FINANSE PUBLICZNE

WYKŁAD 1:

T: Podstawowe pojęcia z dziedziny finansów.

FINANSE to najogólniej ujmując wszystkie zjawiska i procesy pieniężne.

Jak określają inni autorzy finanse to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych.

GOSPODARKĄ FINANSOWĄ nazywamy działalność polegającą na tworzeniu, gromadzeniu i wydatkowaniu zasobów pieniężnych.

Możemy, więc mówić o gospodarce finansowej państwa, samorządów terytorialnych, przedsiębiorstw, banków, instytucji ubezpieczeniowych, gospodarstw domowych itd.

POLITYKA FINANSOWA jest to określone kształtowanie finansów zgodnie z założonymi celami np. polityka finansowa państwa będzie uwzględniać cele społeczne i gospodarcze, polityka finansowa przedsiębiorstwa jego cele ekonomiczne ( maksymalizacja zysku, podniesienie konkurencyjności).

Współcześnie wszystkie jednostki gospodarujące GROMADZĄ zasoby pieniężne drogą osiągania przychodów o charakterze BEZZWROTNYM lub ZWROTNYM (pożyczki).

Podobnie wszystkie jednostki gospodarujące WYDATKUJĄ zasoby pieniężne w sposób BEZZWROTNY i ZWROTNY (fundusze, nieruchomości, lokaty, inwestycje).

Finanse z punktu widzenia podmiotów tzn. rodzajów jednostek gospodarujących pieniądzem można podzielić na następujące główne ogniwa:

1. FINANSE GOSPODARSTW DOMOWYCH (niekiedy nazywane finansami ludności lub konsumentów).

2. FINANSE PRZEDSIĘBIORSTW

3. FINANSE BANKÓW I INNYCH POŚREDNIKÓW FINANSOWYCH

4. FINANSE UBEZPIECZEŃ

5. FINANSE PUBLICZNE tj. finanse państwa i innych związków publiczno-prawnych tj. samorządy terytorialne lub państwowe fundusze czy agencje.

WYKŁAD 2:

Prawidłowe funkcjonowanie gospodarki wymaga istnienia instytucji finansowych, norm prawnych regulujących funkcjonowanie tych instytucji oraz instrumentów (narzędzi), którymi będą się one posługiwać w swoim działaniu. Zespół tych narzędzi nazywamy SYSTEMEM FINANSOWYM.

SYSTEM FINANSOWY

Zróżnicowany charakter procesów finansowych i duża różnorodność zadań wykorzystywanych przez poszczególne grupy jednostek uczestniczących w tych procesach powoduje, że budowa systemu finansowego jest złożona i zróżnicowana pod względem funkcjonalnym i organizacyjnym. Na system finansowy gospodarki składa się kilka wyodrębnionych, lecz ściśle ze sobą powiązanych części tzw. OGNIW SYSTEMU FINANSOWEGO.

Ogniwa te tworzą podmioty prowadzące gospodarkę finansową wraz z normami regulującymi ten zakres ich działalności oraz licznymi instrumentami.

Do ogniw tych nalezą:

• System finansów publicznych (system budżetowy)

• System bankowo-kredytowy

• System finansowy ubezpieczeń

• System finansowy podmiotów gospodarczych

• System finansowy gospodarstw domowych

Ponad to w gromadzeniu i rozdzielaniu funduszy bierze udział zagranica poprzez wymianę handlową i zagraniczne inwestycje.

T: Rola sektora publicznego w gospodarce rynkowej.

Adam Smith w końcu XVIII w. w pracy o dobrobycie narodów, zwrócił uwagę na „niewidzialna rękę rynku”, której współcześnie towarzyszy sektor publiczny z jego struktura organizacyjną, instytucjami, normami prawnymi i instrumentami.

Dlatego współczesny system gospodarczy określony jest mianem gospodarki mieszanej (?mixed? economy).

Istotne znaczenie ma prawidłowe funkcjonowanie gospodarki rynkowej, co ma miejsce wówczas, gdy żaden z podmiotów gry rynkowej (producent, konsument) nie może w taki sposób zdominować rynku by jednostronnie decydować o cenie.

W praktyce występują różne zakłócenia mechanizmu rynkowego np. poprzez działanie monopoli, zmowy cenowe producentów, sprzedawców, zakłócenia w przepływie informacji, korupcja czy też działanie różnych czynników zewnętrznym np. przerzucanie kosztów związanych z zanieczyszczeniem środowiska przez sprawców np. przedsiębiorstwa, na inne podmioty, w tym na całe społeczeństwo.

Zakłócenia w funkcji rynku a także potrzeba uwzględnienia różnych aspektów społecznych stanowią przesłankę dla interwencjonizmu państwowego i uzupełniania lub korygowania dysfunkcji rynku przez sektor publiczny.

Podstawowym zadaniem sektora publicznego jest:

1. Określanie prawnych norm funkcjonowania rynku, zwłaszcza reguł wymiany dóbr i usług z całym systemem umów i zabezpieczeniem ich wykonania

2. Przeciwdziałanie zakłóceniom w swobodzie konkurencji

3. Usunięcie zewnętrznych, negatywnych wpływów na funkcjonowanie rynku ( np. uczestnik powodujący powstawanie kosztów negatywnie oddziałujących na innych powinien je ponosić poprzez system kar, podatków itp.)

