Głównym celem badań naukowych jest wykrycie związków i zależności zachodzących między danymi zjawiskami są to zmienne. Są to innymi słowy pewne kategorie zjawisk, których wielkość, intensywność, częstość występowania może ulegać zmianom zależnie od różnych okoliczności. Można wyodrębnić różne rodzaje zmiennych. I tak uwzględniając zjawiska spełniające funkcje zmiennych wyróżniamy zmienne:1) środowiskowe, czyli zjawiska występujące poza organizmem, w środowisku społecznym lub biologicznym, np. poszczególne podniety, sytuacje lub warunki środowiskowe,2) osobowościowe, której funkcję spełniają różne składniki osobowości, 3) behawioralne, czyli fakty występujące w ludzkim zachowaniu, które czynimy przedmiotem
badań. W badaniach eksperymentalnych wyróżniamy natomiast zmienne kontrolowane i niekontrolowane. Zm. kontrolowana to zjawisko, na które badacz może mieć wpływ powodując jego wystąpienie, np. może to być ruch, czynności, procesy psychiczne wywołane przed stworzenie odpowiedniej sytuacji eksperymentalnej. Analogicznie zm. niekontrolowanej nie można wywołać, ani też zmieniać jej natężenia; może nią być np.: bójka czy konflikt powstający między dziećmi lub procesy emocjonalne, których nie możemy eksperymentalnie wywołać.
Gdy analizujemy zależności zachowania od wpływu wychowawczego wyróżniamy przy tym
zmienną wychowawczo manipulowaną i niemanipulowaną. Do zm. wychowawczo manipulowanych
zaliczamy metody i środki oddziaływania wychowawczego, które możemy celowo dobierać i
modyfikować. Zm. wychowawczo niemanipulowane, to czynniki, które nie mogą być
zmodyfikowane za pośrednictwem zamierzonych działań wychowawczych, są to np. wiek, płeć,
warunki materialne czy mieszkaniowe, stan zdrowia członków rodziny.
Ze względu na sposób poznawania zmiennych oraz używane przy tym metody badań wyróżnić
należy:
1) zmienne jakościowe określamy je przez dokonanie ich opisu słownego, opierając się na
danych empirycznych, uzyskanych za pomocą zazwyczaj obserwacji, wywiadu, introspekcji lub
analizy wytworów działania.
2) zmienne ilościowe są one ujęte liczbowo; liczba będąca ich miernikiem pozwala na określenie
ich nasilenia lub częstości ich występowania. Poznanie zmiennych ilościowych wymaga
dokonania pomiaru, w czym pomocne mogą być badania np. eksperymentalne, testowe.
Wyróżniamy ponadto zmienne obserwowalne i nieobserwowalne. Te pierwsze to zjawiska, które
można bezpośrednio obserwować; zm. nieobserwowalne są ukryte, niedostępne obserwacji np.
zachodzące w organizmie procesy fizjologiczne , pojawiające się w świadomości przeżycia
psychiczne.
W badaniach naukowych szczególnie ważny jest podział zmiennych dokonany w aspekcie
zachodzących między nimi zależności i związków przyczynowych. Biorąc to pod uwagę wyróżnić
należy:
1) zmienne zależne to co jest wyjaśniane. Jest to zjawisko podlegające wpływom innych zjawisk.
Czynimy je przedmiotem badań i staramy się określić jego zależność od zjawisk spełniających
funkcję zmiennej niezależnej lub pośredniczącej. Zmienną zależną są np. poszczególne ruchy lub
reakcje, złożone czynności lub ich zespoły tworzące działania. Funkcje tę zmiennej spełniają
wiadomości, sprawności, umiejętności człowieka, które badamy obserwując jego zachowanie w
danej sytuacji, a także wybrane składniki środowiska społecznego itp.
2) zmienne niezależne to co wyjaśnia. Są to zjawiska wpływające na powstanie i przebieg zjawisk
będących zmiennymi zależnymi. Ich funkcję spełniają zewnętrzne warunki zachowania się np.:
poszczególne podniety wywołujące określone reakcje, środowisko społeczne oddziałujące na
zachowanie. W badaniach eksperymentalnych zm. niezależnymi są warunki, które
eksperymentator w sposób zamierzony organizuje i modyfikuje. Zm. niezależną mogą być
względnie trwałe właściwości danej osoby np. wiek, płeć, pochodzenie społeczne, sytuacja
rodzinna.
3) zmienne pośredniczące to co wyjaśnia. Stanowią czynnik łączący wyżej wymienione dwie
zmienne; oddziaływanie zm. niezależnej na zależną dokonuje się przy współudziale zmiennej
pośredniczącej. Są to czynniki wewnętrzne mogące modyfikować wpływ warunków zewnętrznych
na zachowanie się.
