Diagnoza przebiegu i efektywnoscoci resocjalizacji
jest uważana za jedn± z odmian badania rzeczywisto¶ci wychowawczej i została zaliczona do tzw. badań ekspertalno-ewaluacyjnych, które się intensywnie rozwijaj± w krajach zachodnich. Badania tego typu prowadzi się w celu znalezienia i opisania czynników, które maj± największy wpływ na przebieg skutecznej resocjalizacji w instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych ¶rodowiskach wychowawczych.
Badanie ekspertalno-ewaluacyjne to procedura diagnostyczna, która pozwala przy użyciu standardowych metod i technik badawczych odpowiedzieć na pytanie, który ze zbioru badanych, wdrożonych do realizacji programów resocjalizacji jest lepszy i pod jakimi względami. Badania te nazywa się także „ewaluacyjnymi\".
Badanie ewaluacyjne przebiega etapowo i obejmuje następuj±ce fazy:
1. Okre¶lenie celów działania będ±cego przedmiotem szacowania.
2. Ustalenie kryteriów pomiaru sukcesu i porażki w działalno¶ci.
3. Wyja¶nienie sukcesu lub porażki wychowawczej, terapeutycznej, resocjalizacyjnej w kategoriach operacyjnych.
4. Sformułowanie propozycji i rekomendacji praktycznych dotycz±cych projektowanych zmian, jakich należy dokonać w celu poprawy istniej±cej sytuacji (celem zwiększenia efektywno¶ci resocjalizacyjnej).
W celu porównywania skuteczno¶ć rozmaitych programów, strategii i procedur resocjalizacyjnych, należy najpierw:
1. Okre¶lić istotne składniki programu resocjalizacji z punktu widzenia ich znaczenia w realizowanym modelu resocjalizacji.
2. Zobiektywizować i „wystandaryzować\" stosowane w procesie resocjalizacji metody i techniki oddziaływania wychowawczego tak, aby mogły być zastosowane przez kadrę pedagogiczn± o podobnym poziomie przygotowania zawodowego w dowolnym momencie czasowym.
3. Dobrać odpowiednie grupy kontrolne zgodnie z parametrami charakteryzuj±cymi grupy eksperymentalne, w których sprawdza się efektywno¶ć danej metody. Należy w pełni kontrolować wszelkie inne, niezamierzone wpływy na grupę eksperymentaln± i kontroln± w celu okre¶lenia udziału poszczególnych czynników rzutuj±cych na wynik końcowy.
4. Zaprojektować, co najmniej dwukrotne badanie wychowanków oraz rozmaitych cech ich ¶rodowiska wychowawczego, tzn. na pocz±tku oddziaływania resocjalizuj±cego i po jego zakończeniu, np. po upływie jednego roku.
5. Prowadzić systematyczn± analizę losów życiowych (badania katamnestyczne) jednostek poddanych resocjalizacji po opuszczeniu przez nie instytucji resocjalizuj±cej.
WNIOSKI Z BADAŃ AMERYKAŃSKICH
Jako nieliczni, najwięcej badań ewaluacyjnych przeprowadzili Amerykanie. Podzielić je można na dwie grupy.
1. badania skoncentrowane na jednej lub kilku instytucjach resocjalizuj±cych oraz ich efektywno¶ci.
2. tzw. metabadania będ±ce naukow± analiz± przedstawionych badań, których wyniki zaprezentowano w dostępnych dla badaczy raportach.
W 1966 r. Bailey dokonał przegl±du ponad 100 raportów, amerykańskich opublikowanych w latach 1940-1960. W wyniku analizy stwierdził, że większo¶ć badaczy wskazuje na fakt, iż efektywno¶ć resocjalizacji w rozmaitych instytucjach nie jest zadowalaj±ca, lecz daje się wyraĽnie zauważyć. Zdaniem Baileya ocena ta jest jednak zbyt optymistyczna.
Adams przeanalizował wyniki 22 raportów na temat skuteczno¶ci probacji i warunkowego zwolnienia z więzień. Badania prowadzone w równoległych grupach eksperymentalnych i kontrolnych (do 1967 r.) wykazały, że efektywno¶ć resocjalizacji nieznacznie wzrasta w grupie eksperymentalnej oraz jest tym większa, im mniejsza jest liczebno¶ć próbki bior±cej udział w eksperymencie probacyjnym, a także im większa w niej jest proporcja młodzieży w stosunku do pozostałych kategorii wieku.
