Uzależnienie od środków psychoaktywnych
ŚRODEK PSYCHOAKTYWNY
zgodnie z definicją WHO za środek psychoaktywny uważa się papierosy (nikotyna),kofeina, teina, alkohol, narkotyki, lekarstwa.
Uzależnienie od środków psychoaktywnych (drug dependse) jest uzależnieniem od substancji, które spożywa
się regularnie z odpowiednią częstotliwością i ilością, w skutek czego doprowadzają one do zmian mózgowych, które w konsekwencji powodują zachowania uznawane w każdej kulturze za nieprzystosowawcze.
Uzależnienie społeczne wiąże się z nadużywaniem środka narkotycznego w grupie. Pociąga to za sobą bezwzględność w przestrzeganiu zasad, norm i rytuałów danej grupy. Zajączkowski dzieli substancje psychoaktywne na 3 rodzaje:
Środki odurzające i uspokajające - np. opium, morfina i heroina, haszysz, marihuana, benzodiazepiny, barbiturany
Środki pobudzające - np. kokaina, amfetamina oraz kofeina
Środki halucynogenne - np. LSD, psylocybina, meskalina, papierosy, cygara, fajki, kleje lakiery
i rozpuszczalniki.
W psychologii klinicznej jestbardzo wiele kryteriów służących do diagnozowania uzależnienia od środków psychoaktywnych. Istnieje 9 kryteriów uzależnień.
Wg WHO są to :
1) substancja jest często używana w większych ilościach i przez dłuższy czas
2) nieodparta chęć używania danego specyfiku
3) przeznaczanie dużej ilości czasu na zdobycie substancji
4) częste przypadki znajdowania się pod wpływem danego specyfiku lub doznawania objawów zespołu abstynencyjnego
5) powolna rezygnacja z pozostałej aktywności społecznej i zawodowej
6) nadużywanie substancji pomimo świadomości jej szkodliwości i mimo problemów natury zawodowej, rodzinnej i społecznej wynikających z nadużywania substancji
7) wyraźne zwiększanie ilości substancji co najmniej o 50% tak, aby dojść do poprzednich objawów intoksykacji
8) występowanie charakterystycznych objawów abstynencyjnych (fizycznych i psychicznych)
9) nadużywanie substancji w celu łagodzenia objawów abstynencyjnych
Każde kryterium dotyka takie aspekty jak: regularność w czynnościach oraz zwiększanie ilości substancji
i nieodparta chęć używania jej. Kolejny aspekt uzależnienia dotyczy zachowań towarzyszących w zdobywaniu substancji uzależniających (chomikowanie, ukrywanie, manipulowanie). Sens życia uzależnionych polega na organizowaniu sobie życia wokół danej substancji (poczucie bezpieczeństwa w momencie posiadania substancji). Innym ważnym aspektem obejmującym kilka kryteriów uzależnienia j est zespół abstynencyjny. Są to 3 grupy kryterialne, które można przedstawić tak:
1) utrata kontroli jakościowej i ilościowej nad daną substancją
2) występowanie zespołu abstynencyjnego (jest to psychiczne i fizyczne objawy występujące po odstawieniu substancji psychoaktywnej)
3) nieprawidłowe funkcjonowanie osoby uzależnionej w obszarze rodziny, pracy, grupy społecznej.
Powody nadużywania środków
psychoaktywnych :
- dany specyfik po prostu smakuje. Jakość po dłuższym czasie używania traci na ważności, później
liczy się tylko ilość, obojętnie czego, byle tylko wywołało efekt intoksykacji
- czynniki osobowościowe: biorą osoby słabe psychicznie, z niedojrzałą emocjonalnie osobowością, mające zbyt małe mechanizmy obronne, osoby zakompleksione, nie potrafiące radzić sobie z sytuacjami stresującymi, trudnymi, z natłokiem problemów i traum psychicznych, osoby nie mające własnego zdania, słabi z poczuciem
osamotnienia
- osobowości silne, szybko tracące kontrolę nad swoimi reakcjami impulsywnymi, nadpobudliwi, z tendencją do szybkiego rozwiązywania problemów
- motyw uzależnienia może również wystąpić jako uwarunkowanie dziedziczne (wzrastanie w rodzinie
z problemem alkoholowym, naśladownictwo i proces identyfikacji z wartościami i normami panującymi w danej rodzinie, przyjmowanie ich sposobów radzenia sobie z problemami)
- naśladownictwo w grupach rówieśniczych - bierze dla szpanu, aby zdać egzamin
Skutki działania środków psychoaktywnych (natychmiastowe) :
- psychologiczne - stan przyjemności (subiektywne odczucie euforii)
- fizyczne - stan zwiększonych możliwości
- osobowościowe - wzrost poczucia własnej wartości, obniżenie poczucia osamotnienia
Skutki daleko idące są zależne od rodzaju danego specyfiku .
