ABC Unii Europejskiej

HISTORIA UNII EUROPEJSKIEJ

Historia Unii Europejskiej

Unia Europejska stanowi ukoronowanie półwiecza procesów integracyjnych w Europie. Traktat z Ma­astricht zawarty 7 lutego 1992 roku, który powołał ją do życia, nie pozbawił osobowości prawnej ist­niejących uprzednio trzech Wspólnot Europejskich (Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej - EWG, Euro­pejskiej Wspólnoty Węgla i Stali - EWWiS i Europej­skiej Wspólnoty Atomowej - EURATOM), ani też nie wyposażył Unii Europejskiej w podmiotowość prawną. Tak więc Unia Europejska nie jest formalnie podmiotem na arenie międzynarodowej, a wszelkie umowy z kra­jami trzecimi są nadal zawierane przez Wspólnoty, w ramach ich kompetencji, lub przez państwa człon­kowskie Wspólnot Europejskich. Unia Europejska nie ma też własnych, odrębnych organów, korzysta zaś dla realizacji swych zadań z organów Wspólnot Euro­pejskich. Taki jest stan formalno-prawny, praktycznie natomiast - w języku potocznym i w literaturze - Unia Europejska jest często utożsamiana ze Wspólnotami Europejskimi.

Powojenne początki

Historia integracji Europy w okresie po II wojnie światowej liczy sobie już ponad pięćdziesiąt lat. U jej podłoża legły przede wszystkim względy polityczne: rezygnacja ze stosowania przemocy w stosunkach międzynarodowych i potrzeba współdziałania państw przy odbudowie Europy ze zniszczeń wojennych. Po­mysł stworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy” padł po raz pierwszy z ust Winstona Churchila, ówczesnego premiera Wielkiej Brytanii, w słynnym przemówieniu wygłoszonym przez niego w Zurychu we wrześniu 1946 r. Nieomal równolegle zaczęły się pojawiać również inne koncepcje zacieśniania współpracy po­między europejskimi państwami. Były one z dużym zaangażowaniem i przekonaniem lansowane przez grono wybitnych polityków, których zwykło się obecnie nazywać „Ojcami Europy”. Zalicza się do nich m.in.: Kanrada Adenauera z Niemiec, Leona Bluma, Roberta Schumana i Jeana Monneta z Francji, Paula Henriego Spaaka z Belgii oraz Alcide'a de Gasperiego z Włoch.

Na zwołanym z inicjatywy europejskich polityków, intelektualistów oraz licznych stowarzyszeń naro­dowych i ponadnarodowych kongresie europejskim w Hadze, w maju 1948 r., przyjęto deklarację poli­tyczną wzywającą do zjednoczenia państw europej­skich. W październiku 1948 r. powstała w Brukseli organizacja pod nazwą Ruch Europejski (European Movement), której celem było propagowanie idei inte­gracji Europy. Data 5 maja 1949 r. zapisała się w hi­storii powstaniem Rady Europy (Council of Europe), pierwszej europejskiej, międzyrządowej organizacji współpracy, której państwami założycielskimi były Bel­gia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania, Włochy i kraje skandynawskie. Celem Rady Europy stało się umacnianie i rozwój demokracji, ochrona praw człowieka, sprawiedliwe rozwiązywanie proble­mów społecznych i popieranie europejskiej tożsamości kulturowej. Polska została przyjęta do Rady Europy 26 listopada 1991 r., a organizacja ta liczy obecnie 41 członków.

W warunkach potęgującej się tzw. zimnej wojny na przełomie lat 40. i 50., a także w obliczu zróżnicowa­nych interesów państw Europy Zachodniej, Rada Euro­py okazała się organizacją niewystarczającą dla urze­czywistnienia idei integracji europejskiej. Pojawiły się wówczas propozycje zacieśnienia współpracy, przede wszystkim gospodarczej, wraz z realizacją których można byłoby łatwiej podjąć współpracę polityczną. Twórcom tych koncepcji chodziło głównie o to, aby związać kraje zachodnioeuropejskie, w tym Niemcy i Francję, pod względem ekonomicznym, co stałoby się gwarancją trwałego pokoju w Europie. W ramach tego nurtu myślenia, 9 maja 1950 r. Robert Schuman, ówczesny francuski minister spraw zagranicznych przedstawił swój plan (nazwany później planem Schu­mana) utworzenia wspólnoty węgla i stali. Propozycja ta została przyjęta: 18 kwietnia 1951 r. sześć państw (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy) podpisało w Paryżu traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali - EWWiS (Euro­pean Coal and Steel Community - ESCC). Na mocy tej umowy, zwanej traktatem paryskim, która weszła w życie 23 lipca 1952 r., sektory węglowy i stalowy krajów członkowskich zostały poddane wspólnej, mię­dzynarodowej kontroli; powołano też do życia ponad­państwowe organy EWWiS: Wysoką Władzę, Radę Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne, Trybunał Sprawiedliwości oraz Radę Ekonomiczno-Społeczną. Przewodnictwo nad Wysoką Władzą powierzono

