Inicjatywy wspólnotowe są to dodatkowe instrumenty pomocy regionalnej wykorzystywane do finansowania zadań ważnych dla funkcjonowania całej Unii Europejskiej. W latach 2000-2006 działały cztery inicjatywy wspólnotowe: EQUAL, Interreg III, LEADER+ oraz URBAN II, z których EQUAL był nowym programem Komisji Europejskiej, natomiast pozostałe trzy - finansowane ze środków funduszy strukturalnych - były kontynuacją programów z lat 1994-1999.
W latach 2007-2013 działać będą: Europejska Współpraca Terytorialna (jako kontynuacja Interregu), Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (wspomagający EWT). Kontynuacji programów URBAN II i EQUAL na lata 2007-2013 nie przewidziano. Inicjatywy wspólnotowe są skierowane do władz lokalnych, samorządów i organizacji pozarządowych. Komisja Europejska podejmuje decyzje o przyznaniu środków w ramach Inicjatyw Wspólnotowych, kierując się ustalonymi priorytetami, do których należą:
rozwój obszarów wiejskich,
wspieranie zatrudnienia i zasobów ludzkich,
wspieranie obszarów zagrożonych degradacją,
promowanie współpracy transgranicznej,
innowacje i modernizacja rolnictwa.
Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL to program realizowany od 2001 r. w 25 krajach Unii Europejskiej, finansowany przez Europejski Fundusz Społeczny oraz bezpośrednio z budżetów państw biorących udział w Inicjatywie.
Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL, jest częścią strategii Unii Europejskiej na rzecz stworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy i zapewnienia szerokiego do nich dostępu. Głównym celem inicjatywy EQUAL jest testowanie oraz popieranie nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy, z powodu z powodu płci, pochodzenia rasowego, etnicznego, wyznania, przekonań, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej, zarówno wobec osób zatrudnionych, jak i poszukujących pracy.
Inicjatywa EQUAL w Polsce, uzupełniająca Narodowy Plan Rozwoju, jest realizowana przez Partnerstwa na rzecz Rozwoju, wybrane w drodze konkursu. EQUAL dostarcza przykłady dobrych praktyk i nowatorskie rozwiązania, które dzięki współpracy międzynarodowej i skutecznym działaniom upowszechniającym mogą być wdrażane w wielu krajach Unii Europejskiej. Najważniejszymi elementami Programu EQUAL są: podejście tematyczne, partnerstwo, zaangażowanie grup dyskryminowanych w działania partnerstwa (empowerment), współpraca ponadnarodowa, innowacyjność oraz włączanie wypracowanych rezultatów do głównego nurtu polityki (mainstreaming).
Wyznacznikiem efektywności programu EQUAL nie jest liczba objętych wsparciem beneficjentów, tylko jakość wypracowanych innowacyjnych modeli (rezultatów), które zostaną wprowadzone do powszechnego zastosowania na rynkach pracy.
Zakres działań Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Polsce obejmuje pięć tematów:
Temat A: Ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy osobom mającym trudności z integracją lub reintegracją na rynku pracy, celem promowania rynku pracy otwartego dla wszystkich.
Celem tego tematu jest wypracowanie mechanizmów wyrównywania szans zatrudnienia grup społecznych, doświadczających nierówności ze względu na brak kwalifikacji i niski poziom wykształcenia, oraz zapewnienie ich udziału w rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Temat ten koncentruje się na problemach związanych z nierównościami i dyskryminacją na rynku pracy mieszkańców obszarów wiejskich i restrukturyzowanych.
Temat D: Wzmocnienie krajowej gospodarki społecznej (trzeciego sektora), a w szczególności usług na rzecz społeczności lokalnych oraz poprawa jakości miejsc pracy.
Celem tego tematu jest wsparcie tworzenia polskiego modelu gospodarki społecznej poprzez udział w określaniu roli i zadań gospodarki społecznej w zwiększaniu atrakcyjności lokalnych rynków pracy i usług, uzupełnienie i wzmocnienie działań realizowanych w ramach polityki krajowej. Szczególne znaczenie odgrywać tu będzie wypracowanie metod zaangażowania społeczności lokalnych na rzecz wykorzystania instrumentów gospodarki społecznej w aktywizacji zawodowej grup zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy oraz na rzecz rewitalizacji lokalnych rynków pracy.
Temat F: Wspieranie zdolności przystosowawczych przedsiębiorstw i pracowników do zmian strukturalnych w gospodarce oraz wykorzystania technologii informacyjnych i innych nowych technologii.
Celem tego tematu jest ułatwianie i wspomaganie wprowadzania nowych technologii i innowacyjnych rozwiązań informacyjno-komunikacyjnych. Rozwiązania te mają podnieść konkurencyjność przedsiębiorstw oraz pobudzać świadomość pracodawców o konieczności dokształcania kadry zarządzającej i pracowników, by zapewnić rozwój firmy i utrzymanie miejsc pracy (zwłaszcza w przypadku pracowników starszych wiekiem i kobiet).
Temat G: Godzenie życia rodzinnego i zawodowego oraz ponowna integracja kobiet i mężczyzn, którzy opuścili rynek pracy, poprzez wdrażanie bardziej elastycznych i efektywnych form organizacji pracy oraz działań towarzyszących.
Celem tego tematu jest wypracowanie modelowych rozwiązań sprzyjających godzeniu życia zawodowego i rodzinnego, w tym wsparcie rozwoju instytucji opieki nad dziećmi i osobami zależnymi, ułatwienie podnoszenia kwalifikacji, promocja elastycznych form zatrudnienia i organizacji pracy.
Temat I: Pomoc w społecznej i zawodowej integracji osób ubiegających się o status uchodźcy.