Dwaj badacze — Robinson i Smith w 1971 r. dokonali krytycznej oceny dziesięciu eksperymentów maj±cych na celu okre¶lenie różnic w poziomie skuteczno¶ci resocjalizacji w zależno¶ci od stosowanych ¶rodków penitencjarnych i probacyjnych. Uznanym przez badaczy kryterium powodzenia był brak powrotno¶ci do przestępstwa.
W wyniku badań ustalono, że:
a. różnice we wskaĽnikach recydywy s± trudne do interpretacji, w zwi±zku z tym nie można na ich podstawie orzekać o skuteczno¶ci zastosowanego ¶rodka (rozbieżno¶ci wynikaj± ze zróżnicowania pojęcia „recydywa\" przez administrację i personel badanych instytucji korekcyjnych);
b. stwierdzone różnice we wskaĽnikach recydywy w zależno¶ci od zastosowanego ¶rodka wynikaj± z różnic osobowo¶ciowych między przestępcami, a nie z odmienno¶ci metod i technik oddziaływania resocjalizuj±cego;
c. nie ma żadnej podstawy do tego, aby zdecydowanie stwierdzić, iż dany program resocjalizacyjny (lub ¶rodek probacyjny, poprawczy, karny) był wyraĽnie gorszy od innego, alternatywnego.
Martinson sformułował analogiczny do ostatniego wniosek, który uwzględnił w analizie porównawczej 231 raportów dotycz±cych skuteczno¶ci resocjalizacji (1971 r.): Żadna empiryczna oczywisto¶ć nie pozwala na stwierdzenie, iż który¶ z branych pod uwagę programów resocjalizacyjnych zdecydowanie wpłyn±ł na zmniejszenie wskaĽników recydywy przestępców poddanych jego działaniu.
Poszukuj±c optymalnego modelu oddziaływania na przestępców, w 1972 r. Speer dokonał przegl±du resocjalizacji eksponuj±cych metody terapeutyczne. Na 21 uwzględnionych w jego studiach raportów jedynie 11, przy okre¶laniu skuteczno¶ci oddziaływania resocjalizuj±cego, uwzględniało póĽniejsze losy życiowe pensjonariuszy instytucji korekcyjnych. Stwierdził, że:
a. zaledwie w 50% badań eksperymentalnych nad efektywno¶ci± resocjalizacji podkre¶la się zauważalny spadek wskaĽników recydywy przestępców poddanych oddziaływaniu terapeutycznemu w instytucjach korekcyjnych;
b. sukcesy resocjalizacyjne, s± łatwiej osi±gane w pracy wychowawczej i terapeutycznej z młodzież± niż z dorosłymi, zwłaszcza, gdy młodzi przestępcy po wyj¶ciu z instytucji s± objęci opiek± postpenitencjarn±.
W 1973 r. Ward pod podobnym k±tem analizował skuteczno¶ć resocjalizacji, dokonuj±c przegl±du wdrożonych do realizacji programów resocjalizacyjnych o przewadze metod socjo- i psychoterapeutycznych w o¶rodkach półwolno¶ciowych, przej¶ciowych i „doradzania\", silnie powi±zanych ze ¶rodowiskiem naturalnym osób wadliwie przystosowanych (nieprzystosowanych) społecznie. Podobnie jak w poprzednich badaniach: nie dało się wykazać przewagi jednego programu (psychoterapeutycznego) nad innymi (socjoterapeutycznym, ¶rodowiskowym) z punktu widzenia efektywno¶ci.
W jednym z najnowszych eksperymentów amerykańskich realizowanym przez „Center for Criminal Justice\" of Harvard Law School/ a kierowanym przez L.E. Ohiina z Massachusetts, jest eksperyment maj±cy na celu porównanie efektywno¶ci resocjalizacji prowadzonej w ¶rodowisku otwartym oraz zamkniętym (instytucjonalnym) dla młodzieży przestępczej lub nieprzystosowanej oraz okre¶lenie warunków, strategii i procedur sprzyjaj±cych skutecznej resocjalizacji w obydwu typach oddziaływania (Ohiin i in. 1978). Stwierdzono, że czynnikami sprzyjaj±cymi prawidłowej i względnie skutecznej (mało trwałej) resocjalizacji prowadzonej w instytucji zamkniętej s±: niewielkie liczebnie ¶rodowisko instytucjonalne, małe zróżnicowania funkcji personelu pedagogicznego, wysoki poziom i wysoka jako¶ć stosunków społecznych i emocjonalnych w obrębie grup wychowawczych oraz między wychowankami i kadr± pedagogiczn±.
