Wprowadzenie do psychologii klinicznej

1. Psychologia kliniczna jako dyscyplina

Jest to dziedzina badań i praktyki, zajmujaca się opisem i wyjaśnianiem zdrowia, zaburzeń zachowania, przeżywania i funkcji somatycznych oraz rozwiązywaniem problemów zdrowotnych ludzi i społeczności.

Obszar zainteresowania psychologa klinicznego: jest szeroki. Dotyczy zjawisk zdrowia i choroby w ujęciu jednostkowym i społecznym.

Przedmiot psychologii klinicznej:

- sposób ujmowania i badania rzeczywistości: wiedza i metody badań

- diagnoza zdrowia i zaburzeń oraz działania interwencyjne( promocja, prewencja, interwencja w kryzysie, poradnictwo i terapia), współpraca z grupami samopomocy

2. Norma a patologia psychiczna

Normalność może być rozumienia jako:

- powszechność, masowość, częstość występowania w danej populacji

- zgodność z oczekiwaniami, konwencją, wzorami zachowań właściwymi dla danej populacji

- zgodność z normami obowiązującymi w danej populacji

Pomoc psychologiczna

Pojęcie to obejmuje szeroki zakres oddziaływań psychologicznych:

- wspieranie samorealizacji

- promocja zdrowia

- prewencja

- poradnictwo psychologiczne

- interwencje kryzysowe

- psychoterapia, rehabilitacja, resocjalizacja

Pomaganie jest zachowaniem prospołecznym, to jest zachowaniem nastawionym na dobro innych osób, grup lub instytucji. Jeśli celem tych zachowań jest korzyść innego człowieka mówimy o zachowaniach allocentrycznych, jeśli natomiast celem jest korzyść grupy używamy terminu zachowania socjocentryczne. Istnieją jeszcze zachowania altruistyczne, czyli działania nastawione na dobro innych osób z pominięciem własnych korzyści, a niekiedy nawet powodujące straty.

W relacji pomagania ważne jest zaufanie interpersonalne. Kształtuje się ono w toku wymiany informacji, komunikatów niewerbalnych, wymiany uczuć i ustosunkowań. Cechuje się dynamiką wartościowania korzyści i strat. Uwarunkowane jest interakcją cech osoby pomagającej i wspomaganej.

Cechy pomagającego:

1. Pozytywny stosunek do ludzi, zainteresowanie, troska, chęć niesienia pomocy

2. Zdolność do zachowania własnej odrębności i do przyzwolenia na odrębność innej osobie, wysokie kompetencje komunikowania się i spostrzegania społecznego oraz zdolność do zmiany zachowań w zależności od sytuacji i potrzeb osoby wspomaganej

1. Promocja zdrowia

Jest to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymywania.

Udział psychologii w promocji zdrowia to zespół działań profesjonalnych psychologów, których celem jest kształtowanie i utrwalanie zachowań potrzebnych do rozwoju i utrzymania zdrowia jednostki.

Promocja zdrowia oznacza:

1. Podnoszenie świadomości jednostkowej i świadomości społecznej, dotyczącej zdrowia i czynników warunkujących zdrowie

2. Umożliwienie człowiekowi kontroli nad procesami zdrowia i udziału w realizacji celów zdrowotnych

3. Rozwój i umacnianie zasobów zdrowotnych, tkwiących w jednostce i środowisku

Obszary i zadania promocji zdrowia:

1. Budowanie prozdrowotnej polityki państwa

2. Tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu

3. Wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia

4. Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu

5. Reorientacja służby zdrowia

2. Prewencja psychopatologii

Psychologiczna prewencja to zespół działań, w których wykorzystuje się metody i środki psychologiczne w celu obniżenia prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń w funkcjonowaniu somatycznym, psychicznym i społecznym. Cel ten osiąga się poprzez przeciwdziałanie czynnikom ryzyka i wzmacnianie zasobów.

Czynniki ryzyka:

1. Ryzyko sytuacyjne (stres wydarzeń)

2. Rozwojowe (okresy krytyczne w rozwoju)

3. Temperamentalne

4. Osobowościowe

Mogą być one kompensowane zasobami ekologicznymi, biologicznymi, psychologicznymi i społecznymi.

Prewencja może polegać na minimalizowaniu zagrożeń przez eliminowanie czynników ryzyka - strategia negatywna lub na wzmacnianiu zasobów odpornościowych i na kształtowaniu licznych kompetencji potrzebnych do przeciwdziałania zagrożeniom - strategia pozytywna.

