Rozdział 5

Spostrzeganie społeczne: jak dochodzimy do rozumienia innych ludzi

Jesteśmy nieskończenie ciekawi innych ludzi. Każdy z nas poświęca sporo czasu i energii próbując wyjaśnić ich zachowanie, ponieważ to pomaga nam zrozumieć i przewidzieć nasze społeczne światy.

Spostrzeganie społeczne: badanie, w jaki sposób tworzymy wyobrażenia innych ludzi i wyciągamy wnioski ich dotyczące. Interesującą cechą s. s. jest to, że te wyobrażenia tworzymy szybko i bez wysiłku

Komunikacja niewerbalna: sposób, w jaki ludzie komunikują, intencjonalnie bądź nieintencjonalnie, bez słów; wskaźniki niewerbalne obejmują mimikę, ton głosu, gesty, pozycje i ruchy ciała, dotyk i spoglądanie

Zachowanie niewerbalne służy:

- wyrażaniu emocji

- przenoszeniu postawy

- informowaniu o cechach osobowości

- ułatwieniu komunikacji werbalnej

Niektóre wskaźniki niewerbalne powtarzają i uzupełniają komunikat, zaś inne się im przeciwstawiają

Mimiczne wyrazy emocji

Człowiek posiada międzykulturową zdolność do odczytywania sześciu głównych emocji wyrażanych mimicznie, za pomocą twarzy

reguły ujawniania: kulturowo zdeterminowane reguły określające, jakie zachowania niewerbalne nadają się do ujawnienia. Często twarz może wyrażać kilka emocji jednocześnie

Inne kanały komunikacji niewerbalnej

Gesty, które posiadają wyraźną i dobrze określoną definicję to emblematy (nie są uniwersalne, każda kultura wykształca własne)

Różnice płciowe w komunikacji niewerbalnej

teoria roli społecznej: teoria mówiąca, że różnice płciowe pojawiające się w zachowaniu społecznym wynikają ze społecznego podziału pracy pomiędzy płciami; podział ten prowadzi do różnic w oczekiwaniach wobec ról płciowych i umiejętności związanych z płcią, które określają różnice w społecznych zachowaniach kobiet i mężczyzn

Ukryte teorie osobowości: zapełnianie luk

ukryta teoria osobowości: schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech osobowości, na przykład wielu ludzi jest przekonanych, że jeżeli ktoś jest uprzejmy, to jest również hojny

Zatem te dwa wymiary: Pozytywne/Negatywne cechy społeczne oraz Pozytywne/Negatywne cechy intelektualne, są sposobami syntetyzowania funkcjonującymi w ramach ukrytych teorii osobowości.

iż różne kultury mają odmienne wyobrażenia typów osobowości, dla określenia których istnieją proste, uzgodnione terminy językowe. (takie jak np. artystyczny).

język, którym ludzie mówią, wpływa na sposób, w jaki myślą o świecie. (ukryte teorie osobowości)

Atrybucja przyczyn: odpowiadanie na pytanie ”dlaczego”?

Istota procesu atrybucyjnego

teoria atrybucji: określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny tak swego

zachowania, jak i zachowania innych ludzi

Atrybucja wewnętrzna: wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swe właściwości, jak i postawy, charakter czy osobowość

Atrybucja zewnętrzna: wnioskowanie, iż jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła; zakłada się tu, że w tej sytuacji większość ludzi reagowałaby w ten sam sposób

Fritz Heider jako ojciec teorii atrybucji. Analizował także tzw. Psychologię naiwną. Kolejnym osiągnięciem Heidera było zanalizowanie tendencji do dokonywania wewnętrznych atrybucji kosztem atrybucji zewnętrznych.

