Ad. 9.
Ogniwa procesu nauczania:
uświadamianie uczniom celów i zadań kształcenia
Uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań kształcenia oraz wytworzenie pozytywnej motywacji do nauki to wymagany moment wyjściowy procesu kształcenia. Podstawowym zadaniem nauczyciela jest właściwe przygotowanie młodzieży do realizacji programu (gromadzenie książek, czasopism, zbiorów, notatek; organizowanie wycieczek, oglądanie filmów, sporządzanie gazetek ściennych itp.), pozwolenie na to, aby młodzież sama dojrzała do formułowania celów, aby czuła się współodpowiedzialnie za ich wykonanie. Efektem tego jest poczucie społecznego zaangażowania u młodzieży, wyzwalanie chęci pokonywania trudności. Niewątpliwie duże znaczenie ma urozmaicenie metod pracy, stosowanie bogatej skali środków dydaktycznych i wprowadzanie różnych form pracy w grupach.
poznawanie nowych faktów
Poznawanie nowych rzeczy i zdarzeń to proces rozpoczynający się od zmysłowego ich ogarnięcia poprzez poznanie abstrakcyjne do prakycznych zastosowań. Wyodrębnia się w zasadzie trzy sposoby, według których realizuje się pierwsze zetknięcie ucznia z nowym obiektem poznania. Pierwszy z nich to bezpośredni kontakt z nową rzeczą (widzenie danego obiektu, śledzenie przebiegu danego procesu, czytanie oryginalnego dzieła literackiego, słuchanie danego utworu muzycznego itp.). Nauczyciel ma za zadanie zorganizowanie za pomocą wszystkich pomocy naukowych, potrzebnych do zajęć laboratoryjnych lub pokazu, wnikliwej obserwacji (nie spostrzegania!), która pozwala dojść do sądów spostrzeżeniowych, mających dać odpowiedź na postawione pytania. Drugim „podejściem” do nowego obiektu jest poznawanie jego za pomocą środków zastępczych, np. modeli, obrazów, rysunków, schematów, map itp., które częstokroć przedstawiają rzeczywistość w sposób uogólniony, posługując się znakami graficznymi lub słownymi. Uwaga ucznia koncentruje się wówczas nie na cechach zewnętrznych obiektu, ale na związkach i zależnościach, które on wyraża. Trzeci sposób poznawania, bardzo często stosowany w szkołach, opiera się na werbalnej prezentacji nowego materiału (pogadanka, opowiadanie, wykład lub słowo drukowane). Najlepiej, gdy słowo mówione czy pisane nawiązuje do posiadanych przez ucznia wyobrażeń, zdobytych poprzednio w kontakcie z żywymi faktami.
nabywanie nowych pojęć
Proces formowania się pojęcia w świadomości ucznia jest procesem psychicznym, w którym ma miejsce świadomy wysiłek ucznia nad uogólnianiem cech tych przedmiotów przez zestawienia i porównanie ich z innymi przedmiotami. Istotne znaczenie mają wyobrażenia ucznia jako ogniwo pośrednie między spostrzeżeniami a pojęciami. Im uczeń jest starszy tym bogatsze w treść, jaśniejsze i wyraźniejsze stają się jego pojęcia. W związku z tym w procesie tworzenia pojęć wyróżnia się trzy, kolejno po sobie następujące etapy. Pierwszy z nich ma charakter wstępny i polega na kojarzeniu nazw z odpowiadającymi im przedmiotami. w następnym etapie kształtuje się jak gdyby pojęcia elementarne, które są uogólnionymi wyobrażeniami. Oprócz świadomości tego, co dane słowo sygnalizuje, niezbędna jest wiedza o związanych z nim przedmiotach. Ostatnim etapem jest nabywanie pojęć naukowych. W jego procesie wyróżniamy zestawienie obiektu z innymi w celu wyodrębnienia go spośród tych innych, wyszukiwanie cech podobnych, ich uogólnianie, poszukiwanie cech różniących dane rzeczy bądź zdarzenia, wytworzenie sobie nowego pojęcia na podstawie znajomości istotnych cech danej kategorii przedmiotów oraz zastosowanie poznanego pojęcia w nowych sytuacjach poznawczych bądź praktycznych.
poznanie prawidłowości i systematyzowania wiedzy
Uczenie się prawidłowości i systematyzowania wiedzy dokonuje się głównie na dwóch poziomach. Prawidłowości pierwszego rzędu wyrażane są za pomocą łańcucha pojęć, obejmującego co najmnej dwa pojęcia. Zestawienie dwóch lub więcej prawidłowości w procesie samodzielnego myślenia może być podstawą odkrycia nowej prawidłowości czyli tej wyższego rzędu. Zauważa się duże podobieństwo w sekwencji faz poznawania prawidłowości i procesu przyswajania pojęć.