4. Dostarczanie dóbr i usług publicznych, których wytworzenie przez sektor prywatny jest dla niego nieopłacalne lub, których prywatyzacja ze względów technicznych, społecznych lub strategicznych byłaby społecznie nieakceptowana lub niemożliwa. Dobra i usługi publiczne to, np. bezpieczeństwo wewnętrzne, obronność, opieka zdrowotna, oświata, kultura, oświetlenie ulic, publiczne drogi itp.

5. Państwo powinno również dążyć do zachowania sprawiedliwości w podziale majątku i dochodu narodowego a przede wszystkim zapewnić określonym jednostkom lub grupom społecznym dochód na poziomie minimum egzystencji.

6. Przeciwdziałanie zakłóceniom cyklu koniunkturalnego zwłaszcza bezrobociu i wysokiej inflacji.

7. Plany przedsiębiorstw maja charakter mikroekonomiczny, państwo ma obowiązek koordynacji tych planów w skali makroekonomicznej.

WYKŁAD 3

T: Pojęcie finansów publicznych ich funkcje.

Finanse publiczne dotyczą zarówno działalności państwa jak i samorządu terytorialnego oraz innych publiczno-prawnych instytucji. Organizacyjnie są one reprezentowane przez dochody i wydatki zawarte w budżecie państwa, budżetach jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli (województw, powiatów, gmin) oraz budżetach wydzielonych funduszy publicznych agencji rządowych.

FINANSE PUBLICZNE

I.

II.

III.

Państwo nie tylko pełni funkcje władcze, lecz jest również ważnym podmiotem gospodarczym; organizuje życie gospodarcze oraz jest producentem i nabywcą szeregu dóbr i usług. Warunki działalności gospodarczej (także w gospodarce rynkowej) są w znacznym stopniu kształtowane przez państwo przede wszystkim w formie regulacji prawnych (warunki podejmowania działalności gospodarczej, zawierania umów, koncesji, subwencji itp.) Państwo uczestniczy bezpośrednio i pośrednio w procesach gospodarczych.

Funkcje finansów publicznych:

1. Funkcja lokacyjna

ALOKACJA polega na rozdzielaniu czynników produkcji (kapitału, pracy, ziemi) pomiędzy różne cele i różne zastosowania (różne sfery działalności, branże, działy gospodarki). Szczupłość zasobów gospodarczych skłania do efektywnej alokacji w gospodarce rynkowej. O prawidłowym rozdziale czynników produkcji decyduje mechanizm rynkowy, który dokonuje optymalnej alokacji z punktu widzenia efektywności gospodarki.

2. Funkcja dystrybucyjna

DYSTRYBUCJA polega najogólniej na podziale dochodu i majątku narodowego. Zadaniem państwa jest włączenie się do tego podziału nie, dlatego aby zastąpić mechanizmy rynkowe lecz aby je uzupełnić i korygować. Włączanie się państwa do tych procesów jest celowe z kilku powodów. Jednym z nich jest postulat sprawiedliwego podziału, który jest traktowany jako kategoria ekonomiczna. Należy zwrócić uwagę, że istnieją osoby i rodziny, które nie mają szansy i możliwości uzyskiwać dochodów ze „sprzedaży” pracy, kapitału czy ziemi. Nie można jednak ich pominąć w procesie podziału dochodów. Postulat sprawiedliwego podziału musi jednaj uwzględnić nie tylko POTRZEBY, ale także WKŁAD (wydajność) i SZANSE.

Płaca netto 1070,-

Płaca brutto 1500,-

500,- Składki pracodawcy ZUS FP FGŚP ZFŚS PFRON

430,- Składki ZUS pracownika

90,- NFZ

110,- Podatek PIT

160,- Podatek VAT

100,- Akcyza

610,- Realna siła nabywcza płacy

3. Funkcja stabilizacyjna sektora publicznego polega na takim działaniu, które sprzyja pełnemu wykorzystaniu czynników produkcji (w tym szczególnie pełnemu zatrudnieniu) oraz stabilizacji makroekonomicznej gospodarki. Istotnym elementem tej funkcji jest dążenie do ograniczenia bezrobocia i inflacji. Państwo przez wydatki budżetowe, a szczególnie wydatki inwestycyjne oraz politykę fiskalną może wpływać na wzrost ogólnego popytu, który z kolei będzie czynnikiem oddziałującym na ożywienie gospodarcze. Z kolei walka z nadmierną inflacją to ograniczanie nadmiernego popytu poprzez politykę fiskalna i monetarną (pieniężną)

WYKŁAD 4

T: Zasady gospodarki budżetowej państwa.

Przez budżet publiczny rozumie się budżet państwa, budżety jednostek samorządu terytorialnego (województw samorządowych, powiatów i gmin) oraz budżety funduszy celowych i agencji rządowych np. FUS, ARiMR.

Budżet jest planem finansowym zawierającym zestawienie dochodów i wydatków organu publicznego (państwa, jedn. samorządu terytorialnego) w danym okresie czasu ( na ogół jednego roku).

Budżet wymaga autoryzacji politycznej przez parlament (budżet centralny) w formie ustawy budżetowej, zaś w przypadku samorządu terytorialnego autoryzacji przez ciała przedstawicielskie samorządu (np. sejmiki) w formie uchwały budżetowej. Ma to określone konsekwencje gdyż budżet jest aktem wiążącym organy państwowe i samorządowe, które są zobowiązane do jego wykonania.

Budżet dotyczy przyszłości, dlatego ważne są metody prognozowania jego dochodów i wydatków.

