Opracowania na egzamin z RPE, 1. Grecja


GRECJA (RPE wg.Banka)

DOKTRYNA

TEOLOGIA

Posejdon -morze

Hades- podziemie

-koło Argos

-Onchestos - wyspa Kalaurii

-Helike i Ajgaj -Panjonion

DEMETER

ATENA

-Tegea -Koroneja

-Erytraj -Priene

APOLLON

-Urania=Orfeusz i Linos

-Koronis = Asklepios

-Kreuza= Iona

-Delos -Klaros

-Triopion -Amyklaj

ARTEMIDA

-Halaj -Sparta

-Delos -Wyspa Ikria

AFRODYTA

-Kytera -Korynt

-Knidos

HERMES

HEFAJSTOS

ARES

HESTIA

DIONIZOS

-Orchomenos -Naksos -Elida.

BOGOWIE CHTONICZNI

HADES

PERSEFONA

Poza gr olimpijską i chtoniczna czcili innych bogów

HEKATE

HELIOS

-Argos -Sykion

PAN

AKLEPIOS

PRIAP

Bóstwa zbiorowe G.czcili: nimfy, muzy, mojry, hory, charyty i Kabirów

NIMFY - boginie niższego rzędu, długowieczne, zawsze młode, śmiertelne, piękne dziewczyny

- związane gł z żywiołem wody, zamiesz lasy, łaki i pola

- dawały wyrocznie (Dafne w Delfach)

- najady- do nimf wodnych należa, opiekunki źródeł i rzek - moc uzdawiania - cudowna woda dla chorych

- nereidy - 50 córek Nereusa i okeanidy Doris - w głębi morza, życzliwe, pomagają w nieszczęsciach

- okeanidy - córki Okeanosa - wody morskie

-l imnady - nimfy jezior i błot

- związane z drzewami - driady, nimfy drzew i lasów

- hamadriady- mieszały w poszczególnych drzewach

- meliady - nimfy jesionów

- oready i orestiady - nimfy gór i jaskiń

- sanktuaria nimf w lasach i grotach.

MUZY - 9 sióstr, córki Zeusa i Mnemosyne

- opiekunki śpiewu, poezji, myśli naukowej

- 2 grupy - w Pierii - powiązane z Dionizosem i Orfeuszem, 2 na gorze Helikon, powiązane z Heliosem

- Kalliope - opiekunka poezji epiczej

-Erato - poezja miłosna, Talia - komedią - Klio -historią ...itp

MOJRY - cóki Nocy (albo Zeusa i Tynidy) - siostry -Kloto ,Lachezis, Atropos

-boginie przeznaczenia i losu każdego człowieka

- strażniczki ładu panującego na świecie, władza nad losami bogów

HORY - córki Zeusa i Temidy

- boginie pór roku i społecznego ładu

- Eirene - pokój - Eunomia - praworządnośc - dike - sprawiedliwośc

- na Olimpie czuwały przy drzwiach bógów

- towarzyszyły Afrodycie i Dionizosowi

- Tallo, Aukso, Karpo

CHARYTY - córki Zeusa Temidy

- boginie wdzięku, radości, uczty i zabaw, opiekunki prac umysłowych i dzieł sztuki

- Eufrosyne - radość, Aglaja - promienna Talia - kwitnąca

- przedst jako 3 nagie kobiety trzymające się za ramiona

HEROSI

- istoty stojące pomiędzy bogami i ludźmi (rodzice - bóg i śmiertelna kobieta najczęściej)

- siła i męstwo - pomagali ludziom, mszcząc krzywdy, zakładali miasta, nauczali nowości

- wznoszono im ołtarze, ofiary, ich święta

- najbardziej popularni - Herakles, Tezeusz, Dioskurowie

HERAKLES - syn Zeusa i Alkmeny, wychowanek centaura Chejrona

- gniew Hery pozbawił go tronu w Argos, atak szału, pozabiłał własne dzieci, dla oczyszczenie poszedł na służbę do Eurysteusza - 12 niebezpiecznych prac zlecił

