Dysplazja stawu biodrowego
Wrodzona dysplazja (niedorozwój) stawów biodrowych przejawia się m.in. tym, że:
panewka stawu biodrowego jest płytka i mała,
jej kąt nachylenia do linii poziomej jest zwiększony,
głowa kości udowej bywa odchylona do boku,
kąt szyjkowo-trzonowy i kąt przodoskręcenia szyjki kości udowej są zwiększone
w stosunku do normy
Na początku okresu płodowego kończyny dolne są ustawione prostopadle do tułowia. W miarę wzrastania długości kończyn uda zbliżają się do tułowia, a kolana ulegają zgięciu. Płód przybiera postawę skuloną, zachowując ją do chwili porodu. W trzecim miesiącu, kiedy płód może poruszać kończynami, dochodzi do zjawiska torsji, polegającego na obrocie każdej z kończyn wokół osi długiej.
Panewka stawu biodrowego jest początkowo głęboka. Od około 6 miesiąca życia ulega znacznemu spłyceniu. Po porodzie ponownie pogłębia się stopniowo i u dorosłego obejmuje większą część kulistości głowy kości udowej.
Pozycja zgięciowa w okresie płodowym sprawia, że torebka stawowa jest bardzo luźna i zadziałanie nawet niewielkiej siły może doprowadzić do przesunięcia głowy kości udowej względem panewki. To fizjologiczne zagrożenie zwartości stawu biodrowego noworodka nazywamy dysplazją fizjologiczną. Zarówno w okresie życia płodowego, w czasie porodu, jak również do momentu samodzielnego rozpoczęcia chodu mogą wystąpić czynniki doprowadzające do zwichnięcia stawu biodrowego.
W okresie życia płodowego kończyny mogą przyjąć tzw. ultrapozycje (inne określenie - pozycje ultrafizjologiczne), czyli takie, w których kończyna zaczepia o inną część płodu i nie może wrócić do swego normalnego położenia. Dłuższe utrzymanie kończyny w takiej pozycji może zaburzyć rozwój stawu biodrowego i doprowadzić do jego wadliwego ukształtowania, czyli do dysplazji, a w konsekwencji do zwichnięcia stawu biodrowego. Należy zaznaczyć, że wykazano również udział czynnika genetycznego we wrodzonym zwichnięciu biodra.
W okresie porodu i zaraz po nim noworodek jest narażony na nagły wyprost bioder. Dochodzi do tego:
- podczas akcji porodowej, gdy położnik musi zastosować ciąg za nóżkę,
- gdy dziecko rodzi się w zamartwicy (położna chwyta dziecko za nóżki i unosi tak, aby zwisająca głowa pozwalała na odśluzowanie jamy ustnej),
- gdy zachodzi konieczność wykonania sztucznego oddychania (polega ono na rytmicznym zginaniu i prostowaniu nóżek w biodrach),
- podczas mierzenia długości ciemieniowo-piętowej noworodka.
Taki wyprost nóżek może doprowadzić do zwichnięcia stawu biodrowego. O wiele bardziej szkodliwe jest jednak poddanie biodra długotrwałemu i powolnemu prostowaniu czy to przez krępowanie nóżek powijakami, czy przez niewłaściwe noszenie dziecka na rękach. Zauważono, że dzieci murzyńskie, koreańskie czy cygańskie nie mają zwichnięć, ponieważ od początku życia noszone są okrakiem na biodrach czy plecach matki. Takie noszenie wymusza prawidłową pozycję, czyli zgięcie w stawach kolanowych i biodrowych oraz odwiedzenie w stawach biodrowych.
Najważniejszą sprawą w leczeniu dysplazji jest wczesne rozpoznanie. A jest ono stosunkowo proste. Należy sprawdzić, czy występują:
- objaw przeskakiwania, który świadczy o patologicznej wiotkości torebki stawu biodrowego,
- ograniczenie odwodzenia.
Oprócz tych objawów można zauważyć dwa inne:
- skrócenie kończyny, jeśli dysplazji towarzyszy przemieszczenie,
- asymetrię fałdów udowych.
Przy późnym rozpoznaniu ilość zauważalnych objawów wyraźnie się zwiększa. Poza względnym skróceniem kończyny i ograniczeniem odwodzenia pojawiają się:
- wypuklenie okolicy krętarza większego,
- nadmierna obracalność uda,
- objaw Trendelenburga (opadanie miednicy po stronie chorej przy nodze uniesionej przez zgięcie w kolanie),
- objaw Duchennea (opadaniu miednicy towarzyszy przechylanie się górnej części tułowia ku stronie chorej),
- chód kaczkowaty,
- nadmiernie pogłębiona lordoza lędźwiowa.
