wojna ekonomiczna, w którą wciągnięto EUR zachodnią

- ograniczenia handlu

- zaostrzenie eksportu technologii

- odmowa kredytów

- manipulacja światowym rynkiem naftowym- embargo na urządzenia uniemożliwia ZSRR unowocześnienie tego sektora u siebie i wzrostu wydobycia; zwiększenie wydobycia=> spadek cen i straty ZSRR

b) przesłanki takiego zaostrzenia:

- oceny polityczne- handel z państwami komunistycznymi był jednoznacznie korzystny dla ZSRR, szkodliwy ze względów bezpieczeństwa (umacniał sowiecki potencjał militarny) i niemoralny (nie należy handlować z imperium zła)

- przesłanki ekonomiczne- z analiz ekspertów wynikało, że ZSRR i blok znalazły się u progu katastrofy ekonomicznej; ofensywne użycie środków może postawić ZSRR przed koniecznością przesunięcia zasobów na zaspokajanie potrzeb ludności, a nawet rzucić gospodarkę na kolana i obalić system

12) Skutki:

- ZSRR traci 1/3 dochodów z handlu ropą=> ograniczenie importu inwestycyjnego=> kumulatywny efekt starzenia się gospodarki=> załamanie się jej=> próba reform Gorbaczowa=> niemożność reform z uwagi na brak środków=> upadek komunizmu

1

---