Historia Unii Europejskiej

ABC Unii Europejskiej

Jeanowi Monnetowi, francuskiemu komisarzowi ds. pla­nowania. Traktat o EWWiS stał się fundamentem dalszej integracji europejskiej. Podpisany na pięćdziesiąt lat, wygasł 23 lipca 2002 roku i z tym dniem sektory węgla i stali zostały objęte reżimem Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, a aktywa i pasywa EWWiS włą­czono do ogólnego, wspólnego budżetu.

Następnych kilka lat przyniosło próby rozszerzenia współpracy na sferę polityczną i militarną. W 1952 r. podpisano w Paryżu Traktat o ustanowieniu Europej­skiej Wspólnoty Obronnej, ale nie wszedł on ostatecz­nie w życie, z uwagi na zgłaszane przez poszczególne państwa obawy przed ograniczeniem ich suwerenności. Dwa lata później, 23 października 1954 r., z inicjaty­wy Anthony'ego Edena, ministra spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, podpisano traktat powołujący do życia Unię Zachodnioeuropejską - UZE (Western Euro­pean Union - WEU) - organizację o charakterze mię­dzyrządowym, zajmującą się problematyką militarną. Traktat ten wszedł w życie w maju 1955 r., przy czym UZE nie została powiązana w żadnym sensie z istnie­jącą EWWiS ani też z później utworzoną Europejską Wspólnotą Gospodarczą.

Traktaty rzymskie

Następny etap europejskiej integracji został zapo­czątkowany konferencją „na szczycie” w Messynie w czerwcu 1955 r. Powołano na niej specjalny komitet międzyrządowy pod przewodnictwem Paula Henriego Spaaka, belgijskiego ministra spraw zagranicznych, w celu przygotowania propozycji rozszerzenia zakresu integracji. Raport tego komitetu, znany pod nazwą ra­portu Spaaka, stał się podstawą kilkunastomiesięcznych negocjacji, które zaowocowały podpisaniem 25 marca 1957 r. dwóch traktatów rzymskich. Jeden z nich usta­nowił Europejską Wspólnotę Gospodarczą - EWG (Eu­ropean Economic Community - EEC), przemianowaną na mocy traktatu z Maastricht z 1992 r. na Wspólnotę Europejską - WE (European Community - EC), a drugi powołał do życia Europejską Wspólnotę Energii Atomo­wej (European Atomic Energy Community - EURATOM). Sygnatariuszami obu traktatów było sześć państw zało­życielskich EWWiS. EWG miała w założeniu doprowa­dzić do powstania unii celnej, a następnie wspólnego rynku towarów, usług, siły roboczej i kapitału, natomiast Europejska Wspólnota Energii Atomowej miała zapew­nić wspólną kontrolę nad przemysłem nuklearnym w Eu­ropie, pod kątem wykorzystania go wyłącznie do celów pokojowych. Oba traktaty weszły w życie 1 stycznia 1958 r. W ten sposób doszło do powstania istniejących obok siebie trzech Wspólnot Europejskich, o tym samym składzie członkowskim. Wszystkie trzy Wspólnoty miały osobowość prawną i były podmiotami prawa międzyna­rodowego. W odróżnieniu od ustalonego w traktacie za­łożycielskim 50-letniego okresu istnienia EWWiS, czas funkcjonowania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej nie został w traktatach rzymskich określony.