Teoria wnioskowania z czynników towarzyszących: teoria, w myśl której dokonujemy wewnętrznych atrybucji dotyczących jakiejś osoby, gdy: a) istnieje niewiele nietożsamych konsekwencji jej zachowania, b) zachowanie jest nieoczekiwane

Rezultaty nietożsame: konsekwencje określonego przebiegu działania, które nie mogłoby wystąpić przy alternatywnym działaniu

Oczekiwania oparte na kategorii: oczekiwania dotyczące ludzi, bazujące na cechach grupy, do których te osoby przynależą, na przykład oczekiwanie, że ktoś kocha chodzić na przyjęcia, ponieważ należy do towarzystwa miłośników przyjęć lub żeńskiego kółka studenckiego

Oczekiwania oparte na obiekcie: oczekiwania wobec jakiejś osoby, bazujące na jej wcześniejszych działaniach, takie jak oczekiwanie, że ktoś w czasie wakacji pójdzie na plażę, ponieważ zwykle chodził na plażę w przeszłości

Działania nieoczekiwane są znacznie bardziej informujące niż te, które są zgodne z owymi oczekiwaniami.

Model współzmienności: koncepcja, według której dokonujemy atrybucji przyczynowych dotyczących zachowania jakiejś osoby na podstawie obserwacji faktów, które zmieniają się wraz z jej zachowaniem — na przykład, jak dalece czyjś taniec staje się niezdarny tylko wówczas, gdy tańczy z tym, a nie innym partnerem

Zgodność informacji: informacja dotycząca tego, w jakim stopniu inni ludzie zachowują się wobec tych samych bodźców tak samo, jak to czyni aktor

Wybiórczość informacji: informacja mówiąca o tym, do jakiego stopnia dany aktor zachowuje się w ten sam sposób wobec różnych

Spójność informacji: informacja mówiąca o stopniu, w jakim zachowanie jakiegoś aktora wobec określonego bodźca jest takie samo mimo upływu czasu i innych

Atrybucji wewnętrznej dokonujemy, gdy zgodność i wybiórczość działania są niskie, lecz jego spójność jest wysoka. Atrybucji zewnętrznej dokonujemy, gdy zgodność, wybiórczość i spójność są wysokie. Wreszcie, gdy zgodność jest niska, nie możemy sformułować jednoznacznie wewnętrznej lub zewnętrznej atrybucji i wówczas uciekamy się do szczególnego rodzaju atrybucji zewnętrznej — atrybucji sytuacyjnej wnioskując zachowanie z specyficznych czynników związanych z tymi konkretnymi okolicznościami.

Stosowanie skrótów poznawczych podczas dokonywania atrybucji

Stosowanie schematów i teorii

Podstawowy błąd atrybucji: tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych przynależnych do dyspozycji, a niedocenianie roli sytuacji (Gdy dysponujemy teorią, w myśl której dwie zmienne są powiązane, wówczas mamy skłonność do spostrzegania ich jako takich właśnie, nawet jeśli tak nie jest)

Wyrazistość spostrzeżeniowa: informacja, która skupia naszą uwagę; ludzie są skłonni przeceniać przyczynową rolę informacji, która jest wyrazista spostrzeżeniowe (czyli im bardziej coś dla nas widoczne. Np. twarz jednej osoby w dyskusji, tym większą rolę (w dyskusji) jej przypisujemy) Wyolbrzymianie punktu skupienia uwagi wiąże się z heurystyką zakotwiczenia.

Drugą przyczyną błędu atrybucji jest kultura, która wpływa na wyjaśnienia odwołujące się do dyspozycji lub sytuacji (zachodnia nastawiona na dyspozycje)

Różnica między aktorem a obserwatorem: tendencja do spostrzegania zachowań innych ludzi jako następstwa ich dyspozycji, podczas gdy swoje własne zachowania tłumaczy się wpływem czynników sytuacyjnych. Ma to związek z wyrazistością spostrzeżeniową (ponieważ nie możemy cały czas obserwować własnej osoby i się na niej skupiać, skupiamy się na sytuacji w której jesteśmy oraz mamy większą świadomość własnych zachowań w różnych sytuacjach (dostępność informacji))

Atrybucje w służbie ego: wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji

Tak, więc atrybucje podtrzymujące samoocenę mogą mieć źródło w jednym z dwóch procesów: a) w różnicach w dostępnej informacji; b) w realizacji potrzeby wsparcia swej samooceny.