Różnice między prewencją a promocją:

- w prewencji dominuje myślenie przyczynowo-skutkowe, a działanie koncentruje się na zapobieganiu chorobie

- w promocji zdrowia figurą jest zdrowie, które się wzmacnia i rozwija także poprzez podnoszenie jakości życia

Rodzaje prewencji:

1. Pierwotna

Działanie zmierzające do zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń poprzez przeciwdziałanie czynnikom ryzyka, zanim spowodują wystąpienie zaburzeń.

2. Wtórna

Ma miejsce wówczas, gdy po wykryciu wczesnych sygnałów zaburzeń dąży się do powstrzymania rozwoju patologii.

3. Trzeciego stopnia

Ma na celu zapobieganie skutkom przebytej choroby i hospitalizacji oraz przeciwdziałanie nawrotom choroby.

3. Interwencja kryzysowa

Kryzys jest stanem, który cechuje się dużym napięciem, poczuciem utraty kontroli i bezradności oraz wyczerpania własnych możliwości rozwiązania problemu.

Interwencja kryzysowa polega głównie na podtrzymaniu emocjonalnym, na pomocy w odzyskaniu zdolności do samodzielnego opanowania sytuacji. Wymaga ona szybkiej diagnozy i oceny poziomu zagrożenia, życia i zdrowia.

4. Poradnictwo psychologiczne

Poradnictwo psychologiczne to forma pomocy oferowana osobom zdrowym, przeżywającym tak zwane kryzysy rozwojowe lub trudności przystosowawcze.

Okresy rozwojowe mogące powodować kryzysy rozwojowe:

- okres dzieciństwa

- wczesny okres szkolny

- okres dorastania

- okres wczesnej dorosłości

- okres dojrzałości

- okres wieku średniego

- okres wieku podeszłego

Fazy poradnictwa psychologicznego:

1. Podczas pierwszego lub dwóch pierwszych spotkań następuje diagnoza problemu, czyli zidentyfikowanie trudności, z jaką nie radzi sobie osoba zgłaszająca się po pomoc

2. W ciągu następnych dwóch lub trzech spotkań następuje określenie czynników podtrzymujących istnienie problemu oraz trudności związanych z jego rozwiązaniem

3. Na kolejnych kilku spotkaniach poszukuje się nowych sposobów rozwiązania trudności, z jaką zwraca się poszukujący pomocy psychologicznej. Rozwiązania te muszą być konkretne, możliwe do zastosowania w warunkach klienta i pozwalające na osiągnięcie natychmiastowej zmiany.

4. Ostatni etap - spotkania zwykle odbywające po dłuższym czasie - to wzmocnienie klienta w realizowanych przez niego zmianach i okazja do ewentualnego skorygowania przyjętego wcześniej planu działania.

5. Grupy samopomocy

Są to grupy nastawione na wzajemną pomoc w rozwiązywaniu wspólnych problemów. Zrzeszają one na zasadach dobrowolności osoby o podobnych problemach i doświadczeniach. Grupy te gwarantują swoim członkom poczucie więzi, wsparcie emocjonalne i pomoc w rozwiązywaniu problemów życiowych i zdrowotnych.

Grupy:

1. Mające charakter samopomocy (AA).

Ich celem jest wzajemna pomoc w zmianie postępowania i kontrola zachowań.

2. Żyjące pod działaniem silnego, przewlekłego stresu

Ich celem jest stworzenie warunków rozładowania emocji, wsparcia emocjonalnego oraz wymiana doświadczeń, wskazująca na możliwość radzenia sobie z trudnościami.

3. Składające się z ludzi naznaczonych społecznie

Przynależność do grupy daje im poczucie oparcia, podnosi poczucie wartości, zmniejsza poczucie dyskryminacji.

4. Grupy, których celem jest wzajemna pomoc w poszerzaniu wiedzy o sobie samym, poszerzanie samoświadomości i kompetencji w kontaktach interpersonalnych.

Zaburzenia neuropsychologiczne w funkcjonowaniu człowieka

1. Typy kategoryzacji zaburzeń

Kategoryzacja zaburzeń z perspektyw neurologii klinicznej:

1. Strukturalno - funkcjonalna

Rozpoznanie procesu chorobowego i jego lokalizacji w określonej części układu nerwowego.

2. Funkcjonalno - funkcjonalna

Dotyczy zaburzeń charakterystycznych dla danego układu czynnościowego.

3. Według kryterium nozologicznego

Rozpoznanie zaburzeń w ścisłym związku z danymi jednostkami chorobowymi oraz ujmowanie zaburzeń w charakterystyczne zespoły.