- po śmierci bogowie wzięli go do nieba - poślubił Hebe

- otoczony czcią, symbol pracowitości, wytrwałości, męstw

TEZEUSZ- syn króla Aten Egeusza (lub Posejdona) i Ajtry, heros atenski

- m.in.zabił Minotuara i dzięki pomocy Ariadny wydostał się z labiryntu, odparł atak Amazonek, w wyprawie Argonautów uczestniczył, walczył z Lapitami

- czczony jako heros który zjednoczył Attykę, zrzucł jarzmo kreteńskie, wprowadził demokrację

Stwierdzenie Heodota - „Hezjod i Homer” stworzyli Grekom teogonię, nadali bogom przydomi, przydzielili im kult, można z tego wnioskować, że byli świadomi, iż te wyobrażenia były dziełem ludzkim. Poeci utrwalili wyobrażenia. Wkład w to rzeźbiarzy i malarzy. Krytyka myślicieli VI-Vwpne (Heraklita, Pitagorasa- kłaniają się ćwiczenia;-) dość naiwnych wyobrażen.

ANTROPOLOGIA

- wg Hezjoda - ludzkość stwarzana 5 razy

czasy Kronosa „złote pokolenia”- wolne od trudów i nieśzczęść

„srebne pokolenia”, gorsze od I

„ludzie z brązu”- wojownicze, potężne pełne pychy stw. przez Zeusa

„ród herosów”- wiele dokońań, po śm. Żyli na „szczęśliwych wyspach nad rwiącym Okenaosem

„pokolenia żelazne”- żyjące wśród trosk, udręczeń, kłopotów, pełne zła, bez wstydu.

Inna tradycja przez ulepienie z gliny przez Prometeusza (stworzył i opiekował się nimi). Wykradł ogień, podarował ludziom, Zeus ukarał za to, zesłał Pandorę (piękna, fałszywa, głupia), poślubił ją brat Promet; Epimeteusz, otworzył beczkę ze ślubnym darem od bogów - źródło zła i nieszczęścia - tłumaczy dlaczego ludność została pozbawiona dóbr.

Brak wypraowanego kodeksu postępowania zawierającego nakazy i zakazy religijne.

Podstawowy nakaz - by człowiek znał swoje miejsce w świecie i pozycje wobec bogów.

Poszukiwanie tego co zbożne, postępować zgodnie z tym jak okreslili bogowie.

Ciężki grzech - pycha (niechęć do porządkowania się woli bogów)

Cnotą umiar.

Wystrzegać się grabieży, obrażenie ojca, stostunek płciowy z żoną brata...

Zalecane składanie ofirar, życzliwość, zadowolnie w pracy.

Przebłaganie bogów libacjami, ofiarami, prośbami.

Smierć rozdzielenie duszy od ciała. Dusza do Hadesu po czynnościach pogrzebowych dusze przepływały rzekę Styks i Achernot (przewoźnik Charon) - picie ze źródła zapomnienia, Lete - wymazanie ziemskiego życia. Nieliczni na Polach Elizejskich mogli zamieszać, kraina wiecznego szczęścia, spokoju. Panował nad nimi Kronos. wg Hezjoda 4 pokolenie tam miało mieszkać.

Łąki Asfodelowe - I kraina w Hadesie - pobyt tam dusz zmarłych, którzy nie odznaczyli się zbytnią dobrocią ani zbytnimi zbrodniami. Dalej 2 części Hadesu - drogi - dla sprawiedliwych - Pola Elizejskie, dla zbrodniarzy - Tatar. Decyzje podejmowali siedzący na rozwidleniu (Równina Prawdy) sędziowie - Minos, Ajakos, Radamantys.

Hades - kraina mroczna, nieprzyjemna. Śmiertelnicy nie mogli wchodzić (Wyjątek Herakles, po Cerbera, Tezeusz po Persefone, Orfeusz po Eurydykę.

Tatar - najgłębsza, najbardziej przerażająca część Hadesu.