Atrybucje obronne: wyjaśnienia zachowania, które pozwalają tłumić świadomość tego, że się jest śmiertelnym i podatnym na zranienia

Nierealistyczny optymizm: forma obronnej atrybucji polegająca na przeświadczeniu ludzi, że rzeczy dobre przydarzą się raczej im niż ich partnerom, a złe spotkają raczej innych niż ich samych

Wiara w sprawiedliwy świat: forma obronnej atrybucji, gdzie zakłada się, że zło dotyka złych ludzi, natomiast dobro spotyka dobrych

Ofiary zbrodni lub wypadków są często spostrzegane jako sprawcy swego losu - obwinianie ofiary

ROZDZIAŁ 6

Rozumienie siebie: w jaki sposób poznajemy samych siebie

Pojęcie Ja: zawartość naszego Ja, to znaczy spostrzegane przez nas nasze własne myśli, przekonania i cechy osobowości. Dualizm w pojęciu ja: Ja składa się z naszych myśli i przekonań dotyczących nas samych, czy też z tego, co James nazwał „poznawanym" albo krócej — Ja. Po drugie, Ja to aktywny odbiorca informacji, który ją przetwarza, czyli „poznający", Ja

W terminologii współczesnej Ja „poznawane" określa się jako pojęcie Ja albo definicję Ja, a Ja „poznające" jako świadomość.

Pojęcie Ja jest częściowo zależne od kultury, w której funkcjonuje. Na przykład w perspektywie historycznej niektóre kultury Indian amerykańskich spostrzegały Ja jako głęboko osadzone w szerszej grupie społecznej.

Poznawanie siebie poprzez Introspekcję

Introspekcją: proces, w którym człowiek spogląda w swoje wnętrze i bada swojemyśli, uczucia i motywy

Teoria samoświadomości: koncepcja przyjmująca, że kiedy człowiek koncentruje uwagę na sobie samym, zaczyna oceniać własne zachowanie i porównywać je ze swymi wewnętrznymi normami i wartościami

Teoria przyczynowości: teoria dotycząca przyczyn naszych uczuć i zachowań; wiele z tych teorii przyswajamy sobie z kultury, w której żyjemy (np. „rozstania sprzyjają uczuciu")

Zmiana postawy spowodowana wyszukiwaniem przyczyn: zmiana postawy będąca konsekwencją zastanawiania się nad przyczynami własnych postaw; ludzie zakładają zgodność swoich postaw z przyczynami, które wydają się wiarygodne i są łatwe do zwerbalizowania (jednak często powody sprawiające wrażenie wiarygodnych i zarazem dostępne nie muszą być jednak prawdziwe. Co gorsza, możemy przekonać siebie, że są one właściwe, i w konsekwencji zmienić nasze uczucia tak, by do nich pasowały)

Tłumienie: usiłowanie, by nie myśleć o czymś; badania wykazują, że im bardziej ludzie starają się nie dopuszczać do siebie jakiejś myśli, tym częściej ta właśnie myśl pojawia się w ich głowach

Teoria spostrzegania siebie: teoria głosząca, że gdy nie jesteśmy pewni naszych postaw i uczuć, bądź są one niejednoznaczne, wnioskujemy o nich, obserwując własne zachowanie i sytuację, w której się ono pojawia np. Nie dlatego śpiewam, że jestem szczęśliwy. Jestem szczęśliwy, dlatego że śpiewam.