UZALEŻNIENIE OD NARKOTYKÓW
Uzależnienie fizyczne to proces związany z brakiem danego środka w organizmie człowieka, jest rezultatem wbudowania danego specyfiku, czyli związku chemicznego w cykl przemiany materii danej jednostki. Wbudowany do metabolizmu środek narkotyczny staje się niezbędny zachowania homeostazy biologicznej jednostki. Po odstawieniu narkotyku pojawia się zespół abstynencyjny w formie głodu narkotycznego, drgawek, dreszczy, bezsenności, wymiotów, bólów mięśni, uczucia umierania, braku apetytu.
Uzależnienie psychiczne pojawia się po parotygodniowym zażywaniu narkotyków i charakteryzuje się przymusem brania środka. Pojawia się objaw podniesionego lęku i złego samopoczucia, podniecenia lub podenerwowania, ciągły niepokój. Uzależnienie psychiczne łączy się z takimi elementami jak : czas brania
narkotyku, cały rytuał towarzyszący braniu i sposobowi przyjmowania, ukierunkowanie uwagi narkomana na środek .
UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU:
ALKOHOLIZM (uzależnienie alkoholowe) jest to stan lub choroba, w przebiegu której występują specyficzne zaburzenia psychiczne i somatyczne powstałe pod wpływem nadużywania alkoholu. Uzależnienie alkoholowe jest procesem, ma swoją dynamikę rozwoju a wiec początek i stan zejściowy .
ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY
(uzależnienie od alkoholu) to fizyczne, psychiczne, a nawet społeczne objawy po odstawieniu alkoholu.
Kryteria uzależnienia od alkoholu :
1) uzależnienie psychiczne : silna chęć spożycia danego specyfiku, występowanie myśli natrętnych o potrzebie wypicia, szukanie okazji do wypicia. To kryterium występuje we wszystkich typach uzależnień. Powstaje od
długotrwałości zażywania danego specyfiku. Człowiek uzależniony - jego myśli i działania są skierowane
w jednym kierunku - na alkohol. Wynikiem takiego nastawienia jest manipulacja. Uzależnienie psychiczne jest najtrudniejsze do zniwelowania.
2) uzależnienie fizyczne czyli utrata kontroli nad spożywanym alkoholem. Rodzaje :
a) utrata kontroli ilościowej
b) utrata kontroli jakościowej
c) utrata kontroli sytuacyjnej - osoba uzależniona nie potrafi sobie poradzić z przymusem picia. Wiąże się to
z utratą towarzystwa, z którym dana osoba kiedyś przebywała.
3) zespół abstynencyjny - objawy: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zaburzenia naczyniowo - ruchowe (bóle
i zawroty głowy, duszności, kołatanie serca, zaburzenia tętna)
4) zaburzenia psychiczne - niepokój, lęk napadowy, euforia na zmianę z depresją, koszmary senne, drażliwość, impulsywność przechodząca do agresywności, zaburzenia psychomotoryczne - obniżenie koordynacji, bóle szyjne.
Te kryteria uzależnienia
zazwyczaj kojarzą się ludziom z białymi myszami, białą gorączką, itp. Dotyczą one każdego, kto długotrwale zażywa środek psychoaktywny.
Nadmierne zażywanie alkoholu pomimo zaburzeń zespołu abstynencyjnego prowadzi do zaburzeń psychotycznych. Jest tutaj charakterystyczne zaburzenie zwane chorobą Korsakowa (widzenie myszy, czucie na skórze insektów), innymi rodzajami zaburzeń są omamy.