Celem tego tematu jest poprawa systemu opieki instytucjonalnej nad osobami ubiegającymi się o status uchodźcy, rozwój analiz i badań zmierzających do zdiagnozowania i prognozowania zjawiska napływu uchodźców oraz edukację społeczną w zakresie współistnienia kultur.
Inicjatywa EQUAL umożliwia przewidywanie kierunku zmian zachodzących na rynku pracy i dostarcza nowe narzędzia monitorowania, zapobiegania i rozwiązywania wykrytych problemów. Pełny sukces działań EQUAL zależy od szerokiego wykorzystania rezultatów oraz doświadczeń Partnerstw na rzecz Rozwoju w zakresie określania kierunków i sposobu wdrażania polityki zatrudnienia na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym oraz oddziaływania na praktykę organizacji i instytucji.
Interreg III jest Inicjatywą Wspólnotową działająca w latach 2000-2004, której głównym celem jest dążenie do tego aby granice państwowe nie stanowiły przeszkody dla zrównoważonego rozwoju oraz integracji europejskiej a możliwa współpraca wzmacniała spójność społeczno-gospodarczą. Inicjatywa Wspólnotowa Interreg III składa się z następujących komponentów:
Komponent A - który służy wspieraniu i promocji zintegrowanego rozwoju regionalnego na obszarze sąsiadujących ze sobą regionów przygranicznych, włączając w to regiony na granicach zewnętrznych oraz przy niektórych granicach morskich
Komponent B - ma na celu wspieranie współpracy międzynarodowej między władzami regionalnymi i krajowymi, w ramach dużych regionów paneuropejskich, mającej na celu zrównoważony i skoordynowany rozwój przestrzenny
Komponent C - finansujący współpracę międzyregionalną w skali europejskiej obejmującą między innymi wymianę informacji doświadczeń dotyczących rozwoju regionalnego oraz polityki spójności
Finansowanie
Inicjatywa Wspólnotowa Interreg III jest finansowana przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Zgodnie z zapisami Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006 całkowita alokacja przeznaczona na realizację Inicjatywy Wspólnotowej Interreg III wynosi ok. 221,6 mln euro. Finansowanie odpowiednich komponentów przedstawia się następująco:
na komponent A przeznaczono 80% środków - 177 mln euro (2004 - 49,5 mln euro, 2005 - 56 mln euro, 2006 - 71,5 mln euro)
na komponent B przeznaczono 14% środków - 31 mln euro
na komponent C przeznaczono 6 % środków - 13,3 mln euro
LEADER+ 2000-2006 to aktualna inicjatywa wspólnotowa, czyli program pomocy bezzwrotnej ze strony Unii Europejskiej dla określonych jednostek. Władze lokalne, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy otrzymują pomoc w związku ze zgłaszanymi przez nie projektami rozwoju regionalnego w krajach członkowskich.
Inicjatywa LEADER+ stanowi kontynuację i rozwinięcie programu LEADER II z lat 1994-1999. LEADER+ w oparciu o współpracę na poziomie regionalnym i ponadnarodowym wspomaga wdrażanie nowoczesnych strategii rozwoju terenów wiejskich.
Program jest finansowany przez Sekcję Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Środki przewidziane na jego realizację w okresie 2000-2006 wynoszą 2020 mln euro.
Fundusze z programu LEADER+ mogą być przeznaczane na trzy cele:
wspomaganie nowoczesnych strategii rozwoju terenów wiejskich
wsparcie dla międzyregionalnych i międzynarodowych projektów współpracy
tworzenie sieci obszarów wiejskich UE - zarówno objętych pomocą LEADER+ jak i niekorzystających z tej pomocy
Generalnie z inicjatywy LEADER+ mogą korzystać wszystkie tereny wiejskie Unii Europejskiej. Jednak wsparcie w ramach celów A i B jest przeznaczone dla ograniczonej liczby obszarów. Beneficjentami pomocy są przede wszystkim "Lokalne Grupy Działania", czyli związki partnerów publicznych i prywatnych wspólnie podejmujących działania innowacyjne związane z rozwojem obszaru wiejskiego.
Program URBAN - (ang. Community initiative concerning urban areas - Urban) - program Inicjatywa Wspólnotowa Dotycząca Obszarów Miejskich wspólnotowy program z zakresu polityki społecznej i strukturalnej, którego nazwa pochodzi od angielskiego słowa Urban - miejski. Zainicjowany został rozporządzeniem Komisji Europejskiej na lata 1994 - 1999. Dzięki programowi możliwe było wspieranie rozwoju ekonomicznego oraz socjalnego miast przez uruchomienie środków finansowych. Program finansował też renowację infrastruktury i wyposażenia miejskiego, ochronę środowiska naturalnego, badania nad rozwiązaniem określonych problemów urbanistycznych, pomoc dla małych i średnich przedsiębiorców oraz podnoszenie bezpieczeństwa w miastach poprzez wspieranie współudziału mieszkańców w systemie bezpieczeństwa osiedli miejskich, a także wspieranie życia kulturalnego, sportu i rekreacji w miastach. Istotnym elementem programu było tworzenie centrów rozwoju urbanistycznego i ekonomicznego oraz biur konsultantów a także nowych miejsc pracy w miastach.
Sukces programu Urban skłonił Komisję Europejską do uruchomienia w latach 2000 - 2006 drugiej edycji pod nazwą Urban II. Druga edycja adresowana była do obszarów miejskich dotkniętych problemami strukturalnymi, liczących przynajmniej 10 tysięcy mieszkańców, a jej celem było wspieranie innowacyjnych strategii rozwoju społeczno-ekonomicznego i wdrażanie metod służących do sprawdzania jej rezultatów w praktyce. Środki finansowe pochodziły z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.