Stanowi on nie tylko finansową podstawę rządzenia, lecz jest również instrumentem kontroli działalności organów wykonawczych.

Zasady budżetowe:

1. ZASADA UPRZEDNIOŚCI

postuluje uchwalanie budżetu przed okresem, w jakim ma być wykonany. Rząd jest zobowiązany do przedstawienia projektu budżetu w terminie umożliwiającym jego uchwalenie przed rozpoczęciem roku budżetowego. W praktyce zasada ta jest często naruszana np. z powodu wydłużania się prac nad budżetem w parlamencie, problemów z osiągnięciem kompromisu, ze znalezieniem większości budżetowej, problemów gospodarczych i społecznych.

Prawo budżetowe przewiduje rozwiązania w okresie przejściowym tj. od rozpoczęcia okresu budżetowego do przyjęcia nowej ustawy budżetowej. Można tu wyróżnić następujące rozwiązania tej kwestii:

a) PROWIZORIUM BUDŻETOWE

tymczasowa i skrócona ustawa budżetowa autoryzowana przez parlament i obowiązująca do chwili uchwalenia właściwego budżetu.

b) PREROGACJA BUDŻETU

polega na przedłużaniu ważności budżetu z roku poprzedniego

c) prowadzenie gospodarki budżetowej na podstawie projektu budżetu

może być stosowane w okresie przejściowym, jeżeli istnieje duże prawdopodobieństwo, że założenie właściwego budżetu nie będą się zasadniczo różnić od projektu

d) upoważnienie rządu do wykonywania niezbędnych wydatków

2. ZASADA ZUPEŁNOŚCI

postuluje odrębne ujęcie wszystkich dochodów i wydatków

Z zasadą tą łączy się tzw. budżetowanie brutto polegające na tym, że dochody i wydatki nie są ujmowane saldem, lecz są prezentowane w całości w poszczególnych kategoriach klasyfikacji budżetowej. Pozwala to na całościowe ujęcie gospodarki budżetowej organu publicznego.

3. ZASADA JEDNOŚCI BUDZETOWEJ

postuluje by dochody i wydatki organu publicznego były ujęte w jednym budżecie. Odstępstwem od jedności budżetu jest ZASADA FUNDUSZÓW, która pozwala na stworzenie budżetów wydzielonych, nadzwyczajnych lub dodatkowych. Uzasadnieniem tego jest ważność finansowych zadań i zbytnie skrępowanie finansowania publicznego.

W budżecie stosowany jest także podział na budżet bieżący i budżet inwestycyjny. Dla pierwszego charakterystyczne jest finansowanie wydatków z wpływów finansowych i opłat zaś dla drugiego z zaciągniętych pożyczek.

Zasada jedności ma dwa aspekty- formalny i materialny. Z punktu widzenia formalnego budżet powinien być zawarty w jednej ustawie budżetowej. Natomiast z punktu widzenia materialnego wpływy budżetowe powinny tworzyć jeden fundusz, z którego dokonywane są wydatki.

4. ZASADA SPECJALIZACJI (szczegółowości budżetu)

postuluje by dochody i wydatki były odpowiednio uporządkowane

Specjalizacja budżetu ma 3 aspekty:

- rodzajowy (rzeczowy)

- ilościowy

- czasowy

Specjalizacja rodzajowa - oznacza, że dochody są ujęte wg źródeł a wydatki wg przeznaczenia. Wiąże to wykonawców i powoduje, że każda zmiana wymaga odpowiedniej procedury.

Specjalizacja ilościowa - polega na ujęciu w budżecie dochodów i wydatków w określonych kwotach. Kwota dochodów jest pewnym minimum zaś kwota wydatków pewnym maksimum, którego nie należy przekroczyć.

Specjalizacja czasowa - Ujęte w budżecie dochody i wydatki musza być uzyskane i dokonane tylko w okresie obowiązywania ustawy budżetowej ( w roku budżetowym)

5. ZASADA OGÓLNOŚCI

Dochody budżetowe stanowią źródło pokrycia wszystkich wydatków budżetowych.

6. ZASADA JAWNOŚCI BUDŻETU

WYKŁAD 5:

T: Procedura budżetowa

Procedura budżetowa składa się z następujących etapów:

1. PLANOWANIE BUDŻETU

2. UCHWALANIE BUDŻETU

3. WYKONANIE BUDŻETU

4. KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU

Ad. I

Planowanie budżetu stanowi początek procedury budżetowej i jest inicjowane przez organy wykonawcze np. przez rząd. Budżet jest nie tylko zestawieniem dochodów i wydatków, ale przede wszystkim rachunkowo ujętym planem rządu, którego autoryzacji (akceptacji) dokonuje parlament.

Według polskich przepisów prawnych pracę nad projektem inicjuje Minister Finansów porozumieniu z innymi ministrami poprzez opracowanie projektu założeń polityki społeczno-gospodarczej.

Minister Finansów określa tryb, zasady i terminy opracowania materiałów do projektu budżetu. Na tej podstawie poszczególne ministerstwa jednostki organizacyjne opracowują zestawienia potrzeb finansowych.

Projekt budżetu jest opracowywany w układzie resortowym, każdy z naczelnych organów państwowych jest też wyraźnie w budżecie określany i wskazane są odpowiadające mu dochody i wydatki.

Klasyfikacja budżetowa stanowi wewnętrzny porządek budżetu w układzie PODMIOTOWYM I PRZEDMIOTOWYM.