Główne rodzaje zmiennych są wymieniane w temacie pracy magisterskiej!
Może być w nim wymieniona tylko jedna zmienna, np.: Zachowania agresywne chłopców w
młodszym wieku szkolnym. Wyobrażenia dotyczące przyszłości młodzieży piętnastoletniej.
Za przykład tematu pracy, w którym uwzględniono zmienną zależną i niezależną mogą posłużyć
następujące tematy: Osiągnięcia w nauce a sytuacja rodzinna uczniów klas IV szkoły
podstawowej. Aktywność społeczna dorastającej młodzieży a samoocena.
Natomiast objęcie w temacie pracy trzech rodzajów zmiennych może przedstawiać się
następująco: Wpływ sukcesów i niepowodzeń na poziom aspiracji a samoocena. Reagowanie na
trudności napotykane w działaniu a poziom neurotyzmu.
Przystępując do opracowania programu badań , ustalamy rodzaj zjawisk będących w nich
zmienna zależną. Następnie określamy zjawiska spełniające w odniesieniu do nich funkcje
zmiennej niezaleznej i pośredniczącej. Wykorzystując posiadaną wiedzę dotyczącą prawidłowości
kierujących danym rodzajem zjawisk wyodrębniamy przy tym te spośród nich, które wywierają
istotny wpływ na zmienną zależną. Należy na podstawie dostępnej literatury naukowej starać się
określić, które z badanych zjawisk mogą wywierać istotny wpływ na zmienną zależną.
Ze względu na zakres zjawisk spełniających funkcję zmiennych, można wyróżnić zmienne
globalne, które obejmują szeroki zakres procesów lub zjawisk (np. osobowość, środowisko) i
zmienne cząstkowe, czyli szczegółowe obejmujące zakres bardziej jednorodnych zjawisk.
Zmienne cząstkowe mogą być składnikami zmiennych globalnych np. w odniesieniu do
środowiska, będą to środowisko rodzinne, środowisko koleżeńskie.
W programach prac magisterskich powinny występować zmienne cząstkowe. W ramach
seminarium magisterskiego o określonej tematyce mogą być podejmowane badania dotyczące
zależności zmiennej zależnej od różnych zjawisk spełniających funkcję zmiennych cząstkowych.
Uczestnicy seminarium podejmują wtedy badania dotyczące wpływu cząstkowych zmiennych
niezależnych lub pośredniczących na zmienna zależną. Podsumowując wyniku badań
przedstawionych w poszczególnych pracach, można dokonać ich syntezy oraz określić wpływ
globalnej zmiennej niezależnej lub pośredniczącej na zmienną zależną. Należy pamiętać o tym, że
podstawowe zmienne występujące w programie powinny być zdefiniowane.
Jeśli chodzi o używanie terminów i pojęć w pracy ważne jest aby:
uwzględniać ich znaczenie w mowie potocznej
eliminować niejasne terminy
unikać mętnych pojęć
stworzyć na bazie języka potocznego nowy język, który unika problemów i trudności języka
codziennego
dążyć do eliminowania z terminologii naukowej ogólnikowych pojęć o niejasnym znaczeniu, np.
głupota , dobre , złe zachowanie się zastępując je obniżona sprawność umysłowa ,
prospołeczne lub aspołeczne zachowanie się
posługiwać się pojęciami o węższym zakresie, bardziej konkretnymi, którym łatwiej jest
przyporządkować określony rodzaj zjawisk, np. poziom aspiracji, szybkość reagowania, trwałość
pamięci
Jednoznaczne określenie pojęcia wymaga podania jego definicji. Jej sformułowanie jest
niezbędne przy posługiwaniu się terminami nowymi, nieznanymi lub niejasno określonymi w
istniejącym systemie pojęć naukowych. Potrzeba zdefiniowania pojęcia zachodzi również, gdy jest
ono rożnie rozumiane przez różnych autorów. Po ustaleniu znaczenia danego pojęcia należy
konsekwentnie posługiwać się nim na wszystkich etapach postępowania badawczego.
Przy definiowaniu pojęć spełniających w badaniach funkcję zmiennych znajdują zastosowanie
definicje sprawozdawcze, regulujące i projektujące:
1) definicja sprawozdawcza, nazywana również analityczną, określa jak dany termin jest
rozumiany przez pewne osoby lub grupy osób. Przyjmuje ona formę zdań orzekających.
2) definicja regulująca nawiązuje do definicji sprawozdawczych pojęcia mającego różnorodne
znaczenia w terminologii naukowej. Opierając się na znaczeniach pojęcia przyjmowanych przez
autorów, definicja regulująca zawiera propozycje dotyczące wprowadzenia w nich pewnych zmian
lub uzupełnień. Formułując program badań dokonujemy wtedy przeglądu różnych definicji
podstawowych zmiennych, a następnie nawiązując do nich określamy sposób ich rozumienia
przyjmowany we własnych badaniach.
