FORMY AKTYWNOŚCI DZIECKA

Dziecko po przekroczeniu progu szkoły w dalszym ciągu potrzebuje zabawy i zabawek, mimo że następuje zmiana podstawowej formy jego aktywności.

Zabawa towarzyszy człowiekowi od wczesnego dzieciństwa przybierając w ciągu jego życia coraz to inne formy, zawsze nacechowane radością. Jest elementarną potrzebą zdrowia psychofizycznego. Sens zabawy dla dziecka tkwi głównie w ćwiczeniu się , a nie wyłącznie wyładowaniu nadmiaru energii, czy odpoczynku (E. Bilińska- Suchanek). Zabawa jest ćwiczeniem przygotowującym do przyszłych działań. Jest swoistym podświadomym ćwiczeniem, wprowadzającym w życie biologiczne, społeczne i kulturalne.

Pomaga dziecku zrozumieć i poznać świat, w którym żyje. Umożliwia mu wypróbowanie swoich zdolności bez brania odpowiedzialności za swoje czyny. Poprzez zabawę z innymi uczy się dawać, brać i dzielić się, współpracować i podporządkowywać swoją osobowość grupie (E.B.Hurlock). W zabawie dziecko bierze na siebie różne role, co ułatwia mu ustalić, które z nich daje mu najwięcej zadowolenia i równocześnie może ocenić, jakie formy współżycia z innymi są najprzyjemniejsze.

Dziecko potrzebuje zabawy, to jego podstawowa forma działalności. Daje nam możność rozwinięcia swej osobowości. Zabawa jest nie tylko ćwiczeniem przygotowującym do przyszłych działań, lecz także spełnia funkcję kompensacyjną, wyrównującą za pomocą wyobraźni, braki rzeczywistości.

Sposób bawienia się dziecka zależy w dużej mierze od wieku. W różnych okresach przeważają różne formy zabawy. Forma danego typu zabawy zależy od wieku dziecka i poziomu jego rozwoju (M. Żebrowska ).

W młodszym wieku szkolnym występuje jeszcze typ zabaw naśladowczych zwanych także iluzyjnymi lub udawanymi. Polegają one na tym, że dziecko nadaje sytuacjom lub przedmiotom inne właściwości niż wskazują na to ich cechy rzeczywiste, wyrażając to słowami lub odpowiednim zachowaniem się.

Obiektywizm młodszego wieku szkolnego daje podstawy do wciągnięcia w tematykę klas niższych motywów związanych z konkretnym życiem środowiska. Dominującą formą aktywności są tzw. zabawy tematyczne, zwykle grupowe, bardziej złożone niż w okresie przedszkolnym. Tematyka zabaw ulega rozszerzeniu o nowe doświadczenia z życia szkolnego i kontaktów z rówieśnikami. Najczęściej jednak dzieci czerpią tematy do zabaw z telewizji, pokazywanych w niej filmów i programów. Cennym wariantem zabawy tematycznej jest dramatyzacja, zbliżona w swym charakterze do gry dramatycznej oraz technik dramy. Zabawy tematyczne sprzyjają stopniowemu przechodzeniu od zabawy do form niezabawowych ( koła zainteresowań), które stają się bardziej zorganizowane i wyspecjalizowane. Inną, nie mniej ważną formą są zabawy konstrukcyjne, obejmujące budowanie różnych, często skomplikowanych, złożonych konstrukcji z różnorodnych materiałów.

Istotną płaszczyzną rozwoju dziecka jest jego rozwój społeczny. W młodszym wieku szkolnym zaczynają powstawać grupy rówieśnicze, słabo powiązane i ze słabo wyodrębnionym przywódcą na czele. Stopniowo jednak dziecko uczy się współdziałać z innymi, zatem rozwój form życia grupy rówieśniczej udziela się formom zabawowym okresu dorastania: zabawa uspołecznia się, staje się bardziej długotrwała, realizuje bardziej odległe cele.

Wzrost ilości zabaw ruchowych wynika z harmonijnego rozwoju całego organizmu i doskonałego samopoczucia fizycznego i psychicznego, dużej pewności siebie. Gry i sporty są nie tylko przyjemnymi formami zabawy dziecięcej, lecz mają również wielkie znaczenie jako czynnik uspołeczniający (E.B. Hurlock). Dziecko uczy się, jak wspólnie wykonywać różnego rodzaju czynności, jak grać rolę przywódcy równie dobrze, jak członka zespołu. Uczy się oceniać realnie siebie i swoje zdolności przez porównywanie z towarzyszami zabaw.

Zabawa może być elementem składowym prawie każdej lekcji. Typ zabaw stosowanych w szkole musi w ciągu nauki szkolnej musi ewaluować od zabaw luźnych do zabaw opartych na regułach i mocnej organizacji zespołu, od zabaw sensorycznych i motorycznych.

Wprowadzenie zabawy jako elementu składowego lekcji intensyfikuje pracę i pobudza chłonność dziecka.

Granice między zabawą dziecka a jego twórczością i odbiorem przez nie sztuki są bardzo płynne. Rysowanie, malowanie, lepienie z gliny lub plasteliny i rozmaite formy zajęć manipulacyjno- konstrukcyjnych wykonywanych już w okresie wczesnego dzieciństwa, a rozkwitających w wieku przedszkolnym są czynnościami podejmowanymi dla przyjemności, ich rezultatem zaś wytwory o niezaprzeczonej wartości artystycznej. Czasami jednak walory artystyczne rysunków, ulepianek czy wycinanek dziecka są naiwne i pełne wdzięku, mają swój odrębny, uproszczony styl, oryginalną kolorystykę i kompozycję (M.Przetacznik- Gierowska, G. Makiełło- Jarża,).

