Wykład 17

UZALEZNIENIA

(nadużywanie i uzależnienie od substancji psychoaktywnych)

SUBSTANCJE PSYCHOAKTYWNE POWODUJĄCE ZABURZENIA PSYCHICZNE:

• F10 Alkohol

• F11 Opioidy

• F12 Kanabinoidy

• F13 Leki uspokajające i nasenne

• F14 Kokaina

• F15 Środki psychostymulujące

• F16 Środki halucynogenne

• F17 Nikotyna

• F18 Lotne rozpuszczalniki

• F19 Politoksykomania oraz inne środki

UZALEŻNIENIE:

• zespół objawów fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych wynikających z priorytetu zażywania określonej substancji przez dana osobę. głównym objawem jest nasilona potrzeba zażywania danej substancji.

• Szkodliwy dla danej osoby sposób używania substancji psychoaktywnej prowadzący do istotnego klinicznie upośledzenia lub zaburzenia.

TOLERANCJA:

• Potrzeba znacznego zwiększenia ilości zażywanej substancji dla osiągnięcia intoksykacji lub pożądanego efektu

• Znaczne zmniejszenie się efektów przy stosowaniu substancji w tej samej dawce.

ZESPÓŁ ODSTAWIENIA

(ABSTYNENCJA)

• Występowanie charakterystycznych dla danej substancji objawów po przerwaniu regularnego jej zażywania

• Pobieranie danej substancji ( lub podobnej ) wyłącznie w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów zespołu odstawienia

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE ZESPOŁU UZALEŻNIENIA (F1x.2)

>3 objawy z niżej wymienionych występujące przez 1 miesiąc w ciągu ostatniego roku:

• Przymus przyjmowania substancji

• Upośledzenie kontroli przyjmowania substancji

• Somatyczne objawy odstawienia

• Występowanie tolerancji wobec działania substancji

• Pochłonięcie czasowe i ograniczenia życiowe związane z przyjmowaniem substancji

• Uporczywość przyjmowania substancji mimo dowodów szkodliwych następstw.

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE UŻYWANIA SZKODLIWEGO (F1x.1)

• szkody somatyczne lub psychiczne spowodowane używaniem substancji

• określony charakter szkód

• szkodliwe używanie przez >1 miesiąc lub w sposób powtarzalny przez 12 mies.

• Nie spełnienie kryteriów innego zaburzenia związanego z ta samą substancją z wyjątkiem ostrego zatrucia.

NADUŻYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNEGO (DSM - IV)

A. > 1 z poniższych objawów szkodliwego używania substancji w ciągu ostatniego roku

• Niemożność wypełnienia ról społecznych w pracy, szkole lub w domu

• Stwarzanie zagrożenia fizycznego

• Konflikty z prawem

• Problemy społeczne lub interpersonalne

B. Nie spełnia kryteriów uzależnienia

ZABURZENIA PSYCHICZNE I ZABURZENIA ZACHOWANIA POWODOWANE UŻYWANIEM SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

• F1x..0 Ostre zatrucie

• F1x.1 Używanie szkodliwe

• F1x.2 Zespół uzależnienia

• F1x.3 Zespół abstynencyjny

• F1x.4 Zespół abstynencyjny z majaczeniem

• F1x.5 Zaburzenia psychotyczne

• F1x.6 Zespół amnestyczny

• F1x.7 Zaburzenia rezydualne i późne (otępienie)

• F1x.8 Inne

NEUROLOGICZNE PODSTAWY UZALEŻNIENIA OD SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

Główne neuroprzekażniki:

# Dopamina

# Opioidy

# Noradrenalina

# Serotonina

# GABA

Główny szlak ,,nagrody,,

• Szlak dopaminergiczny z pola nakrywki brzusznej (ventral tegmental area - VTA) do jądra półleżącego (nucleus accumbens) ..........obrazek nr 2 w wykładach.

UZALEŻNIENIA OD OPIATÓW

• Sytuacja epidemiologiczna w Polsce

• W leczeniu -- kilka tys. (rzeczywiste rozpowszechnienie - kilkakrotnie większe)

• Grupa największego ryzyka zakażenia wirusem HIV

• Stosowane preparaty

• morfina

• heroina(kompot, makiwara, brown sugar)

• Rozwój uzależnienia

• głód i tolerancja już po kilkakrotnym zażyciu

• szkody zdrowotne

• konflikt z prawem

• Neurobiologia uzależnienia:

• znaczenie układu opioidowego mózgu

• rys. nr.3 w wykładach

RECEPTORY OPIOIDOWE:

RODZAJE:

# Receptory u (mu)

# Receptory d (delta)

# Receptory k (kappa)

Nagradzające działanie opioidów: wpływ na szlak dopaminergiczny układu limbicznego przez receptory u