- bogowie zsyłali tam swoich przeciwników i największych przestepców

- np. Uranos uwięził tam sowich synów, Zeus n Gygesa.

- śmiertelnicy skazani na Tartar - Aloadzi, Flegyas, Tantal, Syzyf, Iksjon, Danaidy itd.

- nad krainą ciągłe jęki, wrzaski, przekleństwa,

- pod wpływem orfików (VII-VI pne) pojawiła się myśl o przyszłej nagrodzie lub karze za doczesne życie

- zmarłych Greków palono na stosie lub grzebano w ziemi(palenie raczej dla wybitncyh lub na obczyźnie)

KOSMOLOGIA

Różne wyobrażenia, ulegające zmianom. wiele kosmogoni się nie zachowało.

Wg Hezjoda - najpierw nie wiadomo z czego, ani przez kogo powołany - CHAOS. Z niego ziemia (Gaja) która zrodziła niebo i morze, gory i rzekę Okeanos.

Ziemia - płaski krążek otoczony rzeką Okeanos.

Wg Iliady - z Okeanosu wypływają wszystkie rzeki, morza, źródła - w nocy zanurzają się gwiazdy,- zbiory. Wyłania się z niej Jutrzenka. Słońce rano z niej wyrusza i do niej powraca.

Nad ziemią zawieszona półkula niebios - podtrzymywana przez Atlasa (kara za walkę przeciwko bogom)

Ponad chmurami, na Olimpie - siedziba bogów (Iliada-szczyt, najwyższy wierzchołek zajmował Zeus)

Każdy bóg - swoje mieszkanie zbudowane przez Hefajstosa.

Wspólna sala obrad, i pomieszczenie na konie i rydwany.

Bram pilnowały hory.

Utożsamiani Olimpu z góra Olimp (pogranicze Tesalii i Macedonii) - kontrowersyjne, Iliada temu przeczy. Olimp poza Ziemia.

Pod Ziemia Hades - kraina zmarłych - bóg Hades władcą, pilnował wejścia 3głowy Cerber.

Utożsamiano to wejście - w grocie u stóp góry Kyllene, jeziorze Lernejskim....

Znajdowały się tam rzeki Styks i Acheront i Źródło Zapomnienia.

I krainą w Hadesie Łąki Asfodelowe, dalej 2 drogi prowadzące do Elizjum i Tartaru, przy rozwidleniu Równina Prawdy.

Tartar - najgłębsza, najbardziej przerażająca część Hadesu, leżaca tyle pod Ziemią co słońce nad Ziemią,

-niedocierało Słóńce, ani wiatr

-fundament ziemi i morza, siedziba Nocy

Pola Elizejskie - na krańcach Ziemi

- identyfikowane w starożytności z Wyspami Kanaryjskimi

Wg Pindara - w Hadesie, przeciw Tartaru

Arystoteles zwał je wyspami Szczęśliwymi

KULT

Brak rozróznienia sfery sacrum i profanum.

Miarą pobożności - uczestnictwo w obrzędowej stronie religii, traktowanej jako obywatelski obowiązek - eusebeia lub therapeia theon (służba bogom)

Udział w czynnościach kultowych - podtrzymywanie więzi miedzy ludźmi a bogami

Uchylanie się bezbożność, zagrożenie dla ładu społecz, karane wygnaniem lub śm.

Brak bliskiej, osobistej więzi z bóstwem

Czynności rytualne- zgodnie z tradycją.

Całość życia prywatnego z aspektami religijnymi, przed obrzędami - rytualne oczyszczenie - głównie ablucja

Czynności kultowe - w zbiorowości, od rodziny po fratrię (zw.rodowy), fyle (grupa fratrii) aż do polis.

Każde posiadało własne kulty i swięte miejsca, nadzorowały.

Świętami kierowali najwyżsi urzędnicy;

- archont- eponim - np. urządzał procesje podczas Wielkich Dionizjów

- archont- basileus - opieka nad Misteriami Eleuzynskimi

- polemarchos - urządzał igrzyska pogrzebowe

Finansowanie uroczystości relig należało do państwa lub zamożnych obywateli - liturgie - łożenie własnych pieniędzy na rzecz jakiejś formy klutu.

