Prof. Wiesław Makarewicz

Katedra Pielęgniarstwa PAP

ZDROWIE PUBLICZNE - WYKŁAD 1

Co to jest zdrowie publiczne - czym się zajmuje ta dyscyplina ?

Najpierw co to jest zdrowie ? Co to znaczy „PUBLICZNE” ?

Ewolucja koncepcji zdrowia :

• model mechanistyczno-redukcjonistyczny - „maszyna do naprawy”, rozwój nauk ścisłych

• model holistyczny - uwzględnienie czynników społecznych,

- na obszar medycyny wkraczają nauki społeczne,

ekonomiczne (socjologia, psychologia) i ekologia

Definicja zdrowia (WHO):

Zdrowie to kompletny, fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan człowieka

Zdrowie zatem to nie tylko brak choroby lub kalectwa!

Z tego podejścia wynika podmiotowe traktowanie pacjenta, który ma określone prawa, nie tylko jest leczony, ale współuczestniczy i kieruje leczeniem.

Co to jest zdrowie publiczne - czym się zajmuje ta dyscyplina ?

Medycyna społeczna - inspirowana medycznie działalność na rzecz zdrowia w szerszej skali społecznej (makroskali) - powstała w XIX w. w Europie

Zajmuje się badaniem praw biologicznych i społecznych decydujących o zdrowiu i chorobie w wymiarze całej populacji. Zadaniem jest ocena stanu zdrowia ludności, zdrowotnych warunków środowiska, opracowanie metod i sposobów umacniania zdrowia, zapobiegania chorobom i kalectwu oraz rehabilitacja.

Medycyna społeczna promuje zdrowie oraz taka organizację opieki zdrowotnej, która stwarza możliwość dostępu do niej dla wszystkich obywateli.

Zdrowie publiczne - dyscyplina naukowa obejmująca zagadnienia zdrowia społeczeństwa, współzależność stanu zdrowia od warunków życia, w odniesieniu zarówno do jednostki, rodziny jak i większej społeczności (wywodzi się z USA, powstała w XX w.)

Kładzie nacisk na zarządzanie systemem ochrony zdrowia, mechanizmy finansowe, regulacje prawne, oraz ocenę efektywności działań (pomiar!) służby zdrowia. Stanowi połączenie instytucji, wielodyscyplinarnej bazy naukowej i działań praktycznych. Zdrowie publiczne poszerza medycynę społeczną o problematykę wielosektorowej polityki zdrowotnej.

W szerokim znaczeniu zdrowie publiczne obejmuje (WHO, 1973 r.) :

• Problemy dotyczące zdrowia populacji,

• Stan zdrowotny zbiorowości,

• Ogólne usługi zdrowotne,

• Administrację opieką zdrowotną

Definicja wg Winslowa (1920)

Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promocji zdrowia fizycznego poprzez wysiłek społeczności, higienę środowiska, kontrolę zakażeń, nauczanie zasad higieny indywidualnej, organizacje służb medycznych i pielęgniarskich ukierunkowaną na zapobieganie chorobom i wczesną diagnozę, rozwój mechanizmów społecznych zapewniających każdemu indywidualnie i społeczności warunki życia pozwalające na utrzymanie zdrowia.

Lub krótko:

Zdrowie publiczne to zorganizowany wysiłek społeczeństwa na rzecz ochrony promowania i przywracania zdrowia ludziom. (1975)

Medycyna społeczna < --- > Zdrowie publiczne

Specjalność lekarska Specjalność dostępna dla

wszystkich pracowników sektora

z wyższym wykształceniem

Metodologia działań w zakresie zdrowia publicznego w najbardziej ogólnym i globalnym ujęciu obejmować winna następujące etapy:

• Analizę rzeczywistej, istniejącej sytuacji zdrowotnej,

• Wybór priorytetów,

• Zdefiniowanie celów i strategii działania,

• Realizację ustalonych działań,

• Ewaluację (ocenę) uzyskanych efektów.

Tabela 1.

Funkcje zdrowia publicznego

• Działania na rzecz ochrony zdrowia ogółu ludności

• Działania na rzecz ochrony zdrowia indywidualnych osób

Działania na rzecz ochrony zdrowia ogółu ludności

• Monitorowanie stanu zdrowia oraz określanie potrzeb zdrowotnych ludności

• Identyfikacja i zwalczanie czynników ryzyka zdrowotnego w środowisku, miejscu zamieszkania, pracy, nauki oraz w placówkach służby zdrowia,

• Zapobieganie wypadkom i urazom, zapewnienie pomocy ofiarom klęsk żywiołowych

• Zapewnienie nadzoru epidemiologicznego

• Promowanie zdrowego stylu życia, za szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży,