AGONIŚCI

• Receptory u: morfina, beta- endorfina (powstaje z proopiomelanokortyny- POMC )

• Receptory d (delta): beta- endorfina, met-enkefalina, leuenkefalina (powstająca z proenkefaliny)

• Receptory K (kappa): dynorfina A i B (powstają z prodynorfiny)

ANTAGONIŚCI

• Nalokson: krótki okres półtrwania (2 - 4 h), podawany parenteralnie, m.in. w leczeniu ostrych zatruć opioidami

• Naltrekson: długi okres półtrwania (ok. 72 h), podawany doustnie, m.in. w leczeniu długoterminowym

OPIATOWY ZESPÓŁ ABSTYNENCJI

Objawy:

• Fizyczne: ziewanie, łzawienie, wyciek z nosa, pocenie, uderzania gorąca i zima (gęsia skórka), wzrost tętna i ciśnienia, rozszerzenie źrenic, wymioty, biegunki, bóle brzucha, bóle mięsni

• Psychiczne: niepokój, lęk, bezsenność, poczucie tzw. Głodu opioidów, zachowanie ukierunkowane na zdobycie opioidów

Leczenie:

• łagodzenie objawów wegetatywnych - klonidyna, następnie klonidyna + naltrekson

• Środki uspokajające/ nasenne (np. doksepina, chloroprotyksen )

• Metadon - w niektórych ośrodkach zachodnich

OSTRE ZATRUCIE OPIATAMI

• Objawy: szpilkowate źrenice, śpiączka, spowolnienie czynności serca, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi i temperatury ciała, zwolnienie i zaburzenie oddychania.

• Leczenie: intensywna opieka, nalokson i.v. 0,8 mg co 15 min.

LECZENIE UZALEZNIENIA OPIATOWEGO:

• Detoksykacja

• Ośrodki rehabilitacyjne np. MONAR (całkowite odstawienie opiatów, pobyt do 2 lat)

• Leczenie substytucyjne:

• programy metadonowe (w Polsce ok. 500 osób)

• inne środki: buprenorfina, kodeina, morfina o przedłużonym działaniu, LAAM

KANABINOIDY

• Zażywane preparaty:

• używane poprzez palenie - marihuana, haszysz,

• substancja czynna tetrahydrokanabinol

• Objawy po zażyciu:

• somatyczne: tachykardia, suchość w ustach, zaczerwienienie spojówek, wzmożone pragnienie

• psychiczne: euforia, subiektywne wzmożenie wrażliwości, zaburzenia w odczuwaniu czasu, koordynacji wzrokowo - ruchowej, omamy (w dużych dawkach)

• Neurobiologia:

(układ kanabinoidowy mózgu )

• receptor kanabinoidowy CB1, CB2, działanie p/wymiotne, stymulujące łaknienie, p/bólowe(związek z receptorami opioidowymi)

• endogenny ligand: anandamid (arachidonyletanolamid)

• rysuneczek w wykładach

UZALEŻNIENIE OD LEKÓW (LEKOMANIA) NASENNYCH, USPOKAJAJĄCYCH, PRZECIWLĘKOWYCH

• najczęściej: pochodne benzodiazepiny

• rozwój: czynniki jatrogenne (leczenie bezsenności, depresji)

• ryzyko zachorowania: ok. 1% populacji (częściej kobiety)

• objawy odstawienia:

• nudności, pocenie, lek, drżenie, tachykardia

• powikłania: napady padaczkowe lub majaczenie

• leczenie zespołu odstawienia

• leki p/padaczkowe: fenobarbital, karbamazepina

• leki beta-adrenolityczne

KOKAINA

• Zażywanie:

• donosowo, dożylnie, palenie crack

• możliwość zażywania intesywnego binge

• Objawy po zażyciu:

• euforia, objawy podobne do zespołu maniakalnego

• zespół majaczeniowy, napady leku, zespół urojeniowy

• Objawy odstawienia

• głód kokainy, objawy podobne do depresji

• zmęczenie, spowolnienie, poczucie bezradności, winy

• Mechanizm farmakologiczny

• blokowanie transportu dopaminy

• działanie stymulujące na układ dopaminergiczny

• Postępowanie lecznicze

• Psychoterapia:(behawioralno - poznawcza)

• Wspomaganie farmakologiczne: leki działające na układ dopaminergiczny: disulfiram, metylofenidat, selegilina, leki p/padaczkowe: wigabatryna, topiramat

AMFETAMINY

• Preparaty

• Amfetamina, dekstroamfetamina, metamfetamina

• Substancje sympatykomimetyczne i anorektyczne

• Mechanizm farmakologiczny:

• działanie stymulujące na układ dopaminergiczny poprzez wzrost uwalniania dopaminy