Zauważono, że im lepiej wychowanek jest przystosowany do ¶rodowiska wychowawczego instytucji, tym gorzej po jej opuszczeniu przystosowuje się do ¶rodowiska zewnętrznego, i to tym gorzej, im dłużej pozostawał pod wpływem instytucji zamkniętej.
Jak stwierdzili badacze z Massachusetts, porównywanie skuteczno¶ci (efektywno¶ci) resocjalizacyjnej o¶rodków ¶rodowiskowych (wolno¶ciowych i zamkniętych) nie jest w pełni możliwe, gdyż nieporównywalne s± ich cele podstawowe i operacyjne, strategie i procedury oddziaływania oraz kategorie osób poddawanych obu rodzajom oddziaływań. W instytucjach zamkniętych s± umieszczani przede wszystkim zdeklarowani przestępcy (nieletni i młodociani), natomiast w o¶rodkach otwartych (¶rodowiskowych) — przestępcy przypadkowi oraz młodzież nieprzystosowana społecznie lub maj±ca problemy psychologiczne w zakresie adekwatnego funkcjonowania w przypisanych jej rolach społecznych, czyli osobnicy mniej groĽni.
WNIOSKI Z BADAŃ ANGIELSKICH
Badania ekspertalno-ewaluacyjne w Wielkiej Brytanii rozwijały się równolegle do badań prowadzonych w Stanach Zjednoczonych.
Najbardziej s± znane metabadania przeprowadzone przez Hooda (w 1963 r.). Koncentrowały się one na analizie efektywno¶ci resocjalizacji indywidualnych przypadków, a nie na skuteczno¶ci resocjalizacyjnej w sensie makro-społecznym. Głównym celem badań była odpowiedĽ na pytanie:, „W jakim stopniu rozmaite ¶rodki resocjalizacyjne s± skuteczne, a w jakim — nieskuteczne oraz od czego zależy porażka lub sukces w tej dziedzinie?\". Zdaniem autora w badaniach angielskich daj± się zauważyć trzy kierunki skupiaj±ce uwagę na nieco odmiennych składnikach resocjalizacji.
Pierwszy kierunek badań przede wszystkim bierze pod uwagę jeden rodzaj ¶rodka lub metody resocjalizacyjnej, którego skuteczno¶ć okre¶la się w trakcie stosowania go oraz po pewnym czasie, po zakończeniu programu, np. po upływie pięciu lat. W wyniku przeprowadzenia tego typu badań stwierdzono, że ¶rodki probacyjne s± o wiele skuteczniejsze w oddziaływaniu na przestępców niż ¶rodki karne, ale tylko w odniesieniu do w±skiej kategorii przestępców, tzn. tylko tych, którzy popełnili przestępstwo tylko jeden raz.
Drugi kierunek badań, zwanych przez autora „porównawczymi\", polegał na porównywaniu wskaĽników przystosowania społecznego dwu równoległych grup przestępczych poddanych oddziaływaniu dwu różnych (niekiedy alternatywnych) metod resocjalizacyjnych. Innym typem porównań, jaki prowadzono w obrębie tego kierunku badawczego, było zestawienie wskaĽników recydywy „oczekiwanej\" (prawdopodobnej), wyliczonej na podstawie tablic prognostycznych, ze wskaĽnikami recydywy faktycznej, stwierdzanej w wyniku badań katamnestycznych.
W wyniku analiz i studiów indywidualnych przypadków sformułowano wnioski:
1. Sankcje pieniężne stosowane wobec przestępców, we wszystkich badanych kategoriach wieku, s± bardziej skuteczne niż jakiekolwiek inne ¶rodki, zarówno o charakterze probacyjnym, jak i instytucjonalnym, zwłaszcza wobec osób karanych po raz pierwszy.