UKŁAD PODMIOTOWY wskazuje organy prowadzące gospodarkę budżetową.

UKŁAD PRZEDMIOTOWY wskazuje szczegółowo źródła dochodów i przeznaczenie wydatków dyspozycji określonych podmiotów.

Wśród metod planowania budżetu (budżetowania) na uwagę zasługują:

1. Budżetowanie metodą przyrostową, które prowadzi do skonstruowania budżetu liniowego.

2. Budżetowanie zadaniowe-prowadzi do skonstruowania budżetu wykonania - koncentruje się na sferze wydatków budżetowych poprzez ich właściwe dostosowanie do realizacji założonych zadań, następnie poszukuje się pokrycie w dochodach.

3. Budżetowanie programowe (operacyjne) - prowadzi do skonstruowania budżetu programów i składa się z następujących etapów:

1. Ustalenie celów ogólnych i zadań w zakresie wydatków

2. Przydzielenie celom programów operacyjnych

3. Kalkulacja wymaganych środków finansowych

4. Planowanie budżetów programowych

5. Mierzenie efektywności i programy rewizyjne (ewoluacja)

4. Budżetowanie mieszane np. liniowo- zadaniowe lub liniowo- programowe

Ad.II

Uchwalanie budżetu należy do organów ustawodawczych zakresie budżetu centralnego natomiast w przypadku samorządów terytorialnych do ich organów uchwałodawczych (sejmików wojewódzkich, rady powiatu, rady gminy).

Kwestie te są regulowane przez konstytucje.

Projekt budżetu przekazywany przez rząd parlamentowi jest przedmiotem dalszych prac w sejmie, które koncentrują się przede wszystkim w komisji budżetowej (komisji finansów) oraz komisjach „branżowych” zajmujących się poszczególnymi dziedzinami działalności publicznej jak np. obrona narodowa, ochrona zdrowia, oświata i kultura, rolnictwo itp..

Debatę parlamentarną nad budżetem rozpoczyna expose Ministra Finansów, który w imieniu rządu przedstawia podstawowe założenia projektu budżetu. Debata parlamentarna na forum ogólnym parlamentu ma formę, tzw. czytania a forum…..

Zgodnie z polska procedurą uchwalania budżetu w parlamencie dokonuje się trzykrotnego czytania projektu budżetu. Po trzecim czytaniu następuje zamknięcie debaty parlamentarnej nad budżetem i głosowanie nad przyjęciem projektu budżetu (ustawy budżetowej).

Zgodnie z polskimi regulacjami konstytucyjnymi w przypadku nieprzyjęcia ustawy budżetowej przez parlament prezydent musi dokonać rozwiązania parlamentu. Z drugiej strony jednak, jeżeli parlament przyjmie ustawę budżetową prezydent nie ma prawa veta i musi taką ustawę podpisać.

Pracę nad budżetem podejmuje także senat, który ma prawo wnieść do budżetu swoje poprawki, jednakże poprawki te są akceptowane bądź odrzucane przez sejm.

Ad.III, IV

Jednym z najtrudniejszych etapów jest wykonanie budżetu, gdyż następuje konfrontacja założeń budżetowych realiami społeczno-gospodarczymi.

Wykonanie budżetu należy do organów wykonawczych państwa i samorządu terytorialnego.

Organy te są upoważnione do wykonania budżetu, ale nie są zobowiązane do całkowitego wydatkowania środków budżetowych gdyż powinny się kierować gospodarnością i oszczędnością. Nie powinny natomiast przekraczać wydatków ogółem oraz wydatków przeznaczonych na poszczególne cele lub zmieniać ich przeznaczenia.

Ogólny nadzór nad wykonaniem budżetu państwa sprawuje Rada Ministrów.

Dysponenci części budżetu (ministrowie i wojewodowie) sprawują nadzór oraz kontrolę nad całością gospodarki finansowej podlegających im jednostek organizacyjnych.

Ustawa o prawie budżetowym zawiera upoważnienie dla ministra finansów do:

• Zaciągania kredytów w bankach

• Emisji obligacji i bonów skarbowych

• Nabywania i zbywania nieskarbowych papierów wartościowych

Ustawa o prawie budżetowym wymienia następujące zasady wykonania budżetu:

• Pełna i terminowa realizacja zadań

• Terminowa realizacja dochodów budżetowych

• Dokonywanie wydatków w granicach kwot określonych w budżecie zgodnie z planowanym ich przeznaczeniem w sposób celowy i oszczędny

• Zlecenie zdań na podstawie wyboru najkorzystniejszej oferty wykonania zgodnie z prawem zamówień publicznych np. w drodze przetargu publicznego ( w przypadku wydatków powyżej 14000 euro), który jest upubliczniony w BIP (Biuro Informacji Publicznej)

• Zwiększenie planowanych wydatków w granicach rezerw

• Zwrot do budżetu państwa niewykorzystanych dotacji celowych np.: przez gminy na realizację zadań zleconych

Ministerstwo Finansów, ministrowie, wojewodowie a w zakresie samorządów terytorialnych Rada Powiatu czy Gminy mogą podjąć decyzję o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych. Oznacza to częściowy lub całkowity zakaz dysponowania wydatkami do końca roku budżetowego np.: na skutek niegospodarności lub naruszenia zasad wykonania budżetu. Powodem może być również zagrożenie równowagi budżetowej.