Choroby spowodowane nadużywaniem alkoholu :
- choroby układu
krążenia - uszkodzenie tkanki mięśnia sercowego, ciężka niewydolność serca
- choroby układu pokarmowego - przewlekły nieżyt żołądka, dotyczy to choroby wrzodowej żołądka
i dwunastnicy, zapalenie lub zanik mięsni wątroby (marskość)
- choroby układu wydalania - przewlekłe schorzenia nerek dochodzące do zapaleń kłębuszków nerwowych (niewydolność nerek)
- zniszczenie układu mięśniowego - brak sprawności mięśniowej
- zniszczenie układu nerwowego - obniżenie funkcji psychicznych w mózgu, zaburzenia wzrokowe,
bóle głowy, zaburzenia procesów poznawczych (pamięci, uwagi, spostrzegania) - występowanie PALIMPSESTY (chwilowy zanik pamięci lub długotrwały)
FAZY POWSTAWANIA CHOROBY ALKOHOLOWEJ
Faza Początkowa
- czas w pełni kontrolowanego picia
- picie najczęściej w towarzystwie
- szukanie alkoholu w celu odprężenia się emocjonalnego i psychicznego
Zwiastunowa
Jest jeszcze do odwrócenia
- zwiększenie ilości wypijanego alkoholu
- bagatelizowanie i pomniejszanie picia
- następują krótkie zaniki pamięci nawet po wypiciu niewielkiej ilości alkoholu (tzw.
palimpsesty)
- zanik krytycyzmu wobec własnego picia
- picie w sposób zachłanny ( „na zapas”)
Krytyczna
Ogromny przymus picia ale alkoholik ma jeszcze poczucie winy
- potajemne zaopatrywanie się w napoje alkoholowe (magazynowanie rezerw)
- zmiany w zachowaniu w czasie picia (rozrzutność)
- popijawy 2-3 dniowe (ciągi pijackie)
- psychoza poronna - omamy związane z parodniowym piciem
- częste upijanie się do nieprzytomności
- zaburzenia
nastroju, z drażliwością i wybuchowością
- zburzenia fizjologiczne , sercowo - naczyniowe
- obniżenie potencji płciowej
- opuszczanie pracy
- zaprzeczanie , manipulowanie (poczucie winy zagłuszane alkoholem)'
Końcowa
Kończąca się zejściem śmiertelnym
- regularne ranne picie
- picie w samotności
- obniżenie tolerancji na alkohol
- drżenie rąk jako efekt uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego
- degradacja społeczna w formie utraty pracy, izolacji od środowiska, rozbicie rodziny
- psychoza alkoholowa kończąca się delirium tremens - omamy wzrokowe, słuchowe i węchowe ( choroba
Korsakowa)
PRZYCZYNY I UWARUNKOWANIA
CHOROBY ALKOHOLOWEJ :
1) ciekawość (najmniej zagrażająca)
2) alkohol jako mechanizm obronny (sporadyczne sięganie po alkohol - np. zapijanie problemów lub chwilowych niepowodzeń)
3) uwarunkowania środowiskowe (rodziny z problemem alkoholowym) - poprzez modelowanie, internalizację norm rodziców
4) uwarunkowania osobowościowe - profesor Hill podał 4rodzaje osobowości podatne na uzależnienie od alkoholu :
1. osobowość silna nie przejawiająca swoim zachowaniem słabości, jednostka bezkrytyczna, egocentryczna
a nawet egoistyczna
2. osobowość aspołeczna - agresywna jednostka, u której łatwo powstają emocje
3. osobowość słaba psychicznie - bezradna, o niskiej samoocenie, często niezadowolona z życia, nieśmiała
4. osobowość zneurotyzowana - z cechami depresji, smutku, bezsensu życia są to typy wypracowane w teorii
5) cechą alkoholu jest to, że działa on pozytywnie (etanol - składnik alkoholu, dobry transmiter, zwiększa połączenia synaptyczne i powiązane jest z wydzielaniem dopaminy , która z kolei powoduje euforię)
POMOC :
1) INDYWIDUALNA - dotyka samej jednostki uzależnionej :
a) psychologiczna , terapia , techniki relaksacyjne
b) medyczna , środki farmakologiczne
2) GRUPOWA poprzez psychoterapię rodziny człowieka uzależnionego, psychoterapia uzależnionego w grupie uzależnionych
Nikotyna:
Jest ona bardzo silną trucizną. Kropla czystej nikotyny jest dawką śmiertelną. Jej szkodliwe działanie może być odroczone w czasie i wystąpić po kilku bądź kilkunastu latach palenia papierosów.