Równolegle do traktatów rzymskich podpisano kon­wencję o wspólnych instytucjach, która miała na celu doprowadzenie do stworzenia jednolitych organów dla wszystkich Wspólnot Europejskich. Udało się to od razu zrobić tylko w przypadku Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego i Trybunału Sprawiedliwości, które stały się instytucjami wspólnymi dla tych trzech organizacji. Dopiero na mocy Traktatu o fuzji z 8 kwietnia 1965 r. zakończono proces łączenia wspólnotowych organów. Zdecydowano, że Rada Ministrów będzie służyć wszyst­kim trzem organizacjom, podobnie jak Komisja Wspólnot Europejskich. Zmieniono nazwę Europejskiego Zgroma­dzenia Parlamentarnego na Parlament Europejski oraz utworzono Komitet Stałych Przedstawicieli Rządowych (Committee of Permanent Representatives - COREPER). Traktat ten zaczął obowiązywać od 1 lipca 1967 r.

Etapy rozszerzania WE

Możliwość rozszerzenia Wspólnot Europejskich jest przewidziana w powołujących je do życia traktatach. W praktyce, proces przyjmowania nowych członków był zwykle dość trudny i wymagał czasu.

Wielka Brytania podejmowała dwukrotnie nieudane próby przystąpienia do Wspólnot Europejskich - w 1961 r.i w 1967. Ostatecznie uzyskała ona akces dopiero z po­czątkiem 1973 r., razem z Danią i Irlandią, na mocy podpisanych układów przystąpieniowych z 22 stycznia 1972 r. Było to tzw. pierwsze rozszerzenie Wspólnot Eu­ropejskich. Norwegia, która również wynegocjowała taki układ, nie weszła do Wspólnot Europejskich z powodu negatywnego wyniku krajowego referendum.

Jako kolejne europejskie państwo, o akces do WE zaczęła w 1975 roku ubiegać się Grecja. Stosowny traktat podpisano 28 maja 1979 r., a wszedł on w życie 1 stycznia 1981 r. Następnymi kandydatami do członko­stwa były Hiszpania i Portugalia. Traktaty o przystąpieniu zawarto z nimi 12 czerwca 1985 r., a nabrały one mocy obowiązującej 1 stycznia 1986 r. Kolejna runda roz­szerzenia Wspólnot Europejskich (lub Unii Europejskiej - zgodnie z terminologią obowiązującego już wówczas traktatu z Maastricht) objęła Austrię, Finlandię i Szwecję. Stosowne traktaty zostały podpisane 1 lutego 1994 r., a weszły w życie 1 stycznia 1995 r. Norwegia, negocju­jąca członkostwo razem z trzema wspomnianymi krajami, po raz drugi w historii zrezygnowała z przystąpienia do UE na skutek wyniku referendum.

W rezultacie stopniowego rozszerzania listy członków, zainteresowanie Wspólnot Europejskich zwróciło się znacznie bardziej niż pierwotnie w stronę południa, a na­stępnie - północy europejskiego kontynentu. W miarę jed­nolita struktura Wspólnot, składających się początkowo z krajów rozwiniętych, uległa zróżnicowaniu wraz z przy­stąpieniem znacznie uboższych państw południowych i Irlandii. Skłoniło to z czasem Wspólnoty do przyjęcia polityki mającej na celu wspieranie rozwoju uboższych regionów i krajów, w oparciu o zasadę solidarności.

ABC Unii Europejskiej Historia Unii Europejskiej

Jednolity Akt Europejski

W pierwszej połowie lat 70. proces integracji europej­skiej postępował jeszcze w miarę pomyślnie. W kwietniu 1972 roku stworzono tzw. węża walutowego, który miał zapobiec nadmiernym wahaniom kursów walut państw członkowskich, a w 1973 r. powstał Europejski Fundusz Współpracy Walutowej. Pięć lat później, od marca 1978 r., współpraca walutowa państw WE zaczęła przebiegać w ramach nowo utworzonego Europejskiego Systemu Walutowego - EWS (European Monetary System - EMS). W 1975 r. powołano do życia nową instytucję WE - Try­bunał Obrachunkowy, którego głównym zadaniem stała się kontrola budżetu Wspólnot.