2. Długoterminowe kary instytucjonalne (pobyt w instytucji zamkniętej) nie wydaj± się bardziej skuteczne niż kary krótkoterminowe.
3. Resocjalizacja przebiegaj±ca w ¶rodowisku otwartym lub półotwartym nie jest wcale mniej skuteczna niż w ¶rodowisku zamkniętym, tzn. jest równie nieskuteczna.
4. Mimo stosunkowo słabych wskaĽników powodzenia w resocjalizacji przestępców różni± się one jednak w zależno¶ci od kategorii przestępców, wobec których s± stosowane zróżnicowane metody oddziaływania. Trudno jest zdecydowanie okre¶lić, które spo¶ród rozmaitych czynników uwzględnianych w badaniach maj± największy wpływ na sukces resocjalizacyjny lub jego zdecydowan± negację.
Trzeci kierunek badań Hooda koncentrował się na poszukiwaniu zwi±zków między tre¶ci± stosowanych wobec przestępców programów resocjalizacji a ich wpływem na zachowanie i osobowo¶ć pensjonariuszy instytucji resocjalizuj±cych. W ramach tego typu badań uwzględniano analizę biografii byłych przestępców, ich dzienniki i wyznania; nie był to jednak materiał wystarczaj±co wiarygodny. Littie (1962 r.), ¶ledz±c ewolucję postaw przestępców poddanych działaniu „systemu borstalskiego\", stwierdził jednoznacznie, że zmiany, jakie zaobserwował w zachowaniu i postawach osób badanych, wynikaj± raczej z podkultury instytucji korekcyjnych i swoistej struktury społecznej i jej presji psychologicznej na członków zbiorowo¶ci zakładowej niż z pozytywnych warto¶ci programu resocjalizuj±cego instytucji resocjalizuj±cej. Nawet pozytywne zmiany w zachowaniu się przestępców pod wpływem pobytu w zakładzie zacieraj± się, gdy pobyt ten znacznie się przedłuża. Istnieje, zdaniem autora, pewne optimum czasowe sprzyjaj±ce modyfikacji postaw i zachowania, zwłaszcza nieletnich, po którego upływie możliwo¶ci korzystnego wpływu instytucji resocjalizuj±cej na jej pensjonariuszy znacznie malej±. Wniosek ten znalazł także potwierdzenie w wynikach badań kanadyjskich.
W raporcie Hood stwierdza, iż ważnym momentem w resocjalizacji jest wła¶ciwy dobór strategii postępowania do poszczególnych typów osobowo¶ci przestępczych, gdyż jedni s± wrażliwi na oddziaływanie dyscyplinuj±ce czy permisywne, inni na terapeutyczne czy doradcze, a jeszcze inni na kary pieniężne i rozmaitego rodzaju grzywny itd.
W doborze kryteriów okre¶laj±cych sukces wychowawczy, resocjalizacyjny czy terapeutyczny należy w większym zakresie uwzględniać zmienno¶ć systemu warto¶ci społecznych oraz zmienno¶ć systemu prawa, wyznaczaj±cego wzorce zachowań poż±danych i aprobowanych społecznie.
WNIOSKI Z BADAŃ FRANCUSKICH
Problem systematycznych badań ekspertalno-diagnostycznych dotycz±cych efektywno¶ci resocjalizacji pojawił się we Francji w latach sze¶ćdziesi±tych. Jednym z pierwszych na wspomniany temat raportów było opracowanie Hurona z 1965, w którym to wykazał, iż badanie efektywno¶ci jest niezwykle trudne ze względu na: zbyt duż± liczbę zmiennych, jakie należy jednocze¶nie kontrolować; brak ¶cisłych, porównywalnych metod oddziaływania na nieletnich; niedostatek jednolitego kryterium skuteczno¶ci resocjalizacyjnej, które mogłoby być zastosowane do jej pomiaru na poziomie i grupy, i jednostki, a więc ostatecznie wyniki badań w tym zakresie s± niejednoznaczne.
W 1967 r. Ch. Debuysta dokonał analizy, która dotyczyła wielu porównań między poziomem efektywno¶ci resocjalizacji w rozmaitych ¶rodowiskach i instytucjach francuskich oraz wybranych zagranicznych. Pogrupował on następuj±co techniki pomiaru skuteczno¶ci resocjalizacji:
a. mierz±ce niektóre wymiary osobowo¶ci oraz postawy, np. wskaĽniki psychologiczne zmian zachodz±cych w osobowo¶ci nieletnich pod wpływem pobytu w instytucji;
b. mierz±ce przystosowanie społeczne aktualne i w przyszło¶ci badanego;
c. dokonuj±ce oceny globalnej przebiegu i skuteczno¶ci resocjalizacji.