3) definicja projektująca zawiera propozycje dotyczące znaczenia danego terminu. Ma ona formę
zdań: Termin T należy rozumieć , Przyjmujemy znaczenie terminu T, zgodnie z którym . Ten
rodzaj definicji bywa formułowany wtedy, gdy tworzone jest nowe, nie znane dotychczas pojęcie
nie posiadające tradycji w słownictwie naukowym. Wzbogacają one system pojęć istniejących w
danej nauce rozszerzając zakres zjawisk będących przedmiotem badań. Definicje projektujące
znajdują zastosowanie także wówczas, gdy pojęciu znanemu w literaturze naukowej przypisujemy
nowe, nie znane jeszcze znaczenie
W pracach magisterskich zazwyczaj posługujemy się pojęciami już znanymi. Należy wówczas
dokonać przeglądu sposobu ich rozumienia przez różnych autorów oraz wybrać taką definicję
pojęcia, która jest najbardziej przydatna w odniesieniu do podjętego problemu badań.
1. Cechy poznania naukowego: Wyróżniamy dwa rodzaje celów poznania naukowego: zewnętrzny (o znaczeniu społecznym), i wewnętrzny (to jest cel, jaki sobie dany badacz stawia). Istotnym celem poznania naukowego jest prawda, że dane zjawisko ma miejsce. Prawda ta cechuje się: ogólnością, ścisłością, wysoką informatyczną zawartością, pewnością, prostotą. Jednak podstawową cechą poznania naukowego jest weryfikowalność hipotez przy pomocy stosowanych narzędzi badawczych, zgodnie z pewnymi kanonami odnoszącymi się do metod badawczych.
2. Zmienna, jej definicja i rodzaje: zmienna, to właściwość przyjmująca różne wartości. Ze względu na wielkość zbioru możemy wymienić zmienną: dwuwartościową, wielowartościowa, trójwartościowa. Zmienne mogą być: ciągłe - gdy zbiór wartości tworzy continuum (między dwoma wartościami sąsiednimi można wetknąć trzecią - np. zmienną ciągłą, jak wiek), dyskretne (dwie wartości, nie ma trzeciej).
3. Skale pomiarowe (nominalna, porządkowa, przedziałowa-interwałowa, stosunkowa): Skala jakościowa (nominalna) pozwala na pogrupowanie obiektów, osób, czy wartości. Skala porządkowa pozwala na uporządkowanie obiektów według wartości. Skala interwałowa pozwala na stwierdzenie, na ile natężenie zmiennej X dla naszego obiektu A, jest większe lub mniejsze od natężenia tej zmiennej dla obiektu innego, np. B. Skala stosunkowa pozwala na stwierdzenie, że natężenie zmiennej X dla obiektu A jest k-razy większe, niż natężenie tej zmiennej dla obiektu B.
4. Operacjonalizacja:, to definiowanie pojęć przez odnoszenie ich do konkretnych operacji, przy pomocy których zdobywamy wiedzę o rzeczach. Definicja pomiarowa, to opis tego, jak zmienna będąca przedmiotem definicji będzie mierzona. Operacjonalizacja eksperymentalna, to precyzyjny opis krok po kroku, operacji przeprowadzanych przez badacza na zmiennej.
5. Hipoteza - definicja; hipoteza zerowa: Hipoteza jest tymczasowym założeniem na zjawisko, że istnieje z prawdopodobieństwem większym od 0, wymagające potwierdzenia lub odrzucenia. Hipoteza musi być: adekwatną odpowiedzią na problem, najprostszą odpowiedzią na problem, aby mogła być sprawdzona, tak sformułowana, aby ją łatwo można było przyjąć lub odrzucić, nie powinna przyjmować postaci szerokiej generalizacji, zawsze należy je formułować w postaci twierdzenia. Hipoteza zerowa, to taka, gdzie otrzymane wyniki spowodowane są przypadkowym wpływem zmiennych losowych i wyróżnia się następujące H0: istotności różnic, niezależności, zgodności.
6. Korelacja, procedura korelacyjna: Korelacja, to mierzenie zależności między dwoma zmiennymi A i B. W rachunku korelacyjnym chodzi głównie o mierzenie częstości współwystępowania zmiennych skorelowanych. Mówimy tylko o zależności statystycznej, a nie funkcjonalnej i przyczynowo-skutkowej. Korelację można przedstawić w następujący sposób: graficzny, tabelaryczny, liczbowy (współczynnik korelacji).