Zła koniunktura gospodarcza w drugiej połowie lat 70. wywarła jednak niekorzystny wpływ na proces europej­skiej integracji. Zaostrzyły się ujawnione w łonie Wspólnot Europejskich trudności strukturalne. Doszło do poważnych kłopotów budżetowych, kryzysu Wspólnej Polityki Rolnej, uwidoczniła się niedoskonałość wspólnych instytucji. Inte­resy narodowe zaczęły dochodzić coraz bardziej do gło­su, a wspólny rynek nie funkcjonował w sposób należyty. Te trudności usiłowano rozwiązać we wczesnych latach 80. Na szczycie w Fontainebleau, w czerwcu 1984 r., udało się zlikwidować impas w sprawach związanych z rolnictwem i budżetem, a także powołano dwa komite­ty: do spraw zmian instytucjonalnych (zwany komitetem Dooge'a) i ds. narodów Europy (komitet Adonnino). Komitety te opracowały odnośne raporty: pierwszy postu­lował szybkie stworzenie w pełni zintegrowanego rynku wewnętrznego, a drugi - doprowadzenie do powstania „Europy Obywateli”.

Na spotkaniu Rady Europejskiej w Mediolanie, w czerwcu 1985 roku, Komisja Europejska przedstawiła Białą księgę w sprawie rynku wewnętrznego. Oba rapor­ty opracowane na zamówienie szczytu w Fontainebleau oraz wspomniana Biała księga stały się podstawą dal­szych dyskusji w Luksemburgu, w grudniu 1985 r. W wy­niku dokonanych uzgodnień podpisano 17 lutego 1986 r. w Luksemburgu 28 lutego 1986 r. w Hadze Jednolity Akt Europejski - JAE (Single European Act), modyfiku­jący traktaty rzymskie. Dokument ten znany jest przede wszystkim dzięki programowi dojścia przed 1993 r. do w pełni jednolitego, wolnego od wszelkich barier rynku wewnętrznego. Jednolity Akt Europejski wprowadził za­razem istotne zmiany instytucjonalno-prawne. Stworzył on m.in. podstawę prawną dla funkcjonowania Rady Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej oraz zwiększył uprawnienia Parlamentu Europejskiego. Po­nadto JAE włączył do Traktatu o EWG współpracę m.in. w dziedzinie polityki społecznej, ochrony środowiska i badań naukowych.

Traktat z Maastricht

Wraz z procesem dochodzenia do rynku wewnętrz­nego, uwidoczniała się coraz bardziej potrzeba usta­nowienia unii gospodarczej i wprowadzenia wspólnego pieniądza, warunkującego właściwe funkcjonowanie tego rynku. W styczniu 1988 r. francuski premier Bal­ladur przedstawił propozycję stworzenia Unii Gospo­darczej i Walutowej, a w lutym tego samego roku Hans Dietrich Genscher, minister spraw zagranicznych Nie­miec, wystąpił z koncepcją utworzenia europejskiego obszaru walutowego i Europejskiego Banku Centralne­go. Podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Hano­werze w czerwcu 1988 r. powołano specjalny komitet, pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa, ówczesnego przewodniczącego Komisji Wspólnot Europejskich, do zbadania tych projektów i przedstawienia odpowied­nich wniosków. Raport Komisji (znany później jako raport Delorsa) został przyjęty na szczycie w Madrycie w czerwcu 1989 r. Zawierał on rekomendację trzystop­niowego wprowadzenia Unii Gospodarczej i Waluto­wej. Pierwszy etap rozpoczął się, zgodnie z propozycją zawartą w raporcie, 1 lipca 1990 r.

Równolegle we Wspólnotach Europejskich toczyła się dyskusja na temat stworzenia unii politycznej. Uwidocz­niły się tu kontrowersje co do ewentualnych, ponadpań­stwowych kompetencji przyszłej unii. Tym niemniej, na szczycie w Strasburgu w grudniu 1989 r. przyjęto jako cel strategiczny utworzenie Unii Europejskiej. Postulo­wana w raporcie Delorsa konferencja międzyrządowa w sprawie Unii Gospodarczej i Walutowej rozpoczęła się 14 i 15 grudnia 1990 roku w Rzymie. Negocjacje na ten temat, a także w kwestii możliwego zbliżenia się do unii politycznej, trwały ponad dwa lata i zakończyły się podpisaniem 7 lutego 1992 r. w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej.