• Kształcenie i doskonalenie zawodowe lekarzy i innego personelu medycznego,

• Zapewnienie jednolitych regulacji prawnych dotyczących systemu organizacji, finansowania i zarzadzania placówkami opieki medycznej,

• Monitorowanie jakości świadczeń medycznych,

• Ocena sytuacji zdrowotnej kraju na tle porównań międzynarodowych,

Działania na rzecz ochrony zdrowia indywidualnych osób

• Zapewnienie pełnej dostępności szczepień ochronnych, wczesnego wykrywania i leczenia chorób zakaźnych,

• Zapewnienie pełnej dostępności pomocy medycznej dla bezrobotnych, bezdomnych i innych grup wykluczonych,

• Objęcie niezbędnym zakresem w pełni bezpłatnych świadczeń leczniczych wybranych chorób o znaczeniu społecznym, uzależnień, AIDS, gruźlicy, chorób wenerycznych, cukrzycy, etc.

• Objęcie badaniami skriningowymi i czynnym poradnictwem grup wysokiego ryzyka zachorowania na wybrane choroby o znaczeniu społecznym,

• Nadzór merytoryczny i pomoc finansowa dla instytucji charytatywnych

Grupy czynników kształtujących stan zdrowia jednostki i populacji

• Czynniki środowiska naturalnego (geograficznego),

• Czynniki demograficzne,

• Czynniki społeczno-ekeonomiczne,

• Czynniki psychologiczno-kulturowe,

• Czynniki polityczno-administracyjne,

• Czynniki związane z organizacją i funkcjonowaniem systemu opieki zdrowotnej

Czynniki warunkujące zdrowie człowieka

• Czynniki biologiczne - zasób genów danej osoby i rodziny (przodków)

• Zachowania indywidualne - zwyczaje dietetyczne, palenie i picie alkoholu, prowadzenie pojazdów, ogólna skłonność do ryzyka

• Styl życia - jest wąskim wyborem spośród szerokiego zakresu możliwości, zachowania są elementami stylu życie. Ale ponadto określa go kultura i środowisko psychospołeczne łącznie z rodziną

• Środowisko fizyczne - warunki mieszkaniowe, warunki pracy, klimat, ogólnie cechy fizyczne bliższego i dalszego otoczenia człowieka

• Środowisko psychospołeczne - status społeczny, ekonomiczny etc.

• System opieki zdrowotnej - jest tylko jednym wielu kształtujących zdrowie (mniej ważny!). Odnosi się jedynie do czynników biologicznych i zachowań indywidualnych

• Praca (lub jej brak) - bardzo ważny czynnik. Funkcje pełnione w pracy, stosunki społeczne, jakość życia w miejscu pracy

• Stosunki społeczne - każda społeczność poprzez własne systemy wartości, standardy, systemy wsparcia i sieć współpracy ma decydujący wpływ na zdrowie

• Środowisko - urbanizacja, uprzemysłowienie, technologia hodowli roślin i zwierząt skutkują wzrostem stopnia zanieczyszczenia fizycznego, chemicznego i biologicznego powietrza, wody, gleby i żywności

Edukacja zdrowotna powinna być promocją zdrowia.

Istnieją modele edukacji zdrowotnej zorientowane (ukierunkowane) na chorobę lub czynniki ryzyka - te są odległe od idei promocji zdrowia!.

(Ale też ważne!)

MEDYCYNA NAPRAWCZA (lecznictwo)

MEDYCYNA ZAPOGIEGAWCZA (profilaktyka)

- lepiej i taniej zapobiegać niż leczyć

Prewencja = profilaktyka

Pierwotna (I-szej fazy) - obejmuje działania nastawione na umacnianie zdrowia, np. szczepienia ochronne, promowanie zdrowego stylu życia,

Wtórna (II-fazy) - działania nastawione na wykrywanie chorób i ich przyczyn np. badania przeglądowe,

Wtórna (III-fazy) - działania wobec samej choroby, która zaistniała, przeciwdziałanie powikłaniom, kalectwu etc.

Polecane podręczniki:

1. ZDROWIE PUBLICZNE - podręcznik dla studentów i absolwentów wydziałów pielęgniarstwa i nauk o zdrowiu akademii medycznych.

Red. Teresa Bernadetta Kulik i Maciej Latalski. Wydawnictwo

CZELEJ, Lublin, 2002.

2. ZDROWIE PUBLICZNE- wynrane zagadnienia. Tom 1 i 2. Praca zbiorowa pod redakcją Antoniego Czupryny, Stefana Poździocha, Andrzeja Rysia, W. Cezarego Włodarczyka. Wydanie drugie, poprawione i poszerzone. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „VERSALIUS”, Kraków, 2000.

3. Wiesław Jędrychowski - PODSTAWY EPIDEMIOLOGII - podręcznik dla studentów i lekarzy. Wydanie VI poprawione. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2002

---