RIO - regionalna Izba Obrachunkowa

NIK - Najwyższa Izba Kontroli

W okresie między planowaniem a uchwalaniem budżetu a jego wykonaniem mogą zmienić się warunki gospodarcze, społeczne i polityczne. Organy wykonujące budżet muszą mieć zatem możliwość aktualizacji budżetu. Istnieje kilka sposobów aktualizacji (zmiany) budżetu w toku jego wykonania. Podstawowe znaczenie ma przenoszenie środków na wydatki budżetowe. Nie zmienia to ogólnej kwoty wydatków, lecz jej przeznaczenie. Przeniesienia mogą być miedzy poszczególnymi organami administracji publicznej oraz między poszczególnymi zadaniami.

W toku wykonania budżetu może pojawić się konieczność realizacji wydatków na zadania, których nie można było przewidzieć w czasie planowania lub, których realizacja wymaga wyższych nakładów od przewidzianych w budżecie. Są to wydatki ponad lub poza planowane. Wówczas zmiany przeprowadzane są z reguły w formie nowelizacji budżetu.

WYKŁAD 6:

T: Pojęcie i formy dochodów publicznych.

Dochodami publicznymi są wpływy budżetowe uzyskane przez organy publiczne z różnych źródeł.

W sensie makroekonomicznym podstawowym źródłem dochodów publicznych jest dochód narodowy zaś uzupełniające znaczenie mają wpływy z majątku narodowego np.: z prywatyzacji.

O wpływie państwa na kształtowanie stosunków gospodarczych, finansowych, politycznych i socjalnych świadczy udział dochodów publicznych w dochodzie narodowym:

(W Polsce W~ 40%)

W przypadku wysokiego udziału dochodów publicznych w dochodzie narodowym mówi się o państwie podatkowym i szerokim zakresie interwencjonizmu państwowego (redystrybucji budżetowej).

Dochody publiczne, których źródłem jest zarówno dochód narodowy jak i majątek narodowy mogą być pobierane w różnych formach, a mianowicie:

1. Podatki

2. Opłaty

3. Dochody z publicznej działalności zarobkowej

4. Dochody z majątku publicznego

5. Składki ubezpieczeń społecznych

6. Przychody z pożyczek publicznych

Spośród wyżej wymienionych form największe znaczenie maja podatki, które stanowią źródło ok. 80-90% dochodów budżetu centralnego.

Opłaty można podzielić na:

1. Opłaty parapodatkowe np.: opłata klimatyczna, targowa, parkingowa. Od podatków różni je w zasadzie tylko nazwa. Stanowią źródło budżetów lokalnych.

2. Opłaty będące cenami są pobierane w zamian za świadczenia ze strony organu publicznego i są w pełni ekwiwalentne np.: opłaty za wywóz śmieci, wodę, klimatyzację itp..

3. Opłaty administracyjne są pobierane z tytułu czynności urzędowych np.: opłata skarbowa, koncesyjna, licencyjna itp.

Państwo oraz samorządy lokalne mogą uzyskiwać dochody z działalności zarobkowej. Ma to miejsce wówczas, gdy na rynku oferowane są dobra i usługi przedsiębiorstw publicznych (komunalnych) np.: komunikacja, zaopatrzenie itp..

Dochody z majątku publicznego to dochody uzyskiwane z:

• Wydzierżawiania

• Oddawania do odpłatnego użytkowania

• Oddawania w leasing składników majątku publicznego

• Wnoszenie majątku do spółek lub spółdzielni w formie aportu

• Sprzedaży majątku publicznego ( prywatyzacji)

WYKŁAD 7:

T: System podatkowy - cechy podatku i elementy konstrukcji podatku.

Pojecie PODATKU zostało zdefiniowane w artykule 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa jako: „publiczno-prawne, nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenie na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu lub gminy wynikające z ustawy podatkowej.

Podmiotami prawa publicznego nakładającymi podatek są państwo i samorząd terytorialny.

Państwo reguluje całą sferę opodatkowania normami o charakterze ogólnym. Normy te w sposób arbitralny i przymusowy nakładają obowiązek świadczenia pieniężnego na rzecz budżetu.

Podatek jest świadczeniem nieekwiwalentnym, gdyż państwo nie jest zobowiązane do świadczenia wzajemnego.

Podatek jest świadczeniem pieniężnym a nie w naturze i może być nakładany wyłącznie na podstawie ustawy.

W przypadku podatków lokalnych możliwe jest samoopodatkowanie się mieszkańców w drodze referendum lokalnego i stosownej ustawy organu przedstawicielskiego samorządu..

Cechy podatku:

• Świadczenie pieniężne

• Publiczno-prawne

• Przymusowe

• Bezzwrotne

• Nieekwiwalentne

• O charakterze ogólnym

• Arbitralne

• Nakładane w drodze ustawy

Podatki pełnią 3 podstawowe funkcje:

1. Fiskalna (dochodową)

2. Regulacyjną

3. Stymulacyjną

Ad. 2

Polega na przesuwaniu środków pieniężnych w odpowiednich proporcjach pomiędzy przedsiębiorstwami a ludnością.

Ad. 3

Polega na wykorzystaniu podatku w celu stymulowania działalności gospodarczej, inwestycji, tworzenia miejsc pracy.

ELEME NTY KONSTRUKCJI PODATKU

m

Podmiotem czynnym jest państwo, które nakłada podatek.