Na mocy tego traktatu, Unia Europejska jest zbudowa­na na trzech tzw. filarach:

- Pierwszy z nich, uważany za wspólnotowy, bazu­jący na zmodyfikowanym Traktacie o EWG (nazywanym obecnie Traktatem o WE), objął m.in. gospodarkę, han­del, politykę społeczną, ochronę środowiska, kulturę itd. W ramach pierwszego filaru wprowadzono też instytucję „obywatelstwa europejskiego”. Nazwa „Europejska Wspólnota Gospodarcza” została w Traktacie zmieniona na ”Wspólnota Europejska”. Powołano ciało doradcze - Komitet Regionów, stworzono podstawy prawne do utworzenia Europejskiego Instytutu Monetarnego, a także instytucji ogólnoeuropejskiego rzecznika praw obywatel­skich. Przewidziano trzy etapy dochodzenia do Unii Go­spodarczej i Walutowej - UGiW (Economic and Moneta­ry Union - EMU), a w Protokóle do traktatu z Maastricht zapisano tzw. kryteria konwergencji, spełnienie których miało warunkować przejście poszczególnych krajów do trzeciego, najwyższego etapu EMU. Ten trzeci etap roz­począł się 1 stycznia 1999 r., a w procesie dochodzenia do wspólnej europejskiej waluty - euro - uczestniczyło dwanaście państw członkowskich UE (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlan­dia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy). Trzy lata później - 1 stycznia 2002 r. - euro weszło w tych krajach do powszechnego obiegu, zastępując waluty narodowe.

ABC Unii Europejskiej Historia Unii Europejskiej

- Drugim filarem Unii Europejskiej jest Wspólna Poli­tyka Zagraniczna i Bezpieczeństwa. (Traktat z Maastricht przewidział m.in. połączenie w przyszłości struktur Unii Zachodnioeuropejskiej i Unii Europejskiej).

- Trzecim filarem UE jest współpraca w sferze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Filar drugi i trze­ci należą do dziedziny współpracy międzyrządowej, a podejmowane decyzje muszą zapadać na zasadzie jednomyślności.

Traktat amsterdamski

Wraz z rozpadem systemu komunistycznego, zmiana­mi systemowymi w krajach Europy Środkowej i Wschod­niej oraz aspiracjami tych państw do integracji z Europą Zachodnią, Unia Europejska stanęła wobec perspektywy rozszerzenia na Wschód. Taka możliwość została po raz pierwszy oficjalnie potwierdzona podczas szczytu UE w Kopenhadze w czerwcu 1993 r., a w grudniu 1994 r., w Essen, Rada Europejska przyjęła odnośną strategię. W Kopenhadze, za jeden z warunków rozszerzenia Unii Europejskiej uznano sprawne funkcjonowanie Unii, pomimo ewentualnego, znacznego zwiększenia liczby jej członków.

Już w traktacie z Maastricht, w art. N, przewidziano zwołanie konferencji międzyrządowej, celem dokonania przeglądu zapisów m.in. o procedurze współdecydowa­nia Rady i Parlamentu Europejskiego, Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz hierarchii aktów prawnych. Postanowiono więc przeprowadzić adapta­cję i konsolidację obowiązujących traktatów, dokonując równocześnie pewnych zmian instytucjonalnych, nie­zbędnych z punktu widzenia stworzenia warunków dla rozszerzenia Unii Europejskiej na Wschód. Przygoto­wania do konferencji międzyrządowej prowadzone były w ramach tzw. Grupy Refleksyjnej pod przewodnictwem Carlosa Westendorpa, hiszpańskiego sekretarza stanu ds. integracji europejskiej. Sporządzony przez tę grupę raport stał się przedmiotem obrad szczytu UE w Madrycie w grudniu 1995 roku, podczas którego postanowiono zwołać konferencję międzyrządową (rozpoczęła się ona w Turynie 29 marca 1996 r.). Podjęto zarazem decyzję o ograniczeniu zakresu tematycznego tej konferencji do problematyki zbliżenia Unii Europejskiej do jej obywateli, usprawnienia systemu instytucjonalnego UE w kontek­ście przyszłego rozszerzenia, a także przyznania Unii zwiększonego mandatu w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz współpracy w dzie­dzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. W rezultacie prac tej konferencji, parafowano podczas spotkania Rady Europejskiej 17 czerwca 1997 r. w Am­sterdamie nowy traktat, nazwany później Traktatem amsterdamskim (Amsterdam Treaty). Został on formalnie podpisany 2 października 1997 r.