Hipoteza mimicznego sprzężenia zwrotnego: hipoteza głosząca, że własny wyraz mimiczny może determinować emocję, która jest doświadczana

Pomniejszanie: niedocenianie wpływu jednej przyczyny naszego zachowania, kiedy inna przyczyna jest szczególnie wyrazista i łatwo dostrzegalna Ten proces pomniejszania ma ważne konsekwencje w istotnej sferze życia. Zależy bowiem od niego nasza motywacja do podejmowania działań, późniejsze zainteresowanie tymi działaniami oraz ilość przyjemności, jaką będziemy w nich znajdowali.

Efekt nadmiernego uzasadnienia: zjawisko polegające na spostrzeganiu swojego działania jako wywołanego przekonującymi czynnikami zewnętrznymi i niedocenianiu wagi czynników wewnętrznych Są dwa sposoby na uniknięcie efektu nadmiernego uzasadniania: 1). Nagrody redukują zainteresowanie tylko wtedy, gdy pierwotnie było ono duże, 2) można się uodpornić na wpływ nagród poprzez trening (polegający na: a) koncentracji na wewnętrznych powodach działania; b) zachowywania psychicznego dystansu do nagród zewnętrznych)

Dwuczynnikowa teoria emocji: koncepcja, zgodnie z którą doznanie emocji jest rezultatem dwufazowego procesu spostrzegania siebie — najpierw ludzie doświadczają pobudzenia fizjologicznego, a następnie poszukują dla niego odpowiedniego wyjaśnienia; jeśli przypisują to pobudzenie źródłu mającemu naturę emocjonalną, przeżywają odpowiednią emocję (np. jeśli wyjaśniają własne pobudzenie tym, że ktoś celuje w nich z pistoletu, odczuwają strach)

Błędne określenie przyczyn pobudzenia: przypisanie własnego pobudzenia niewłaściwemu źródłu, czego konsekwencją jest fałszywa bądź nadmiernie silna emocja

Schematy Ja: oparte na naszych przeszłych doświadczeniach zorganizowane struktury wiedzy o nas samych, które pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć własne zachowanie

Pamięć autobiograficzna: treści pamięciowe dotyczące własnych myśli, uczuć izachowań w przeszłości

Ja odzwierciedlone: spostrzeganie siebie oczami innych ludzi i włączanie ich opiniido własnego pojęcia Ja

Teoria porównań społecznych: koncepcja, zgodnie z którą poznajemy swoje własne zdolności i postawy poprzez porównywanie się z innymi ludźmi dokonujesz porównań społecznych, gdy nie ma obiektywnego standardu, według którego mógłbyś siebie ocenić, i kiedy nie masz pewności, jaki jesteś pod określonym względem

Porównania społeczne w górę: porównywanie siebie z ludźmi, którzy lokuje się wyżej niż my w zakresie jakiejś zdolności czy cechy, mające na celu określenie standardu doskonałości

Porównania społeczne w dół: porównywanie siebie z ludźmi, którzy lokują się niżej w zakresie jakiejś zdolności czy cechy, mające na celu uzyskanie poczucia większego zadowolenia z siebie

Autoprezentacja: próba zakomunikowania poprzez nasze wypowiedzi, zachowania niewerbalne i działania, kim jesteśmy albo za kogo chcielibyśmy być uważani przez innych

Kierowanie wrażeniem: świadome bądź nieświadome aranżowanie starannie skonstruowanej prezentacji Ja, która wytworzy u innych określone

Ingracjacja: proces polegający na tym, że ludzie schlebiają jakiejś osobie, często o wyższym statusie, wychwalają ją i w ogóle próbują wzbudzić w niej sympatię do siebie

Promowanie siebie: proces polegający na tym, że ludzie próbują wywrzeć pozytywne wrażenie na innych, opisując własne talenty i manifestując swoją wiedzę

Pławienie się w cudzej chwale: dążenie do poprawienia własnego wizerunku przez wiązanie się z ludźmi, którzy odnieśli sukces lub są sławni

Kreowanie usprawiedliwień dla możliwej porażki: tworzenie utrudnień i wymyślanie usprawiedliwień dla samego siebie, żeby w wypadku niepowodzenia dysponować gotowym wytłumaczeniem

---