przechodzenie od teorii do praktyki
Posługiwanie się wiedzą naukową w praktyce wyjasnia się definiując zadania normatywne, budowane na fundamencie twierdzeń nauki. Są to normy, których podstawę stanowi właściwa dla każdej z nich wiedza naukowa, opisująca rzeczywistość i wyjaśniająca zależności w niej występujące. Proces przechodzenia od teorii do praktyki to proces nabywania umiejętności i nawyków. Umiejętność to sprawność posługiwania się przy wykonaniu zadania właściwymi regułami, które biorą swój początek z norm rzeczowych, a te z kolei z twierdzeń nauki. W wyniku systematycznego powtarzania umiejętność może stopniowo przekształcić się w nawyk, czyli działanie przy zmniejszonym udziale świadomości. W całym procesie wyróżnia się pięć etapów. Pierwszy to uświadamianie sobie przez uczniów nazwy, naukowych podstaw i znaczenia danej umiejętności, następnie sformułowanie na podstawie znanych uczniom wiadomości jednej lub więcej reguł działania. Kolejny moment to pokaz przez nauczyciela wzoru danej czynności, aby później umożliwić uczniom pierwsze samodzielne wykonanie czynności. Systematyczne jej powtarzanie pozwala przekształcić umiejętności w nawyk.
wykonywanie zadań praktyczno-wytwórczych
Zadania praktyczno-wytwórcze, służące przetwarzaniu rzeczywistości są kontynuacją procesu przechodzenia od teorii do praktyki. Pracę traktuje się jako nieodzowna w procesie kształcenia formę praktyki oraz jako czynnik poznawczy (sprzyja weryfikacji poznania, gdyż końcowy produkt pracy jest potwierdzeniemsłuszności reguł, na których jego wytwarzanie zostało oparte).
sprawdzanie osiągnięć
Współczesna dydaktyka preferuje sprawdzanie, które przenika przez wszystkie momenty procesu kształcenia, przez co pozwala w pore przyjść z pomocą danemu uczniowi, aby nie zdezorganizować całego procesu uczenia się. Oprócz kontroli duży wpływ na poprawnie przebiegający proces uczenia ma samokontrola. Obie formy maja prowadzić w konsekwencji do usuwania wykrytych braków, poprawiania błędów i utrwalania poprawnych form działania, wiadomości czy sprawności. Aby wystawiane przez nauczyciela oceny miały prawdziwie wychowawczą wartość muszą być słuszne w przekonaniu nauczyciela, sprawiedliwe w przekonaniu uczniów i zgodne ze społecznie przyjętymi kryteriami ocen.
Ad. 54.
Trzy drogi poznania przedstawione zostały w p.9 (poznawanie nowych faktów).
Rozwój człowieka, dokonujący się pod wpływem kształcenia to przedmiot teorii kształcenia wielostronnego. U jej podstaw leżą trzy typowe funkcje ludzkie tj. poznawanie świata i siebie (aktywność intelektualna), przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości (aktywność emocjonalna) oraz zmienianie świata (aktywność praktyczna). Aktywność intelektualna realizuje uczący się przedmiot w dwojaki sposób: przyswaja nagromadzoną wiedzę przyrodniczą i społeczną, a później znaczną jej część odrywa sam doskonaląc w ten sposób własne zdoności twórcze. Uczenie się przez przeżywanie polega na wywoływaniu przeżyć emocjonalnych u wychowanków pod wpływem odpowiednio eksponowanych wartości. Poprzez praktykowanie formy aktywności emocjonalnej człowiek stopniowo zwiększa swą dojrzałość emocjonalną. Aktywność praktyczna wymaga wiedzy o rzeczywistości, którą jednostka ma zmieniać lub stwarzać (twórczość techniczna i procesy pracy produkcyjnej).
Wybrane apekty kształcenia wielostronnego
Sposoby uczenia się |
Metody nauczania |
Składniki treściowe |
Postawy |
Strategia działania |
Przyswajanie Okrywanie Przeżywanie Działanie |
podające problemowe eksponujące praktyczne |
opisowe wyjaśniające oceniające normatywne |
receptywna badawcza afektywna aktywna |
informacyjna problemowa emocjonalna operacyjna |
Ad. 38
Sprawdzanie i ocena osiągnięć jest konsekwencją uświadomienia sobie przez uczniów celów i zadań, jakie mają osiągnąć w tym procesie. Systematyczna kontrola pozwala wcześnie wykryć braki i błędy, co chroni przed dezorganizacją procesu uczenia. Ogomną rolę w zapobieganiu błędom i omyłkom, co za tym idzie osiąganiu lepszych wyników przez ucznia, odgrywa z reguły nie doceniana przez nauczycieli, samokontrola, któa czyni z ucznia partnera nauczyciela. Trudność oceniania wynika z wieloaspektywności ocen. Aby wystawiane przez nauczyciela oceny miały prawdziwie wychowawczą wartość muszą być słuszne w przekonaniu nauczyciela, sprawiedliwe w przekonaniu uczniów i zgodne ze społecznie przyjętymi kryteriami ocen. Kontrola pedagogicznie wartościowa opiera się na wspólnocie celów nauczycieli i młodzieży, na samodzielności młodzieży i jej współodpowiedzialności za wyniki.