Traktat amsterdamski mówi o fundamentalnych pra­wach obywateli, stopniowym ustanawianiu strefy wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, zawiera dyspozycje dotyczące współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, wprowadza nowe zapisy na temat zatrudnie­nia, polityki socjalnej, ochrony środowiska naturalnego, zdrowia i konsumentów, podejmuje problematykę obywa­telstwa europejskiego, podkreśla wagę stosowania zasady subsydiarności i proporcjonalności, zawiera postanowie­nia wzmacniające drugi filar UE oraz wprowadza dość ograniczone zmiany, jeśli chodzi o instytucje Unii Europej­skiej i obowiązujący proces decyzyjny. Zupełnie nowym zapisem Traktatu amsterdamskiego jest postanowienie przewidujące możliwość skorzystania w pewnych sytu­acjach z formuły „ściślejszej współpracy” przez pragnące tego kraje, dla realizacji wspólnych celów.

Traktat amsterdamski wszedł w życie 1 maja 1999 roku. W wykonaniu jednego z jego postanowień w sfe­rze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, na szczycie Unii Europejskiej w Kolonii 3-4 czerwca 1999 r., uzgodniono kandydata, który sprawuje przewidzianą w Traktacie funkcję Wysokiego Przedstawiciela do spraw WPZB, w randze Sekretarza Generalnego Rady. Jest nim były sekretarz generalny NATO, Javier Solana, który ob­jął nowe stanowisko po zakończeniu swej misji w NATO, z początkiem 2000 r.

Postanowienia Traktatu amsterdamskiego, zwłaszcza te, które wzmocniły II i III filar Unii Europejskiej, czyli wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa oraz współpracę w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i są­downictwa, okazały się bardzo przydatne po tragicznych wydarzeniach w Nowym Jorku 11 września 2001 roku. Państwa Unii Europejskiej przystąpiły na mocy tych po­stanowień do zdecydowanej i skoordynowanej walki z terroryzmem międzynarodowym.

Rozszerzenie UE na Wschód

Wśród krajów Unii Europejskiej panuje dość powszech­na zgoda, że Traktat amsterdamski nie dokonał niezbęd­nych zmian instytucjonalnych UE pod kątem przyszłego rozszerzenia Unii na Wschód. W związku z tym, na szczycie w Kolonii w czerwcu 1999 r. uzgodniono zwoła­nie w 2000 r. kolejnej Konferencji Międzyrządowej w tej sprawie. Otwarcie konferencji nastąpiło podczas spotka­nia Rady ds. Ogólnych 14 lutego 2000 r. w Brukseli.

Tymczasem, w końcu marca 1998 r., proces rozsze­rzania Unii Europejskiej rozpoczął się formalnie z udzia­łem wszystkich dziesięciu krajów kandydujących z tego regionu ( Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry). Jednocześnie podjęto negocjacje akcesyjne z Cyprem.

Do pierwszej fali negocjujących krajów zaliczono, zgodnie z rekomendacją Komisji Europejskiej, Czechy, Estonię, Polskę, Słowenię i Węgry oraz Cypr. Negocjacje z tymi krajami rozpoczęły się 31 marca 1998 roku.

Komisja Europejska, przygotowując ramy finansowe dla działalności Wspólnot Europejskich w latach 2000-

ABC Unii Europejskiej Historia Unii Europejskiej

2006, przyjęła założenie, że rozszerzenie UE o gotowe do tego kraje Europy Środkowej i Wschodniej mogłoby nastąpić już z początkiem 2002 roku i zarezerwowała w unijnym budżecie stosowne środki. Propozycje Komisji sformułowane w dokumencie „Agenda 2000”, dotyczące spraw budżetowych, a zarazem reformy polityki struk­turalnej i modyfikacji Wspólnej Polityki Rolnej, zostały - po wprowadzeniu pewnych zmian - zaakceptowane na szczycie w Berlinie 24-25 marca 1999 r. W lipcu tegoż roku Komisja Europejska zdecydowała o rozdziale no­wych funduszy przedakcesyjnych, które państwom stara­jącym się o członkostwo w Unii Europejskiej mają pomóc przystosować ich gospodarkę do wymogów unijnych.