Z przeprowadzonej przez niego analizy wynika, że:
1. Wyniki badań prowadzonych za pomoc± skal postaw przed 1954 r. wskazuj± na brak pozytywnych zwi±zków między oddziaływaniem resocjalizuj±cym instytucji a zmianami postaw osób poddanych ich oddziaływaniu.
2. Niektóre formy oddziaływania resocjalizuj±cego np. obozy pracy letniej, wyjazdy wakacyjne, wpływaj± na zmniejszenie poziomu lęku, niestało¶ci emocjonalnej młodzieży przestępczej, jednak wspomniane parametry zmieniaj± się także w podobnym kierunku w grupie kontrolnej.
3. Pozytywne rezultaty dotycz±ce zwi±zku między rodzajem stosowanych metod i wskaĽnikami recydywy notuje się w przypadku stosowania tzw. doradzania grupowego. Gdy nieletni byli poddani przez pewien czas tego typu oddziaływaniu, wskaĽniki ich póĽniejszego powrotu do przestępstwa były znacznie niższe niż, w grupie kontrolnej niepoddanej wpływowi doradzania terapeutycznego.
4. W wyniku stosowania technik badania przystosowania społecznego przed oddziaływaniem i po oddziaływaniu resocjalizuj±cym instytucji korekcyjnej stwierdzono, że wyraĽna poprawa nast±piła jedynie u 40% badanych osób. Poprawa ta dotyczyła stosunków rodzinnych, sposobów spędzania czasu wolnego, ci±gło¶ci nauki i zatrudnienia.
5. Zastosowanie technik globalnej oceny postępów w resocjalizacji przez wychowawców, personel pedagogiczny lub samych nieletnich nie dało podstaw do stwierdzenia, że istnieje wyraĽny zwi±zek między poprawnym zachowaniem wychowanka na terenie instytucji i na zewn±trz placówki np. na urlopie czy po jej definitywnym opuszczeniu.
6. Istnieje do¶ć często zauważalna rozbieżno¶ć między efektami resocjalizacji mierzonymi technikami psychologicznymi (testy, skale postaw, skale przystosowania społecznego) a efektami resocjalizacji mierzonymi za pomoc± prostej, bezpo¶redniej obserwacji zachowania przejawianego przez osobę resocjalizowan± po zakończeniu procesu resocjalizacji w instytucji.
7. Ostatecznym kryterium efektywno¶ci resocjalizacji powinna być faktyczna umiejętno¶ć harmonijnego współżycia z innymi ludĽmi i pozostawania w zgodzie z samym sob±.
Z badań przeprowadzonych przez o¶rodek w Vaucresson (Breuvart, Algan, Selosse 1974) wynika, że spo¶ród rozmaitych ¶rodków zastosowanych wobec przestępców najbardziej skuteczne okazuj± się ¶rodki probacyjne i „wolno¶ci dozorowanej”, w mniejszym stopniu — zakłady wychowawcze {internat de reeducation), w najmniejszym natomiast — karne (więzienie). Największe porażki w resocjalizacji występuj± w przypadku resocjalizacji prowadzonej w więzieniu (70%), nieco mniejsze — w zakładach wychowawczych (50%) i najmniejsze, ale ci±gle jeszcze obecne, w warunkach „wolno¶ci dozorowanej\" [liberie suweillee) lub probacyjnych (30%), czyli w ¶rodowisku naturalnym. Porównuj±c efekty resocjalizacji uzyskane w pracy z młodzież± trudn± i przestępcz±, autorzy stwierdzaj±, że najbardziej korzystne wychowawczo jest ¶rodowisko naturalne, w którym oddziaływanie resocjalizacyjne powinno mieć przede wszystkim cele wychowawcze i nie powinno trwać dłużej niż trzy lata. Okres ten dotyczy także pobytu nieletniego w instytucjach zamkniętych. Zarówno przedłużanie pobytu, jak również kumulowanie lub powtarzanie wobec nieletnich przestępców tych samych sankcji nie sprzyja skutecznej resocjalizacji.