Dysplazja stawu biodrowego, rozpoznana w pierwszym miesiącu życia i prawidłowo leczona, może zostać zlikwidowana nawet w przeciągu pół roku. Szybkie rozpoznanie i leczenie zabezpieczają przed komplikacjami w postaci podwichnięcia czy zwichnięcia stawu biodrowego. Zmniejsza się również ryzyko wystąpienia powikłań, np. niedokrwienia głowy kości udowej z następstwami. Wszystkie przypadki nie leczone, zaniedbane, późno zgłoszone czy leczone bez poprawy poddawane są zabiegom chirurgicznym. W trakcie operacji dąży się do odtworzenia dachu panewki i przywrócenia stabilności stawu.
W zależności od wieku dziecka po operacji zakłada się opatrunek gipsowy lub aparat ortopedyczny (uprząż Pavlika, "pajacyk" Grucy, poduszka Frejki, szyna Koszli).
Stosowane zabiegi
Postępowanie fizjoterapeutyczne jest takie samo w przypadku nastawienia zwichnięcia sposobem zachowawczym, jak i sposobem operacyjnym. Ze względu na wiek pacjenta (małe dziecko) zabiegi ogranicza się do minimum i w miarę możliwości powinny one być wykonywane w formie zabawy. U osób starszych stosujemy ćwiczenia korekcyjne grzbietu, pośladków, mięśni kończyny dolnej i rotatorów stawu biodrowego.
Fizykoterapia
W razie potrzeby jako zabieg wspomagający można zastosować łagodne ciepło przed bądź w trakcie masażu.
Masaż
W okresie unieruchomienia stosuje się masaż podudzi w celu poprawy krążenia krwi. Po zdjęciu opatrunku celem masażu jest polepszenie ukrwienia tkanek oraz złagodzenie ich napięcia, a także wzmocnienie obręczy biodrowej i utrzymanie pełnego zakresu ruchów w stawach kończyny dolnej. Masaż wykonujemy w dwóch pozycjach: na plecach i na brzuchu. W ułożeniu dziecka na plecach wykonujemy masaż klasyczny całych kończyn dolnych z zastosowaniem: głaskań, rozcierań, ugniatań podłużnych i delikatnej wibracji poprzecznej. W ułożeniu na brzuchu, stosując te same techniki, wykonujemy masaż mięśni pośladkowych. Dodatkowo dołączamy masaż pleców. Należy bowiem pamiętać, że przeważnie przy zwichnięciu obustronnym dochodzi do pogłębienia fizjologicznej lordozy lędźwiowej, a przy zwichnięciu jednostronnym - do skoliozy.
Masaż segmentarny
Wskazania:
Stany pourazowe stawów, mięśni i kości kończyn dolnych
Stany po zapaleniu stawów, mięśni więzadeł i ścięgien z upośledzeniem ich funkcji
Zmiany zwyrodnieniowe stawów biodrowych
Stany po urazach i zapaleniach nerwów obwodowych
Przykurcze w stawach biodrowych
Przeciwwskazania
Ostre stany zapalne mięśni, stawów i kości kończyn dolnych
Choroby zakaźne
Nowotwory miednicy i kończyn dolnych
Kinezyterapia
Sprowadzając stopniowo kończynę do prawidłowego ułożenia nie stosujemy ruchów siłowych, lecz swobodne ruchy czynne. W przypadku wystąpienia przykurczu w stawie kolanowym można zastosować ostrożne, bierne rozciąganie mięśni zginaczy podudzia. Preferuje się ćwiczenia czynne: - zginanie i delikatne odwodzenie w stawach biodrowych przy ułożeniu na plecach,
- zginanie i prostowanie w stawach biodrowych i kolanowych,
- prostowanie w stawie biodrowym przy ułożeniu na brzuchu (unoszenie kończyny i rotacja),
- wzmacniające mięśnie grzbietu i brzucha,
- w wodzie.
Jeżeli chirurg zezwoli, a dziecko jest w odpowiednim wieku, należy przystąpić do nauki chodzenia. Pacjenta należy oduczyć przechylania miednicy, utykania czy chodu kaczkowatego.