Doraźnie nikotyna działa pobudzająco. Podczas palenia następuje podniesienie poziomu glukozy we krwi co wywołuje chwilowe dobre samopoczucie. Następnie pojawia się obniżenie poziomu glukozy we krwi tzw. hipoglikemia tytoniowa. Czego skutkiem jest silne pobudzenie nerwowe i zapalenie kolejnego papierosa, ten schemat prowadzi do uzależnienia i uszkodzenia układu krążenia.
Stopień uzależnienia człowieka od nikotyny definiowany jest według takich zmiennych zachowania palacza jak: czas zapalenia pierwszego porannego papierosa, gotowość do rezygnacji z zapalenia pierwszego porannego papierosa, liczba palonych codziennie papierosów, palenie papierosów w czasie ostrych lub przewlekłych chorób układu oddechowego, , gotowość do powstrzymywania się od zapalenia papierosa w miejscach publicznych, częstość zaciągania się dymem tytoniowym w trakcie palenia.
Ciała smołowate - nowotwory: rak płuc, języka, krtani, jamy ustnej i wargi.
Kwasy - Powstawanie przewlekłego stanu nieżytu oskrzeli, mogą wywoływać efekt w postaci porażenia układu oddechowego.
Szkodliwe działanie papierosów polega na: podniesieniu poziomu ryzyka choroby wieńcowej serca, niebezpieczeństwie zawału, przeroście i rozszerzeniu serca, zapaleniu żył i tętnic, uszkodzeniu zębów i dziąseł, licznych problemach w obszarze układu pokarmowego (biegunki, wrzody jelit i żołądka, nowotwory żołądka), wywołaniu rozedmy płuc, zwiększeniu podatności na gruźlicę, obniżeniu odporności organizmu na przeziębienia, problemach w skupieniu uwagi, zwiększonej męczliwości, nadpobudliwości nerwowej, osłabieniu narządów zmysłu (węchu, czucia, smaku)
Heroina:
Uzyskiwana jest z morfiny - jej działanie jest około dwudziestopięciokrotnie silniejsze niż działanie morfiny. Czysty produkt ma postać białego proszku. Występuje również w postaci brązowego proszku. Zażywa się ją poprzez wstrzyknięcie, wypalenie bądź wciągnięcie. Wywołuje w krótkim czasie uzależnienie fizyczne dlatego jest bardzo niebezpieczna. Jej przyjmowanie uniemożliwia normalne funkcjonowanie gdyż działa hamująco na Ośrodkowy Układ Nerwowy. Stąd po wprowadzeniu do organizmu następuje zwolnienie oddechu, pulsu, czasami śpiączka. Przedawkowanie może prowadzić do śmierci.
W Polsce wyprodukowano polską odmianę heroiny zwaną kompotem, polską herą lub makiwarą. Uzyskiwana przez gotowanie słomy makowej oraz ogólnodostępnych środków chemicznych. Kompot: brązowy płyn
o słodkawym zapachu. Przyjmowana dożylnie lub podskórnie. Osoba pod jej wpływem ma zwężone źrenice.
Skutki: wyniszczenie organizmu - uszkodzenia wątroby, nerek, serca, płuc oraz stany zapalne żył. Objawy zespołu abstynencyjnego pojawiają się po 10 godzinach - dreszcze, potliwość, niepokój, rozdrażnienie.
Na polskim rynku narkotykowym występuje jeszcze jedna odmiana heroina brunatna heroina (brown sugar). Brązowe kryształki spalana na aluminiowej folii i wdychane w ten sposób opary. Różni się od heroiny stopniem czystości i oceną. Jest bardziej zanieczyszczony, ale tańszy. Prowadzi do szybkiego uzależnienia psychicznego
i fizycznego.