• Objawy:

• po zażyciu: euforia, pobudzenie, wzrost tętna i ciśnienia, dreszcze, poty, nastawienie urojeniowe

• odstawienie: zmęczenie, spowolnienie, zaburzenia snu, wzrost łaknienia

• powikłania psychopatologiczne: psychoza schizofrenopodobna (paranoidalna)

• Postępowanie lecznicze:

• stany pobudzenia lub psychoza - leki neuroleptyczne

• depresja z odstawienia - leki przeciwdepresyjne

KOFEINA

• Źródła:

• główne :kawa 100 - 200 mg/ filiżanka

• herbata, coca-cola, czekolada, kakao

• leki p/przeziębieniu i p/bólowe

• Objawy po zażyciu większej ilości

• psychiczne: niepokój, nerwowość, podniecenie, gonitwa myśli, wielomówność, bezsenność

• somatyczne: zaczerwienienie twarzy, przyśpieszenie czynności serca, zaburzenia gastryczne, wzrost diurezy

• Nadużywanie i uzależnienie:

• przy dawkach > 500 - 1000 mg/ dobę

• tolerancja, zespół odstawienia (bóle głowy)

• Powikłania psychopatologiczne:

• zespoły lękowe, zaburzenia snu

• możliwość zaostrzenia psychoz i zaburzeń afeltywnych

HALUCYNOGENY

• Substancje:

• Dietylamid kwasu lizergowego - LSD

• Psylocybina (grzyb z gatunku Psylocybe)

• Meskalina (kaktus z gatunku Peyote)

• Substancje roślinne o działaniu antycholinergicznym: wilcza jagoda (Atropa belladonna), lulek czarny (Hyoscamus niger), bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium)

• Rysuneczki z wykładu

• Mechanizm farmakologiczny:

• działanie psychostymulujące

• działanie psychozomimetyczne

• Objawy po zażyciu:

• zaburzenia spostrzegania

• zaburzenia nastroju i myślenia

• objawy sympatykomimetyczne

• Powikłania psychopatologiczne:

• napady lęku (bad trips)

• zespół urojeniowy

• posthalucynogenne zaburzenia percepcji (flashback)

ECSTASY

• Najczęstsze: MDMA - 3,4 - metylenodioksymetamfetamina

• Inne: MDA, MDE, BDB, MBDB.,PMA (UFO- death)

• Objawy po zażyciu:

• psychiczne: euforia, pobudzenie psychoruchowe i seksualne, przyśpieszenie toku myślenia, zaburzenia jakościowe świadomości, omamy wzrokowe i czuciowe, lęk (paniczny), bezsenność

• somatyczne: szczękościsk, nudności, wymioty, bóle głowy, grzbietu, lędźwi, tachykardia, wzrost ciśnienia, hipertermia

• Mechanizm farmakologiczny:

• stymulacja i uszkodzenie układu serotonergicznego mózgu

• rysunek w wykładzie

NIKOTYNA

• Główne źródło: tytoń (palenie lub żucie), często współistnieje z innymi uzależnieniami

• Mechanizm farmakologiczny

• receptory nikotynowe (cholinergiczne)

• wpływ na układ dopaminergiczny

• objawy odstawienia (u części osób)

• psychiczne: drażliwość, lęk, niepokój, zaburzenia koncentracji

• somatyczne: zwolnienie czynności serca, wzrost łaknienie

• Powikłania somatyczne:

• układ oddechowy: zmiany obturacyjne, nowotwory

• układ krążenia: choroba wieńcowa, choroby naczyń obwodowych

• Postępowanie lecznicze:

• wspomaganie farmakologiczne - bupropion

• preparaty nikotyny (łagodzenie objawów odstawienia)

ŚRODKI WZIEWNE (INHALATY)

• Preparaty: kleje, rozpuszczalniki lotne

• Używanie w Polsce: dzieci i młodzież o niskim statusie ekonomicznym

• Objawy po zażyciu

• objawy neurotoksyczne: zawroty głowy, oczopląs, zaburzenia koordynacji, ataksja, zamazana mowa, osłabienie, drżenie

• objawy neuropsychiatryczne: zaburzenia percepcji ciała, kolorów i czasu, omamy wzrokowe, słuchowe, czuciowe

• objawy somatyczne: bóle głowy, kołatanie serca, bóle brzucha, nudności, wymioty

• Powikłania: toksyczne uszkodzenie mózgu, neuropatie obwodowe, uszkodzenie wątroby

• Mechanizm farmakologiczny: uszkodzenie błon komórkowych, działanie na przewodnictwo GABA

• Leczenie: wymuszanie abstynencji (izolacja), terapia powikłań psychiatrycznych i somatycznych

---