Języki łużyckie

Języki łużyckie - grupa obejmująca dwa blisko spokrewnione języki zachodniosłowiańskie: górnołużycki i dolnołużycki.

Używane są one przez Łużyczan (łącznie ok. 150 tys. osób, większość z nich posługuje się jednak wyłącznie językiem niemieckim) na terenie Łużyc we wschodnich Niemczech. Obydwa języki łużyckie są zagrożone wymarciem (przede wszystkim dolnołużycki, którego liczbę aktywnych użytkowników szacuje się na kilka tysięcy, i którym na co dzień posługuje się w zasadzie tylko najstarsza generacja, podczas gdy górnołużyckiego używa ok. 55 tys osób). Dolnołużycki jest bardziej zbliżony do polskiego, a górnołużycki do czeskiego i słowackiego. W obydwu językach występuje gramatyczna liczba podwójna. Polskie głoski ć dź, w dolnołużycczyźnie zmieniają się w ś, ź. Por. być - byś, dzieci - źiśi. Grupy spółgłosek tr i pr zmieniają się w tš, pś i pš, np. prawy - pšawy, straszny - tšašny.

Język dolnołużycki

Dolnoserbski
Obszar	Łużyce (Niemcy)
Liczba mówiących	5-15 tys.
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie *Języki słowiańskie **Języki zachodniosłowiańskie ***Języki łużyckie Język dolnołużycki
Pismo	łaciński
Status oficjalny
Język urzędowy	Język regionalny w Niemczech
Regulowany przez	Dolnołużycki Komitet Językowy

Język dolnołużycki - jeden z dwóch języków łużyckich, którym posługują się Dolnołużyczanie na niewielkim obszarze wokół Chociebuża we wschodniej części Niemiec.

Ogólną liczbę użytkowników języka dolnołużyckiego szacuje się według różnych źródeł rozmaicie, począwszy od ok. 5 tys. do maks. 15 tys., Liczba aktywnych użytkowników jest zapewne nieco mniejsza. Dolnołużycki jest językiem wymierającym, o czym świadczą dane demograficzne, według których większość aktywnych użytkowników dolnołużyckiego to ludzie starsi. Młodsi natomiast ze względów pragmatycznych preferują posługiwanie się językiem niemieckim, umożliwiającym karierę zawodową i awans społeczny. Podejmowane są pewne próby działań, mające uchronić język dolnołużycki przed wymarciem. Do najważniejszych należy tzw. "witaj-program", stawiający na rozwój dolnołużyckiego już w przedszkolach i to nie tylko dzieci dolnołużyckich, ale także uczęszczających do tych samych przedszkoli dzieci niemieckich. Efekty programu dalekie są jednak od zadowalających, co nie pozwala patrzeć z optymizmem na przyszłość dolnołużyckiego. Istnieją obawy, że jeśli nie zostaną podjęte radykalne działania, zarówno ze strony samych Łużyczan, jak i państwa niemieckiego, język ten może zaniknąć w ciągu następnych dwóch-trzech pokoleń.

Język dolnołużycki różni się od górnołużyckiego szeregiem cech, oraz odmienną w dużej mierze leksyką, co powoduje, że wzajemne zrozumienie użytkowników obydwu tych języków może być dość trudne. Język dolnołużycki ze względu na pewne cechy bliższy jest językowi polskiemu, natomiast górnołużycki bliższy jest językowi czeskiemu.

W obu językach łużyckich zachowały się proste czasy przeszłe (aoryst i imperfectum), liczba podwójna. Język dolnołużycki zachował dodatkowo supinum, które w pozostałych językach słowiańskich (z wyjątkiem słoweńskiego) zanikło.

Polskim głoskom ć, dź, w odpowiadają w dolnołużycczyźnie głoski ś, ź, np. pol. być - dłuż. byś, pol. dzieci - dłuż. źiśi. Polskim grupom spółgłoskowym tr i pr odpowiadają dolnołużyckie tš, pš, np. pol. prawy - dłuż. pšawy, pol. straszny - dłuż. tšašny, pol. trawa - dłuż. tšawa, itp.

Język dolnołużycki wykształcił własny język literacki, w którym powstają dzieła literackie, w którym prowadzone są zajęcia na poziomie podstawowym i gimnazjalnym, wydawana jest prasa (jednak w bardzo ograniczonym wymiarze, najważniejszym tytułem pozostaje tygodnik Nowy Casnik), itp.

Alfabet dolnołużycki

a

b

c

č

ć

d

e

ě

f

g

h

ch

i

j

k

ł

l

m

n

ń

o

p

r

ŕ

s

š

ś

t

u

w

y

z

ž

ź

A

B

C

Č

-

D

E

-

F

G

H

Ch

I

J

K

Ł

L

M

N

-

O

P

R

-

S

Š

Ś

T

U

W

Y

Z

Ž

Ź

W ortografii dolnołużyckiej występuje także znak ó, który nie ma nic wspólnego z wymową polskiego ó. Znak ten oznacza, że w zależności od regionu ó wymawia się jak polskie o, e lub y.

Język górnołużycki

Hornjoserbsce
Obszar	Łużyce (Niemcy)
Liczba mówiących	55 tys.
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie *Języki słowiańskie **Języki zachodniosłowiańskie ***Języki łużyckie Język górnołużycki
Pismo	łacinka
Status oficjalny
Język urzędowy	Język regionalny w Niemczech (Brandenburgia i Saksonia)

Język górnołużycki - jeden z dwóch języków łużyckich, którym posługują się serbołużyczanie na niewielkim obszarze wokół Budziszyna we wschodniej części Niemiec.

Język górnołużycki różni się od dolnołużyckiego szeregiem cech, oraz odmienną w dużej mierze leksyką, co powoduje, że wzajemne zrozumienie użytkowników obydwu tych języków może być dość trudne. Język dolnołużycki ze względu na pewne cechy bliższy jest językowi polskiemu, natomiast górnołużycki bliższy jest językowi czeskiemu.

Alfabet górnołużycki

a

b

c

č

ć

d

dź

e

ě

f

g

h

ch

i

j

k

ł

l

m

n

ń

o

ó

p

(q)

r

ř

s

š

t

u

(v)

w

(x)

y

z

ž

A

B

C

Č

Ć

D

Dź

E

-

F

G

H

Ch

I

J

K

Ł

L

M

N

-

O

-

P

(Q)

R

-

S

Š

T

U

(V)

W

(X)

(Y)

Z

Ž

Uwaga: W nowszej wersji "ć" znajduje się po "č". Do lata 2005 można spotkać "ć" w alfabecie po "t".

2

---