Na szczycie Unii Europejskiej w Helsinkach, w dniach 10-11 grudnia 1999 r., oficjalnie zaproszono do ne­gocjacji kandydatów tzw. drugiej fali: Bułgarię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację oraz Maltę, znosząc zarazem podział kandydatów na grupy. Negocjacje z tymi kandy­datami rozpoczęły się 15 lutego 2000 r. Turcja uzyskała w Helsinkach status kraju kandydującego do członkostwa w Unii Europejskiej.

Rok później, na szczycie UE w Nicei, w dniach 7-10/11 grudnia 2000 roku, Rada Europejska zatwierdziła strategię rozszerzenia Unii zaproponowaną w listopadzie 2000 r. przez Komisję Europejską, wraz zarysem har­monogramu negocjacji akcesyjnych (na okres do połowy 2002 r.), umożliwiający krajom, które rozpoczęły nego­cjacje w lutym 2000 r., nadrobienie opóźnień w stosunku do pierwszej szóstki. Przyjęta strategia powinna umożli­wić Unii - zgodnie ze stwierdzeniem Rady Europejskiej - „osiągnięcie pod koniec 2002 roku stanu gotowości do powitania tych nowych państw, które będą gotowe do członkostwa, w nadziei, że będą one mogły uczestniczyć w następnych wyborach do Parlamentu Europejskiego”.

Na następnym szczycie UE w Gőteborgu, jaki się odbył 15 i 16 czerwca 2001 r., Rada Europejska potwierdziła, iż proces rozszerzania UE jest nieodwracalny i że przy­jęty harmonogram negocjacji powinien umożliwić ich zakończenie w 2002 r., tak aby nowe kraje członkowskie mogły wziąć udział w wyborach do Parlamentu Europej­skiego w 2004 r.

Do potwierdzenia i dalszego skonkretyzowania pla­nów rozszerzenia Unii Europejskiej doszło na kolejnym szczycie UE w Laeken k. Brukseli, który odbył się 14 i 15 grudnia 2001 r. Rada Europejska, uznając dokonany postęp w negocjacjach akcesyjnych, podkreśliła swe zdecydowanie, aby zakończyć rozmowy z gotowymi do członkostwa krajami przed końcem 2002 r. Postanowio­no, że kraje kandydujące będą oceniane indywidualnie, przy czym Rada Europejska zgodziła się ze zdaniem Ko­misji Europejskiej (wyrażonym w okresowych raportach w sprawie postępów krajów kandydujących na drodze do członkostwa w UE), iż utrzymanie obecnego tempa nego­cjacji i reform w krajach kandydujących sprawi, że goto­we [do członkostwa] mogą być: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry.

W następnej serii tych raportów, opublikowanych 9 października 2002 r., Komisja Europejska zapropono­wała zakończenie negocjacji z wyżej wymienionymi dzie­sięcioma państwami kandydującymi do końca 2002 r., w intencji podpisania z nimi traktatu akcesyjnego wiosną 2003 r. Komisja opowiedziała się również za przyjęciem 2007 roku za indykatywną datę przystąpienia do UE Bułgarii i Rumunii.

Rada Europejska na swym posiedzeniu w Brukseli 24 i 25 października 2002 r. zatwierdziła wnioski Komisji Europejskiej. Ostatecznie negocjacje akcesyjne z Cyprem, Czechami, Estonią, Litwą, Łotwą, Maltą, Polską, Słowacją, Słowenią i Węgrami zakończyły się podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Kopenhadze 13 grudnia 2002 r. Dzień ten można uznać za symboliczne zakończenie po­wojennego podziału Europy. Traktat akcesyjny został uro­czyście podpisany przez przedstawicieli piętnastu państw członkowskich UE i dziesięciu państw kandydujących, 16 kwietnia 2003 r. w Atenach. Rozszerzenie Unii Europejskiej o nowych dziesięciu członków ma nastąpić, po zakończe­niu koniecznej procedury ratyfikacyjnej, 1 maja 2004 r.