Twórczość artystyczna dziecka w młodszym wieku szkolnym przejawia się nie tylko w formach plastycznych , uwieńczonych określonymi wytworami. Znaczne bardziej ulotne są produkty twórczości dziecka oparte na materiale dźwięków muzycznych, słów i ruchów- melodie, tańce, rymowanki, wierszyki czy opowiadania. W tych dziedzinach dzieci wykazują wiele inwencji i oryginalności, podobnie jak w zabawach tematycznych, podczas których inscenizują mniej lub bardziej realistyczne przedstawienie przyjmując na siebie rolę zarówno autora scenariusza, jak scenarzystę, reżysera i aktora. Potężnym czynnikiem pobudzającym sferę przeżyć estetycznych i inspirującym twórczość artystyczną jest czytelnictwo. Odgrywa ono rolę pobudzającą wyobraźnię twórczą dziecka z jednej strony, a z drugiej stanowi nieustające źródło wiedzy i informacji.

Indywidualne uzdolnienia plastyczne dzieci są bardzo zróżnicowane. Nie wszystkie wytwory mają charakter artystyczny. Dziecięca twórczość rysunkowa ulega wraz z wiekiem charakterystycznym przemianom; podobnie przeobrażają się także sposoby percepcji przez dziecko dzieł sztuki. Stwarzanie dzieciom sposobności nie tylko do plastycznego wypowiadania się, ale i do odpowiednio kierowanej percepcji dzieł sztuki jest jednym z warunków prawidłowego rozwoju osobowości dziecka w ważnej dziedzinie doznań artystycznych. Jest to istotne dlatego, że w przyszłości dziecko będzie nie tyle twórcą w zakresie plastyki , ile odbiorcą lub interpretatorem dzieł sztuki plastycznej i dóbr kulturalnych z różnych dziedzin.

Potrzeba zabawy, radosnego ruchu i różnorodnej działalności stanowi nadal zdrową potrzebę dziecka. Charakterystyczną jednak cechą młodszego wieku szkolnego jest to, że w związku z rozpoczęciem przez dziecko nauki szkolnej i w związku z jego nową sytuacją społeczną także w rodzinie , w okresie tym po raz pierwszy występuje wyraźne rozgraniczenie zabawy i pracy, tj. nauki szkolnej. Praca szkolna, obfitująca w poważne obowiązki, zaczyna wyraźnie zmieniać osobowość dziecka. Zmienia także życie dziecka i jego sytuacja w rodzinie. Życie w rodzinie staje się tylko częścią jego codziennego życia. Poważne obowiązki szkolne dziecka zmieniają postawę rodziców wobec niego. Rodzice szanują je i jednocześnie zwiększają wobec dziecka własne wymagania. Od dziecka przedszkolnego wymagało się nabycia samodzielności w samoobsługiwaniu się i w wykonywaniu drobnych poleceń; od dziecka szkolnego rodzice zaczynają wymagać realnej pomocy. Procesy poznawcze w młodszym wieku szkolnym charakteryzuje dynamiczny rozwój, dokonujący się w kierunku wyodrębniania się i usamodzielniania czynności umysłowych. Dużą rolę w tym ma systematyczne nauczanie i coraz szersze, pogłębiające się uczestnictwo dziecka w życiu społecznymi, kulturalnym jego otoczenia. W szczególności konkretne zadania stawiane przed dzieckiem przez szkołę wyraźnie ukierunkowują te procesy- stają się one przede wszystkim coraz bardziej dowolne i przebiegają z coraz większym udziałem świadomości dziecka, które uczy się kierowania swoją uwagą, spostrzeganiem pamięcią i uczeniem się. Uczenie się szkolne, pojmowane w sensie ogólnym jako proces zdobywania wiedzy i umiejętności, stawia nieustannie przed dzieckiem zadania wymagające świadomego, połączonego z wysiłkiem, działania. W pierwszym etapie nauczania dzieci stają przed szeregiem zupełnie nowych dla nich zadań, wymagających znacznego wysiłku. Nie panują jeszcze w dostatecznej mierze nad swoją pamięcią, nie umieją podporządkować procesów uczenia się, zapamiętywania i reprodukowania materiału swoim szkolnym zadaniom i celom. W opanowaniu sztuki uczenia się pomocna im jest motywacja. Im jest silniejsza, tym staje się poważniejszym czynnikiem rozwoju wielu funkcji nieodzownych w zdobywaniu doświadczeń i uczeniu się.

Opracowała:

Bożena Reclaf - Szott

Bilińska - Suchanek E.; „Wybrane zagadnienia do studiowania problemów współczesnej edukacji”, Koszalin 1992

Hurlock E.B.; „Rozwój dziecka”, Warszawa 1990, s.25

Żebrowska M.(red); „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”, Warszawa 1982

Hurlock E.B.; „Rozwój dziecka”, Warszawa 1990, s.38

Przetacznik- Gierowska M., Makiełło- Jarża G.; „Psychologia wychowawcza”, Warszawa 1985, s.44

---