WNIOSKI Z BADAŃ KANADYJSKICH
Do czołowych kanadyjskich badaczy efektywno¶ci oddziaływania resocjalizuj±cego instytucji dla młodzieży należ±:
M. Leblanc, M. Cusson, Ducharme i Achille, będ±cy autorami kolejnych raportów z badań ekspertalno--ewaluacyjnych. Celem podejmowanych przez nich badań było okre¶lenie rzeczywistej skuteczno¶ci oddziaływania na rozwój psychiczny nieletnich przestępców i młodzieży nieprzystosowanej społecznie placówek reedukacyjno-resocjalizuj±cych zwanych centre d\'accueil.
Wyróżniono dwa typy efektów oddziaływania instytucjonalnego: tzw. efekty globalne (brutto) oraz czyste (netto).
Efekt brutto był mierzony czterema technikami psychologicznymi równolegle i trzykrotnie.
Przed przyjęciem do instytucji, przy jej opuszczaniu i po upływie jednego roku po jej definitywnym opuszczeniu przez nieletniego. Dzięki zastosowaniu zestawu technik diagnostycznych okre¶lono profil psychologiczny każdego z badanych. Po upływie pewnego czasu stwierdzono pomy¶ln± ewolucję psychologiczn±. Korzystne zmiany w osobowo¶ciach wychowanków były powi±zane nie tylko z ich pobytem w placówce resocjalizuj±cej, ale także wynikały z procesu dojrzewania społecznego.
Zauważono:
1. WyraĽne zmniejszenie się poziomu antyspołeczno¶ci, a przede wszystkim — wyrażanej agresywno¶ci.
2. Redukcję trudno¶ci i zaburzeń psychologicznych (problemów emocjonalnych, lęków, napięć, neurotyczno¶ci).
3. Silny wzrost poziomu samooceny dokonywanej przez wychowanków.
4. Spadek intensywno¶ci mechanizmów obronnych tj.: depresji, tłumienia, wyparcia, negacji.
Zanotowane w toku badań efekty osobowo¶ciowe nie wzmacniały się jednak w miarę upływu czasu i pobytu wychowanka w placówce. Psychologiczny profil uzyskany w pierwszych 10-12 miesi±cach pobytu pozostał na niezmiennym poziomie przez pozostały okres (np. po upływie 20 miesięcy).
Rzeczywiste efekty resocjalizacji (efekty netto) mierzono, kontroluj±c trzy istotne zmienne dotycz±ce: zróżnicowanego stanu wyj¶ciowego osobowo¶ci nowo przyjętych wychowanków, dojrzewania biologicznego i społecznego oraz czynników zwi±zanych ze swoist± selekcj± wychowanków, jaka w naturalny sposób zachodzi w każdej instytucji wychowawczej czy korekcyjnej.
1. Im mniej był korzystny psychologiczny obraz (profil) osobowo¶ci wychowanka na pocz±tku pobytu, tym bardziej wyraĽny wydawał się wpływ jego pobytu na poprawę zachowania w placówce. Jednocze¶nie jednak wychowankowie podatni na wpływy instytucji w trakcie pobytu w niej okazywali się najmniej odporni na negatywne wpływy kryminogennego ¶rodowiska po jej opuszczeniu. Wyj¶ciowy poziom rozwoju społeczno-moralnego wychowanka silniej interweniuje w przebieg jego adaptacji społecznej niż ukierunkowane oddziaływanie wychowawcze instytucji.
2. Znaczn± czę¶ć korzystnych efektów w zakresie pozytywnej ewolucji psychicznej wychowanków mniej dojrzałych emocjonalnie i społecznie daje się wyja¶nić nie poprzez oddziaływanie instytucjonalne, ale bio-psychospołeczne. Wskazuj± na to wyniki uzyskane w grupie kontrolnej niepoddanej żadnemu oddziaływaniu, bowiem ich ewolucja psychiczna i naturalny rozwój prowadz± do podobnych rezultatów. Osobnicy z grupy kontrolnej o podobnym profilu osobowo¶ciowym pozostawieni w naturalnym ¶rodowisku osi±gaj± niekiedy szybciej identyczny poziom rozwoju dojrzało¶ci interpersonalnej niż osobnicy z grupy eksperymentalnej (poddanej oddziaływaniu resocjalizuj±cemu).