Traktat nicejski

Celem zainaugurowanej 14 lutego 2000 r. konfe­rencji międzyrządowej było uzgodnienie niezbędnych - z punktu widzenia przyszłego rozszerzenia UE - reform instytucjonalnych, które nie zostały rozstrzygnięte w Am­sterdamie w 1997 r. Za trzy najważniejsze tego rodzaju kwestie uznano: podział głosów w Radzie UE i system po­dejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów, skład Komisji Europejskiej (liczba komisarzy) oraz zakres decyzji podejmowanych kwalifikowaną większością gło­sów. Te trzy zagadnienia, stanowiące tzw. „pozostałości z Amsterdamu”, wypełniły zasadniczo agendę konfe­rencji, którą rozszerzono ponadto o problematykę tzw. ściślejszej współpracy.

Konferencję międzyrządową zakończono uzgodnie­niem nowego traktatu podczas spotkania Rady Euro­pejskiej w Nicei, w nocy z 10 na 11 grudnia 2000 r. Ustalenia traktatu nicejskiego zostały oficjalnie uznane za wystarczające do przystąpienia do rozszerzenia Unii. Traktat nicejski, po ostatecznym zredagowaniu i podpisa­niu w Nicei 26 lutego 2001 r., został poddany procedu­rze ratyfikacyjnej. Dobiegła ona końca 18 grudnia 2002 r., a traktat wszedł w życie 1 lutego 2003 roku.

W deklaracji zamieszczonej w aneksie do traktatu nicejskiego przewidziano dalszą debatę na temat przy­szłości Unii Europejskiej. Miała ona dotyczyć przede wszystkim następujących kwestii: jak ustalić i moni­torować bardziej szczegółowy podział kompetencji pomiędzy Unią Europejską i państwami członkowskimi, odzwierciedlający zasadę subsydiarności; statusu Karty Praw Podstawowych UE przyjętej na szczycie w Nicei; uproszczenia traktatów w celu uzyskania ich większej czytelności i przejrzystości; roli narodowych parlamentów w przyszłej konstrukcji europejskiej.

ABC Unii Europejskiej Historia Unii Europejskiej

Na szczycie Unii Europejskiej w Laeken 14-15 grudnia 2001 roku państwa członkowskie UE przyjęły deklarację w sprawie przyszłości Unii Europejskiej. W deklaracji na­kreślono szeroki zakres przyszłej debaty, poprzedzającej następną konferencję międzyrządową, wykraczający poza tzw. pozostałości z Nicei. Postanowiono, że de­batę poprowadzi ustanowiony przez Radę Europejską Konwent (Convention) pod przewodnictwem Valéry'ego Giscarda d'Estaing. Na wiceprzewodniczących Konwentu zostali wybrani Guliano Amato i Jean-Luc Dehaene. Poza tym ścisłym prezydium, Konwent składa się z dwudziestu ośmiu przedstawicieli rządów piętnastu państw człon­kowskich i trzynastu państw kandydujących (po jednym z każdego państwa członkowskiego i kandydującego), czterdziestu sześciu przedstawicieli parlamentów naro­dowych (po dwóch z każdego państwa członkowskiego i kandydującego), szesnastu członków Parlamentu Euro­pejskiego i dwóch przedstawicieli Komisji Europejskiej: jest to łącznie sto pięć osób. Delegaci rządów i parla­mentów państw kandydujących zostali włączeni w prace Konwentu, ale nie dysponują prawem weta wobec kwestii uzgodnionych na drodze consensusu przez delegatów pochodzących z krajów członkowskich UE.

Inauguracyjne posiedzenie Konwentu odbyło się 28 lutego 2002 r. Konwent zbiera się w Brukseli, na jednej lub dwóch sesjach plenarnych w ciągu miesiąca; zakła­da się, że jego prace powinny się zakończyć do czerwca 2003 r. Dokument końcowy przygotowany przez Konwent posłuży jako materiał wyjściowy dla kolejnej konferencji międzyrządowej, na której zapadną ostateczne decyzje w sprawie zreformowania Unii Europejskiej i ewentualne­go uchwalenia konstytucji (traktatu konstytucyjnego) Unii Europejskiej.

kwiecień 2003

Więcej informacji na stronach:

Historia integracji europejskiej

http://www.europa.eu.int/abc/history/index_en.htm

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

http://www.europa.delpol.pl

Urząd Komitetu Integracji Europejskiej

http://www.ukie.gov.pl

---