Kategoryzacja zaburzeń z perspektywy psychologii:

1. Inspirowana przez psychologię ogólną

Poglądy Aleksandra Łurii

2. Inspirowana przez psycho- i neurolingwistykę

Rozróżnienie kompetencji językowej i wykonania językowego wprowadzone przez Chomsky'ego

3. Powstająca pod wpływem psychologii poznawczej

Odejście od klasycznie definiowanych syndromów i wprowadzenie rozbudowanych modeli funkcji poznawczych, rozpatrywanych w powiązaniu ze strukturami mózgu lub z ich pominięciem.

2. Wybrane formy zaburzeń

1. Zaburzenia znane w przeszłości, ciągle aktualne, obecnie rozpatrywane inaczej - afazje. Afazja to zaburzenia w słownym wypowiadaniu się i rozumieniu mowy, spowodowane uszkodzeniem kory lewej półkuli mózgu.

1. Zaburzenia językowe po uszkodzeniach struktur podkorowych mózgu:

• Afazja kondukcyjna

• Afazja transkorowa

• Afazja podkorowa

Ich mechanizm polega na przerwaniu włókien nerwowych łączących korowe ośrodki mowy między sobą i innymi ośrodkami niekorowymi.

1. Afazja pierwotna postępująca

To wybiórcze zaburzenie językowe o zróżnicowanej postaci klinicznej i o zróżnicowanym kilkuletnim okresie powolnego rozwijania się w wypadku zmian degeneracyjnych, zlokalizowanych wokół bruzdy bocznej w lewej półkuli mózgu.

c) Zaburzenia językowe po uszkodzeniach prawej półkuli mózgu

Dotyczy mechanizmów językowych związanych z prawą półkulą mózgu i zaburzeń językowych po jej uszkodzeniu.

Obserwacje kliniczne i badania eksperymentalne nad prozodią wskazują na dwa hipotetyczne mechanizmy:

- deficyty percepcji słuchowej i agnozja słuchowych bodźców niewerbalnych

- zaburzenia w komunikacji emocji, współwystępujące ze stanami podwyższonego nastroju i objawami obojętności emocjonalnej oraz nieświadomością własnych zaburzeń zachowania

2. Zaburzenia rozpoznane w przeszłości, następnie pomijane w rozważaniach teoretycznych, a obecnie wieloaspektowo badane

a) Otępienie

Jest zespołem spowodowanym chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym lub postępującym, w którym zaburzone są takie wyższe funkcje korowe jak: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, język i ocena. Świadomość nie jest zaburzona. Uszkodzeniu funkcji poznawczych zwykle towarzyszy, a niekiedy je poprzedza, obniżenie kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi, zachowaniem i motywacją.

Proces otępienny to proces narastających zaburzeń funkcji poznawczych o podstępnym początku i zróżnicowanym przebiegu, od konsekwentnie postępującego, poprzez wariant z okresami plateau do wariantu z krótkimi okresami remisji.

Otępienie właściwe to stadium choroby, w którym dochodzi do zaburzenia wszystkich funkcji poznawczych, w połączeniu z rozpadem nabytych umiejętności.

W pierwszym stadium procesu otępiennego człowiek zaczyna odczuwać obniżenie wydalności umysłowej. Dotychczasowe działania zajmują więcej czasu i wymagają większego wysiłku przy niższych efektach.

W drugim stadium narastają zaburzenia zapamiętywania i uczenia się.

W trzecim stadium - otępieniu właściwym - dochodzi do głębokiego zaburzenia wszystkich procesów poznawczych, nasilenia negatywnych reakcji emocjonalnych, dezorganizacji mechanizmów regulacyjnych osobowości, rozpadu wyuczonych zachowań, znacznego ograniczenia aktywności i w końcu do utraty samodzielności życia.

b) Zaburzenia funkcjonowania emocjonalnego

3. Zaburzenia wywołane przez przyczyny aktualne od drugiej połowy XX wieku

1. Przejściowa amnezja globalna

Charakteryzuje się napadowym wystąpieniem zaburzeń w zapamiętywaniu nowych informacji w połączeniu z amnezją wsteczną o zróżnicowanym czasie trwania i dynamice wycofywania się, przy braku towarzyszących objawów neurologicznych.

1. Zaburzenia procesów poznawczych u osób z chirurgicznie leczoną chorobą niedokrwienną serca

2. Zaburzenia występujące przy zakażeniu wirusem HIV i w chorobie AIDS

Zakażenie ludzkim wirusem nabytego upośledzenia odporności prowadzi, poprzez szereg stadiów, do pełnego rozwinięcia się zespołu upośledzenia odporności.

---