Kokaina:
Pozyskiwana z liści krzew kokainowego uprawianego w Ameryce Południowej. Pierwotnie wykorzystywana
w medycynie jako środek znieczulający. Występuje w postaci białego, krystalicznego, bezwonnego proszku, który rozpuszcza się w wodzie. Proszek może być wdychany. Kokainę można również rozcierać na dziąsłach bądź podawać dożylnie. Znane są również sposoby zażywania kokainy poprzez: palenie, wąchanie bądź zakraplanie do nosa po wcześniejszym rozpuszczeniu w wodzie.
Kokaina wykazuje działanie pobudzające, prowadzące do euforii, wyostrza spostrzeganie, powoduje wzrost ciśnienia krwi , bezsenność.
Osoba zażywająca kokainę ma rozszerzone źrenice oraz wytrzeszcz gałek ocznych. Kokaina uzależnia psychicznie, bardzo szybko.
Skutki: drażliwość, obniżenie nastroju oraz wyniszczenie organizmu. Długotrwałe zażywanie doprowadza do: omamów, zaburzeń w obrębie wrażeń dotykowych (mrowienie, pełzanie robaków pod skórą itp.)
kilku minutach, lecz pozostaje pragnienie ponownego zażycia.
Kofeina:
Otrzymuje się głównie z ziaren kawy i liści herbaty. Działa pobudzająco, przyspiesza pracę serca, pogłębią
i przyspiesza oddech. Spożywanie kofeiny przez dłuższy czas w dawce większej niż 500 mg (filiżanka kawy zawiera 90-120 mg, a herbaty 42-100 mg) powoduje uzależnienie psychiczne i fizyczne oraz wzrost tolerancji organizmu.
Leczenie uzależnień na przykładzie leczenia uzależnienia od nikotyny.
Leczeniem uzależnienia od nikotyny zajmują się poradnie antynikotynowe. Zerwanie z paleniem tytoniu jest procesem złożonym, wieloetapowym. W leczeniu tego uzależnienia można wyróżnić kilka metod:
- Metody behawioralne - są oparte na teoriach warunkowania lub uczenia się. Chodzi tutaj o kojarzenie dwóch zjawisk: palenia tytoniu i bodźca nieprzyjemnego. Powtarzanie doświadczeń w schemacie: określone zachowanie - nieprzyjemny efekt powinno spowodować wyeliminowanie zachowania polegającego na paleniu papierosów.
Inną techniką jest pozytywne wzmacnianie, czyli różnego rodzaju nagradzanie pozytywnego zachowania (niepalenia)
- Metoda samokontroli - polega na wykorzystywaniu zdarzeń, w trakcje których osoba uzależniona zwykle sięga po papierosa (np. picie codziennej kawy). Zmiana pory dnia, w której pije się kawę, lub zmiana napoju na inny przerywa jedno z ogniw związanych z uzależnieniem.
- Efektywność hipnozy i akupunktury - nie zostały jak do tej pory dokładnie określone. Metody te działają prawdopodobnie na zasadzie efektu "placebo".
- Terapia grupowa - wspomaga osoby uzależnione w porzuceniu nałogu poprzez naukę zmiany zachowań.
W czasie terapii wzmacnia się motywację oraz monitoruje przebieg procesu rozstawania się z tytoniem.
W trakcie terapii palacze uczą się, jak radzić sobie z objawami głodu nikotynowego oraz uczą się nowych zachowań, z którymi stykają się w różnych sytuacjach życiowych, bez konieczności uciekania się do substancji psychoaktywnej.
- Metoda farmakologiczna - służy w większości łagodzeniu objawów związanych z rzuceniem nałogu palenia papierosów. Wykorzystuje się różnego rodzaju produkty naturalne, których zadaniem jest przełamanie potrzeby palenia papierosów, łagodzenie napięcia związanego z brakiem nikotyny w organizmie oraz wywołanie nieprzyjemnych doznań (zmiana smaku dymu tytoniowego). Bywa ona zalecana w pierwszym okresie po odstawieniu nikotyny.