Podstawowe formy kultu modlitwa, ofiara, choreia - połączenie muzyki, tańca i śpiewu

Modlitwa o charakterze błagalnym, o pomoc lub łaskę

Modlono sie w pozycji stojącej z rękami podniesionymi do góry

Gdy modlono się do bóstw chtonicznych klekano i uderzano rękami o ziemię.

Tekst modlitwy układano na bieżąco, w zależności o co proszono.

Modlitwa np. kapłana Chryzesa (Iliada)

-inwokacja- określenie do którego z bogów

- wspomnienie sławnych czynów boga i przodków, o własnych zasługach

-formuowanie prośby(jak zrealizowana modlono się by podziękować)

OFIARA - towarzyszy modlitwie

- bezkrwawe - libacja (sponde) z wina, mleka, oliwy, różne produkty np. owoce,ciastka

- krwawe - dla boga w całości, poprzez spalnie na ołtarzu lub część (kości, tłuszcz) palono, mięso spozywali.Ofiara połączona z uczta.Ważne święta - woły, mniej owce i barany

Każdy bóg inny rodzaj ofiar, np Demeter-świnie

Hekatomby - w ważnych momentach; ofiara ze 100 wołów

- najpierw ogledziny, przystrajano, posypywano solą i jęczmieniem, kropiono wodą, procesja - do ołtarza.

- oczyszczenie ofiarnika przez umycie rąk, zabijał zwierze uderzeniem siekiery lub podrzynał gardło.

Epoka wczesnaofiary z ludzi.

Interpretacja kwestii ofiary - brak zgodności

- do ut des - daję ci abyś mi dał - skłonienie bóstwa do rewanżu

- mieli świadomość że złożenie ofiary nie gwarantowało pomocy, stosowali formę zwaną ślubem - obietnica złożenia ofiary, po stwierdzeniu korzystnej interwencji

Choreia - nieodłączna część ceremoni

- połączenie śpiewu, tańca i muzyki

- rozwinała sie z śpiewem - tańca chóralnego - molpe

- 2rodzaje - procesyjna - śpiew - taniec z towarzyszeniem liry lub aulosu w drodze do sanktuarium ołtarza

- okrężna - po przybyciu na miejsce wykonywali taniec wokół sanktuarium, ołtarza, źródła; ruchomym kręgiem, tańcem zamykano świętą przestrzeń; podczas okrążania - hymn - modlitwa do boga (3 częsci - inwokacja do boga, część narracyjna i (rodowód boga) i prośby.

Widowiska sakralne nawiązanie do ważnych wydarzeń w świecie bogów z tego aspekt teatralny

Zawody sportowe ważna część świąt (agony)

- 4 o charakterze ogólno greckim - w Olimpii, Delfach, Koryncie, Nemei

- geneza powiązana z obrzędami pogrzebowymi

LITURGIE - publiczne świadczenia nakładane przez państwo na zamożnych obywateli

- w przypadku uroczystości religijnych - chorega (zorganizow i wyćwiczenie chóru)

- architheoria - prowadzenie poselstwa na świeto

- gymnasjarchia - utrzymywanie i wyćwicz zapaśników

- hestiasis - wydanie biesiad

Podział świąt greckich

1. ogólno greckie - Wielkie Misteria Eleuzyjskie, ku czci Hery z Zeusa w Olimpii

2. plemienne - jońskie uroczystości ku czci Apollona i Artemidy na Delos

3. państwowe - Panatenaje w Atenach, Hiakintia w Sparcie

PANATENAJE - najważniejsze święto

- ustanowione przez Erichtoniosa i Tezeusza

- 28 dnia mc Hakatombaiob dla upamietninia narodzin Ateny oraz jej zwycięstwa nad gigantem Asterionem