Rzeczywistym podmiotem podatku jest osoba fizyczna lub prawna zobowiązana do zapłacenia podatku (tj. osoba, której dochód lub majątek dany tytuł podatkowy obciąża). Osoba taka określana jest mianem podatnika gdyż na nią ustawa nakłada obowiązek podatkowy. Obok tego należy rozróżnić osobę płatnika, czyli osobę naliczającą i odprowadzającą podatek do inkasenta podatkowego tj. urzędu skarbowego czy urzędu gminy.

Przedmiotem podatku są składniki lub czynności, z którymi łączy się odpowiedni obowiązek płacenia podatku. Możemy tu zaliczyć: przychód, dochód, majątek (dochód zakrzepnięty) i konsumpcję (dochód wydatkowany).

Przychód to osiągnięte wpływy pieniężne z danego źródła np. z działalności gospodarczej, pracy najemnej bez potrącania kosztów jej uzyskania.

Dochód jest nadwyżką przychodów nad kosztami ich uzyskania.

Opodatkowanie dochodu dotyczy etapu tworzenia dochodu. Z kolei opodatkowanie konsumpcji i majątku dotyczy fazy podziału dochodu.

Podstawą podatku jest wartościowo lub ilościowo określany jego przedmiot. Podstawa podatku służy określeniu jego wysokości.

Stawkę podatkową stanowi wyrażona procentowo lub kwotowo wysokość podatku, jaką pobiera się od danej podstawy opodatkowania. Zespół stawek i podstaw podatkowych stanowi skalę podatkową.

Skala podatku od osób fizycznych 2007

Podstawa obliczenia podatku w zł		Podatek wynosi
ponad	do
	43405	19% podstawy minus 572,24
43405	85528	7674,41zł plus 30% nadwyżki ponad 43405zł
85528		20311,31 plus 40% nadwyżki ponad 85528zł

Stawki podatku VAT w Polsce

Eksport towarów i usług	0%
Wyroby produkcji rolniczej oraz rękodzieła ludowego i artystycznego	5%
Towary związane z gospodarką rolną i leśną, ochroną zdrowia, wyroby przemysłu spożywczego, towary dla dzieci, książki, gazety, towary oraz usługi budowlane, przewoźne	7%
Wszystkie pozostałe towary i usługi	22%

CIT, VAT, PIT - stawki procentowe

Akcyza - zarówno kwotowa jak i procentowa

Podatki lokalne - stawki kwotowe

W praktyce stosowanych jest kilka rodzajów stawek podatkowych:

1. Stawki liniowe - charakteryzuje je stały stosunek do podstawy opodatkowania (niezależnie od podstawy stawka procentowa jest taka sama) ( stawka liniowa determinuje skalę liniową)

2. Stawki stałe wyrażone są w wielkościach absolutnych, stałych i kwotowych tj. niezależnie od podstawy kwota podatku jest taka sama (stałą)

3. Stawki progresywne - wraz ze wzrostem podstawy rośnie również stawka procentowa, przy czym wyróżnia się:

• Progresję globalną

Dochód roczny = 60000

60000x30%=18000-572,54=17427,46

• Progresję szczeblową

Dochód roczny = 60000

60000-43405=16595

7674,41+30%x16595=7674,41+4978,5=12652,91

4. Stawki regresywne są przeciwieństwem progresywnych gdyż rosną w miarę obniżania się podstawy opodatkowania

Wyróżniamy zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe (od dochody i przychodu) od podatku.

ULGI

Odpisywane od podstawy Odpisywane od podatku

Zwyżki podatkowe (np. w podatku PIT za nieudokumentowane dochody- podatek 75% + kara)

W literaturze zwraca się uwagę, że podatnik powinien być opodatkowany odpowiednio do korzystania z dóbr i usług publicznych.

I. Fisher twierdził, że jednostka powinna być opodatkowana w stosunku do tego co od społeczeństwa otrzymuje. Korzyści odnoszone przez jednostkę powinny mieć swoje odzwierciedlenie w opłatach i podatkach (np. opłaty z tytułu korzystania z dóbr publicznych).

Trudno jest jednak określić indywidualne relacje między wielkością podatku a wysokością korzyści.

Istotnym czynnikiem kształtującym strukturę podatków jest zdolność płatnicza co wiąże się z postulatem uzależniającym obciążeń na rzecz budżetu od zdolności do płacenia podatku lub wniesienia opłaty.

Najczęściej przyjmuje się, że kryterium określającym zdolność płatniczą jest dochód. Może być nim majątek i konsumpcja. Ważne znaczenie dla uwzględnienia zdolności płatniczej ma sprawiedliwe rozłożenie ciężaru podatkowego. Postulat sprawiedliwości przejawia się w następujących zasadach:

• Podmioty znajdujące się w podobnej sytuacji winny być jednakowo obciążone

• Podmioty dysponujące wyższym dochodem powinny płacić wyższe podatki

WYKŁAD 9:

T: Podział podatków.

PODSTAWOWE RODZAJE PODATKÓW I KLASYFIKACJE PODATKOWE

PODZIAŁ PODATKÓW:

(PIT, CIT, VAT, akcyza, (PIT, CIT, podatki lokalne)

podatek od gier, od zysków kapitałowych

(PIT, CIT, podatek od i oszczędności podatek Belki)

oszczędności)

*rolny (zawarte w cenie

*leśny kupowanych dóbr)

*od środków transportu (akcyza, podatek Belki,

(VAT, akcyza, podatek *od nieruchomości VAT, podatek od gier)

od gier) *od spadków i darowizn (od wzbogacenia)

*od czynności cywilno-prawnych

*od posiadania psów

Udział JST w podatkach centralnych:

Wyszczególnienie	PIT	CIT
GMINA	39,34%+karta podatkowa	6,71%
POWIAT	10,25%	1,4%
WOJEWÓDZTWO	1,6%	15,9%

Podatki pośrednie są dominujące i bardziej wydajne niż podatki bezpośrednie.