3. Optymalnym okresem pobytu wychowanka w instytucji typu centre d\'accneil jest 18 miesięcy. Zarówno krótszy, jak i dłuższy czas przebywania w instytucji korekcyjnej wydaje się w ¶wietle danych empirycznych błędem pedagogicznym.
Trafno¶ć obserwacji sprawdzono, porównuj±c je z prowadzonymi w innej placówce resocjalizacyjnej, a mianowicie w Boy\'s Farm z Shaw-bridge, gdzie resocjalizacja jest prowadzona według odmiennego nieco modelu, opieraj±c się na tzw. teorii rozwoju dojrzało¶ci interpersonalnej, a nie na teorii „resocjalizacji poprzez etapy\", jaka jest stosowana w Boscoville.
Efektywno¶ć resocjalizacyjn± obydwu instytucji oceniono jako zbliżon±, przynajmniej w zakresie tzw. efektów brutto. Wprawdzie regresja wyników w resocjalizacji jest nieco większa u byłych wychowanków Boscoville niż absolwentów Shawbridge, ale wynika nie tyle z bardziej doskonałych metod oddziaływania resocjalizuj±cego w Boy\'s Farm, ale z istnienia dobrze funkcjonuj±cego systemu opieki następczej sprzęgniętego z systemem resocjalizacji stosowanym w Shawbridge.
4. Warunkami skutecznej resocjalizacji instytucjonalnej w przekonaniu autorów ostatniego raportu s±:
a. system opieki następczej skoordynowany z korekcyjnym oddziaływaniem placówki, sieć pracowników socjalnych, przygotowuj±cych warunki ¶rodowiskowe do ponownej prawidłowej adaptacji wychowanka w jego naturalnym ¶rodowisku;
b. ograniczanie długo¶ci pobytu wychowanków w instytucji zamkniętej do niezbędnego minimum, nieprzekraczaj±cego jednak 20 miesięcy;
c. dostosowywanie metod i technik oddziaływania resocjalizuj±cego do wyj¶ciowego stanu osobowo¶ci, postaw, motywacji, d±żeń i aspiracji, opieraj±c się na trafnej i rzetelnej diagnozie psychologiczno-wychowawczej.
5. Przystosowanie społeczne wychowanka po opuszczeniu zakładu nie pozostaje w wyraĽnym zwi±zku z jego postępami resocjalizacji mierzonej „korzystn± ewolucj± psychiczn±\", tzn. parametrami j± charakteryzuj±cymi. Instytucjonalne oddziaływanie resocjalizuj±ce nie uodparnia jednostki w dostatecznym stopniu na wpływy podkultury oraz dewiantywnych stylów życia wynikaj±cych z lansowanych przez ni± norm i warto¶ci.
Kończ±c przegl±d badań dotycz±cych efektywno¶ci róznych programów resocjalizacyjnych można zauważyć, że:
1. Uzyskane wyniki badań nad skuteczno¶ci± resocjalizacji, niezależnie od typu instytucji i programu resocjalizacji w niej stosowanej, s± negatywne, tzn. ¶wiadcz± o niskim poziomie efektywno¶ci resocjalizacji lub jej braku.
2. Mimo globalnie słabych wyników efektywno¶ci resocjalizacji ludzi dorosłych efektywno¶ć ta jest wyraĽnie wyższa w pracy z młodzież± i dziećmi.
3. Resocjalizacja prowadzona w instytucji korekcyjnej może być skuteczna, gdy towarzyszy jej prawidłowo realizowany model opieki następczej, pomocy postpenitencjarnej.
4. Pojęcie resocjalizacji i oddziaływania resocjalizuj±cego powinno obejmować znacznie więcej czynników niż tylko oddziaływanie na osobę resocjalizowan± w trakcie realizacji programu, ale także dotyczyć równolegle prowadzonych, systematycznych oddziaływań na ¶rodowisko społeczne, zwłaszcza rodzinę nieletniego lub dorosłego przestępcy.
5. Brak powrotu do przestępstwa nie może być jedynym kryterium oceny skuteczno¶ci resocjalizacji, trzeba brać pod uwagę również inne czynniki wymieniane w powyższych badaniach.