- archont basileus kierował

- po nocnych śpiewach i tańcach, o wschodzie, procesja mieszkańców Aten, prowadzona przez dziewczęta z dobrych rodzin, udawała się Świętą Droga do ołtarza Ateny Polias (Akropol), gdzie składano dary

- posąg bogini ubierano w nowy peplos, zawody atletyczne, muzyczne, tance wojenne, konkurs męskiej piękności;-)

TESMOFORIE - 3dniowe święto w całej prawie G. Ku czci Demeter Tesmoforos jako bogini płodności i życia rodzinnego

- obrzędy tajne, przestrzeganie zakazu ujawniania ich specyfiki

- brały udział zamężne kobiety o nieposzlakowanej opinii

- ofiary dla bogini i taneczne pochody

DJONIZJE, LENAJE, ANTESTERIE - na cześć dionizosa

- Dionizje małe - wiejskie, z okazji otwierania naczyń z młodym winem.

- program - zawody chórów, przedstawienia dramatyczne, pochody ze sztucznymi fallusami.

- lenaje - związane z okresem tłoczenia wina, próbowano młode wino, składano ofiary w świątyni, uczty, pochody

- antesterie - przy świątyni Dionizosa, przywożno młode wino, mieszano z wodą, pito, konkurs picia, święte zaslubiny Dionizosa z żoną archonta basileusa, skł ofiary Hermesowi Chtonicznemu, przepędzano duchy

- Dionizje wielkie - poświęcone Dionizosowi Oswobodzicielowi

- charakter państwowy, archont eponim prowadził

-skł ofiary z kozła, procesja, zawody chórów. W teatrze przez dni konkurs dramatyczny

ŚWIĘTA KU CZCI APOLLONA I ARTEMIDY

- przybywali całymi rodzinami, podstawową część uroczystości stanowił program muzyczny i sportowy

- miasta wysyłały swoje chóry i święte delegacje

- ofiary - chłopcy swój I zarost, dziewczęta lok włosów

PANJONIA

- w sanktuarium Posejdona, ofiara dla niego z byków, recytacje hymnów, eposów

HIAKINTIA

- w Amyklaj przy sankturaium Amyklejon.

- trwały przynajmniej 3 dni

- I - charakter żałobny, poświęcony hiakinthosowi; uczta w szałasach

II - charakter radosny, powiązana także z Apollonem, ofiary ze zwierząt, śpiewy, tańce

- charakter rolniczy, powiązane z porą żniw, ale też oficjalne świeto

- podczas nich wojska spartanskie nie mogły wyruszyć na wojne

GYMNOEPEDIE

- święto Apollona, obchodzone uroczyście w Sparcie, dla upamiętnienia walk toczonych z Argos o Thyreatis

- ważne święto - nie prowadzono podczas żadnych walk

- na agorze Sparty u stop Apollona na placu tanecznym i w teatrze

Przedstwione formy realizowane były w ramach pobożności obywatelskiej, jednak nie wszystkim one wystarczały. Byli zwolennicy nurtów mistycznych, dążący do bliskiego kontaktu z bogiem. Zmniejsza się rola ofiary, a pogłębia modlitwy. Uwaga kierowana ku grzechowi, karze pośmiertnej, nagrodzie, czystości, Pojawia się życie orfickie i pitagorejskie.

MISTERIA ELEUZYNSKIE

- odbywały się w Atenach i Eleuzis - oficjalny kalendarz sakralny

- uczestnictwo zapewniało wtajemniczonym, czyli mystom, szczęśliwe życie po śmierci

- Małe Misteria - w Atenach, rytualne oczyszczenie

W Eleuzis - Duże Misteria nawiązujące do mitu o Demeter i jej porwanej córce przez Hadesa

- kąpiel oczyszczająca w morzu, procesja udawała się do Eleuzis.