ZASADY PODATKOWE:

1. ZASADA RÓWNOŚCI postuluje by każdy był opodatkowany stosownie do wysokości dochodu lub majątku (nawiązuje do zdolności płatniczej podatnika)

2. ZASADA PEWNOŚCI postuluje by podatnik miał możliwość dokładnego poznania ciążących na nim podatków. Propozycja ta ma na uwadze ograniczenie samowoli podatkowej państwa i nawiązuje do idei państwa prawa

3. ZASADA DOGODNOŚCI postuluje by podatek był pobierany w odpowiednim czasie i w sposób dogodny dla podatnika

4. ZASADA TANIOŚCI postuluje by koszty wymiaru i poboru podatku były możliwie jak najniższe w stosunku do wysokości wpływów

Wszystkie wymienione zasady sformułował Adam Smith, twórca klasycznej ekonomii liberalnej. Obok niego również wielu innych ekonomistów zajmowało się kwestiami systemu podatkowego postulując m.in. zastosowanie powszechności i równości opodatkowania oraz zasady fiskalne postulujące uwzględnienie w konstrukcji podatku jego wydajności, prostoty i elastyczności w zakresie dostosowania do przebiegu cyklu koniunkturalnego.

SKUTKI OPODATKOWANIA

Podatki wywołują różne skutki fiskalne i pozafiskalne. Na tym tle mówi się o tzw. mentalności podatkowej i moralności podatkowej.

Mentalność podatkowa to reakcja społeczna na opodatkowanie- jest to reakcja zbiorowa.

Moralność podatkowa odnosi się do indywidualnych reakcji na opodatkowanie.

Należy mieć świadomość, że podatnikowi towarzyszy skłonność do uchylania się od podatków. W tym zakresie można rozróżnić legalne i nielegalne sposoby uchylania się.

NIELEGALNE to zatajanie prowadzanej działalności, dochodów, fałszowanie dokumentów mających znaczenie dla rozliczeń podatkowych, fałszowanie zeznań podatkowych.

LEGALNE to np. ucieczka do miejsc o szczególnych preferencjach podatkowych (do tzw. rajów podatkowych np. Panama, Liberia, Lichtenstein, San Marino) oraz np. lokowanie działalności gospodarczej w strefach o preferencyjnym opodatkowaniu np. strefy ekonomiczne, strefy wolnocłowe, itd..

Na uwagę zasługuje także kwestia kształtowania się obciążenia podatku z punktu widzenia fiskalnego. Ilustruje to tzw. „krzywa Laffera”

Wpływy z podatków

w mld zł

Max

Poziom obciążeń podatkowych w %

Spadek wpływów spowodowany jest:

*demobilizacją podmiotów gospodarczych do podejmowania działalności zarobkowej

*wzrost działania w szarej strefie

*upadek niektórych przedsiębiorstw

WYKŁAD 10,11

T: System ubezpieczeń społecznych.

Państwo prowadzi działalność, której celem jest zabezpieczenie obywateli przed niedostatkiem spowodowanym utratą zdolności do pracy i dochodów na skutek wieku, choroby czy inwalidztwa. Chodzi o dostarczenie obywatelom odpowiednich środków, głównie finansowych, ale także rzeczowych i usług służących zaspokojeniu podstawowych potrzeb bytowych i społecznych.

Wyróżniamy dwa podstawowe elementy zabezpieczenia społecznego:

1. opieka społeczna

2. Ubezpieczenia społeczne (system emerytalno-rentowy)

Ubezpieczenia społeczne są w zasadzie dostępne jedynie dla ubezpieczonych. Ubezpieczenia są powszechne i dotyczą pracowników i ich rodzin a także osób wykonujących wolne zawody, a także przedsiębiorców, rzemieślników, rolników, osób duchowych itp.

Warunkiem skorzystania z tych świadczeń jest opłacanie składek przez pracodawców oraz samych pracowników. Przedmiotem ubezpieczenia społecznego jest zdolność do pracy i zarobkowania oraz zdrowie i życie ubezpieczonego.

• Rentowe -II Filar (obowiązkowe) - emerytalno-rentowe

• Chorobowe -III Filar (dobrowolne): - chorobowe

• Emerytalne I filar *lokaty bankowe -wypadkowe

• Wypadkowe *komercyjne zakłady -macierzyńskie

ubezpieczeń

*pracowniczy program

emerytalny

Ubezpieczenia społeczne są powiązane z wynagrodzeniem za pracę, co przejawia się tym, że wysokość składek ubezpieczeniowych a także wysokość niektórych świadczeń są określane w stosunku do wysokości płac (jako % płacy brutto), co nie dotyczy przedsiębiorców i rolników.