- tego czego dowiedzieli sie uczestnicy nie mogli przekazywać

- po złożeniu ofiary wracano do Aten

- popularność misteriów - każdy traktowany tak samo, i że Demeter nie opuści swych wyznawców w godz śmierci

OBRZĘDY KU CZCI DIONIZOSA

- nurt mistyczny i orgiastyczny

- uczestnicy pod wpływem wina i długotrwałych tanców, wrzaskliwej muzyki wpadali w stan religijnej ekstazy

- cel - bliski kontakt z bogiem

- obrzędy często nocą, otoczenie dzikiej przyrody.

- czciciele będący w stanie upojenia chwytali zwierzęta, rozrywali je na sztuki i zjadali surowo (omophagia)

- poplurany wśród ludzi zepchniętych na margines - kobiet, chłopi, niewolnicy

- bachatanki - czcicielki Dionizosa, ubrane w skóry pantery oplecione winoroślą uciekały w dzikie tereny aby oddawać sie tajnym obrzędom, wpadać w święte szaleństwo. Oszołomienie, ekstaza, brak panowania.

ORFICY

- zwolennicy doktryny religijnej stworzonej w Tracji w VII wpne.

- nawiązanie do kultu dionizosa oraz mitów związanych z Orfeuszem, poetą (gdy jego żona Eurydyka zmarła poszedł po nią do Hadesu), oddawno mu cześć, uznawano za proroka znającego sposób unikniecia ponurego Hadesu i osiągniecie krainy błogosławionych

- odróżniali się odmiennym stylem życia i obrzędami

- ważna rola w teologii Zagreus - syn Persefony i Zeusa - I Dionizos (jak chciał mu przkazać władze, został poćwiartowany i zjedzony przez tytanów z polecenia Hery. Zeus przywrócił mu zyciae, Serce dał połknąć Semeli - poczty został II Dionizos.) - wykorzystywali to przy wtajemniczeniach.

PITAGORAS

- twórca mistyczno-racjonalistycznego nurtu religijnego, tworzyli Związek Pitagorejski

- celem człowieka doskonalenie się przez zdobywanie wiedzy, ascezę, samoumartwienie. Też poprzez matematykę.

ORGANIZAJCA

Centrum życia religijnego - SANKTUARIUM

- w epoce mykeńskiej dominowały sanktuaria wiejskie w postaci temenosów (Amyklaj) lub jaskiń (Grota Pana koło Maratonu)

- te menos - to święty okrąg pod gołym niebem, odgrodzony od pozostałego terytorium. W jego obrębie kamienny ołtarz, źródło lub stumyk. Wspominane już w Iliadzie

- świątynie traktowano jako mieszkanie boga a nie miejsce wykonywania czynności obrzędowych.

Światynia typowa składała się z:

- główne pomieszczenie - naos

- przedsionka - pronaos

- po bokach i z przodu ustawiano 1 lub więcej rzędów kolumn

Demonstracja swojego bogactwa i siły - wznoszono monumentalne budowle. Największe światynie;

- Artemizjon, Herajon, Parteon, Olimpjejon

Centa religijne i charakterze ogólnogreckim;

- Olimpia, Dodona, Delfy, Eleuzis, Delos, Argos

Specyficzny rodzaj instytucji religijnej- amfiktionie.

W Grecji nie istniał w zasadzie odrębny stan kapłański.,

Kazdy obywatel mógł pełnić funkcje relig w imieniu swojej rodziny, a w imieniu państwa wykonywał to urzędnik.

IX-VIII - pojawienie się samodzielnych budowli sakralnych - funkcja kapłana

- na rok wybierany, bez przygotowania, nie zminiał sposobu zycia

- byli tylko reprezentantami pewnej gr wiernych - w ich mieniu modły, kierowali ofiarami i zarządzali majątkiem

- pózniej uważani za urzędników państwowych

- mieszkali przy świątyni, żyli z ofiar - kontrolowani i rozliczani przez polis

- w niektórych świątyniach była niezbędna głębsza znajomość sacrum - np świątyni Demeter w Eleuzis

- kapłani charyzmatyczni - wędrowny tryb życia, dokonujący oczyszczeń i wtajemniczeń, tworzący koncepcje religijne (Empedokles)

WIESZCZOWIE -


Wyszukiwarka