Podział składek na poszczególne rodzaje ubezpieczeń:

Ogółem

Na ubezpieczenie emerytalne 19,52%		Ubezpieczenia rentowe 10% (od 01.01.08 6%)		Na ubezpieczenia chorobowe 2,45%	Na ubezpieczenia wypadkowe 0,8-3,6%
9,76% pracownik	9,76% pracodawca	3,5% (1,5%) pracownik	6,5% (4,5%) pracodawca	pracownik	pracodawca

Otwarty Fundusz Emerytalny 7,3%

Fundusz emerytalny 2,46+9,76%

Fundusz rentowy

Fundusz chorobowy

Fundusz wypadkowy

Ubezpieczenia emerytalne 19,52% płaca brutto

ZUS OFE

12,22% 7,3%

brak kapitalizacji kapitalizacja

brak dziedziczenia dziedziczenie

pracujący emeryci

składki

emerytalne

FUS

ZUS

Warunki, które należy spełnić, aby otrzymać emeryturę:

Wiek emerytalny: kobiety 60 lat

mężczyźni 65 lat

Przepracowanie odpowiedniego czasu pracy: kobiety 30 lat

mężczyźni 35 lat

III Filar

- polisy na życie

- IKE (Indywidualne Konta Emerytalne)

- PPE (Pracowniczy Program Emerytalny)

Polisa ubezpieczeniowa:

20 lat x 2000,-

1000,- kapitalizowane na emeryturę

400,- NNW

600,- ubezpieczenie na wypadek śmierci

20000,-+zyski 40000,- 50000,-

Ubezpieczenie rentowe.

Renty:

• Chorobowe

• Inwalidzkie

• Rodzinne (z tytułu np. sieroctwa)

Ubezpieczenie chorobowe

Do 31 dnia choroby chorobowe płaci pracodawca, za kolejne dni w roku płaci ZUS.

Ciąża i wypadek przy pracy uprawnia do otrzymania 100% pensji, w pozostałych przypadkach 80% (a nawet 70%)

KWOTY ŚWIADCZEŃ RODZINNYCH

ZASIŁEK RODZINNY

• 48 zł na dziecko w wieku 0-5 lat

• 64 zł na dziecko w wieku 6-18 lat

• 68 zł na dziecko w wieku 19-24 lata

WYSOKOŚĆ DODATKÓW DO ZASIŁKU RODZINNEGO

• 80 zł - dodatek z tytułu wielodzietności

• 100 zł - dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego

• 50 zł - dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania

• 90 zł - dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania i mieszkania w internacie, bursie, na stancji

• 1000 zł - jednorazowy dodatek z tytułu urodzenia dziecka (zasiłek porodowy)

• 400 zł dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego wypłacany przez okres 24 lub 36(mnogi poród) lub 72 ( dziecko niepełnosprawne) miesięcy

• 170 zł miesięcznie, ( ale nie więcej niż 340 zł na wszystkie dzieci) - dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka

• 153 zł - zasiłek pielęgnacyjny

Ubezpieczenia wypadkowe

Im większe zagrożenie wypadkowe w związku z wykonywaną pracą tym większa składka.
Jej wysokość zależy także od liczby i rodzaju wypadków, jakie miały miejsce w zakładzie pracy. ZUS do końca kwietnia każdego roku wysyła pracodawcom wysokość składek.

Dodatkowo pracodawca płaci:

• Składkę na FP (Fundusz Pracy) 2,45%

• Na FGŚP (Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych) 0,1%

• Na ZFŚS (Zakładowy Fundusz Świadczeń Społecznych) ok. 900zł rocznie za pracownika

• Na PERON (w zależności od tego ilu zatrudnia niepełnosprawnych) ok. 50 zł od pracownika

Dodatkowo pracownik płaci:

• Zaliczkę na podatek PIT

• 7,75% ubezpieczenia chorobowe potrącone od PIT - u

• 
  1,25% pokrywa pracownik (niepotrącone od PIT -u)

9 % składka zdrowotna do NFZ. (publiczna opieka zdrowotna)

ZASOBY PIENIĘŻNE

WYDATKOWANIE

ZDOBYWANIE GROMADZENIE

INSTYTUCJE

NORMY

INSTRUMENTY

BUDŻET PAŃSTWA

BUDŻET SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH

(województwa, gminy, powiaty)

BUDŻETY FUNDUSZY I AGENCJI RZĄDOWYCH

(NIZ,FUS,PFRON,ARR,ARiMR)

Środki pieniężne

Materiały

Należność

Produkcja w toku

Produkt gotowy

Dochody publiczne

W = Dochód narodowy (PKB) [%]

Elementy konstrukcji podatku

Podmiot podatku

Przedmiot podatku

Podstawa opodatkowania

Źródło opodatkowania

Stawka podatkowa

Skala opodatkowania

Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe

Czynny

Podatnik

Płatnik

Inkasent

Proporcjonalna(liniowa)

Progresywna

Ze względu na technikę obliczania wartości

Ze względu na stosunek stawek do podstawy opodatkowania

Procentowa

Kwotowa

Stała

Zmienna

Progresywna

Regresywna

Bierny

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

5

6

7

Ze względu na kryterium przedmiotowe

Ze względu na budżet uprawniony do otrzymania podatku

Ze względu na przerzucalność (sposób płacenia podatków)

Majątkowe

Przychodowe

Dochodowe

Konsumpcyjne

Podatki budżetu państwa (centralne)

Podatki budżetów samorządowych (lokalne)

Bezpośrednie

Pośrednie

Podatki

Budżetu

Państwa Udziały

Jednostek

Samorządów

Terytorialnych

w PIT i CIT

Podatki

Lokalne

Ubezpieczenia społeczne

KRUSowskie (rolnicze)

Funduszowe

ZUSowskie

---