8. Eksperyment: w psychologii, to badanie, w którym poprzez manipulowanie zmiennymi i ich wpływu na inne zmienne, dokonywa się obserwacji. Eksperyment jest pozytywny, gdy hipoteza zostanie potwierdzona, negatywny, gdy zostanie odrzucona i krzyżowy, będący kombinacją dwóch poprzednich, gdy jedna z hipotez zostaje przyjęta, druga zaś odrzucona.
9. Trzy schematy eksperymentu: Eksperymentu obejmuje badania na grupie eksperymentalnej i kontrolnej. 1 etap - obejmuje przeprowadzenie pomiaru w obu grupach; 2 - do grupy eksperymentalnej wprowadzamy zmienna niezależną X, zaś grupa kontrolna pozostaje w niezmienionych warunkach, bądź jest poddawana placebo; 3 - przeprowadzany jest pomiar końcowy w obu grupach.
10. Wady i zalety eksperymentu: W eksperymencie klasycznym - wady: bardzo trudny do realizacji, kosztowny, potrzeba jednocześnie 4 specjalistów oraz dużą populację do zbadania. Zalety: można poprzez schemat drugi scharakteryzować, jaki wpływ miał pomiar początkowy.
11. Struktura procesu badawczego: Brzeziński proponuje: 1 - sformułowanie procesu badawczego oraz hipotezy badawczej, 2 - określenie obrazu przestrzeni zmiennych, 3 - operacjonalizację zmiennych, 4 - wybór modelu badawczego: a) eksperymentalny, b) korelacyjny, 5 - dobór próby populacji, 6 - wybór modelu statystycznego, 7 - akceptacja lub odrzucenie hipotezy, ocena, interpretacja i generalizacja etapu badawczego.
12. Model EPF:, to model (est post facto) i stanowi odwrócenie - w stosunku do modelu eksperymentalnego - kolejności czynności badawczych wykonywanych przez psychologa. W modelu tym badacz identyfikuje nie znane zmienne niezależne powodujące przyjęcie przez zmienną zależną, określonych wartości dla osób z badanych populacji. Ze względu na to, że zmienne niezależne już kiedyś u badanych zadziałały na daną zmienną zależną, próba ich identyfikacji odbywa się metodą analizy ex post.
13. Jak projektować badanie własne?: 1 - punktem wyjścia jest sformułowanie pytania, albo zbioru pytań. Formułując pytanie zakładamy jakieś twierdzenie. 2 - dokonuje się klasyfikacji problemów badawczych: a) własności przedmiotów i zmian, jakim one podlegają, b) czy zachodzą pewne relacje (zależności) między własnościami badanych przedmiotów; 3 - sformułowanie hipotezy.
14. Dobór próby (losowy, systematyczny, warstwowy, grupowy):, Próba losowa, to dobór badanych sprzyjający uzyskiwaniu prób reprezentatywnych i umożliwia wnioskowanie o populacji na gruncie rachunku prawdopodobieństwa. populację dzielimy na skończona i nieskończoną. Jest to zbiorowość statystyczna wartościowana ze zbiorem pewnych rzeczywistych elementów, różniących się wartością badanej cechy. Dobór próby losowej może odbywać się: warstwowo, gdy populacja wykazuje duże zróżnicowanie ze względu na badaną zmienną. Polega na podzieleniu całej populacji na warstwy i losowaniu z każdej z nich - w sposób niezależny - określonej liczby elementów. Każdy element musi wchodzić do jednej i tylko jednej warstwy i musi się znaleźć w jakiejś warstwie. Grupowo, gdy populacja jest bardzo liczna i jednocześnie brak jest rzetelnego aparatu losowania. polega na: wewnętrznym różnicowaniu grupy (maksymalizacja wariancji wewnątrzgrupowej), małym zróżnicowaniu między grupami (minimalizacja wariancji grupowej), zdefiniowaniu grupy, uznaniu grupy za zespół elementów populacji tworzących naturalny zespół.
15. Problem badawczy i jego rozwiązanie: Badanie rozpoczyna się od sformułowania problemu badawczego dotyczącego relacji zachodzących między zmiennymi, np. czy dana zmienna zmienna X rzeczywiście wpływa na zmienną Y, jak dana zmienna X wpływa na Y (związek łączący X i Y). Problemem badawczym jest pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie. Poprawne sformułowanie problemu badawczego w dużej mierze przesądza o sukcesie badawczym. Zależy ono od kompetencji badacza, które są określone jego świadomością metodologiczną. Pytanie badawcze na ogół już dokładnie określa treść hipotezy badawczej, stanowiącej najbardziej prawdopodobną na gruncie dotyczącej wiedzy badacza, odpowiedź na ten problem, zwłaszcza, gdy jest on wyrażony w postaci rozstrzygnięcia, które można zmienić w każdej chwili na zdania oznajmujące (Czy...?).
16. Ogólne znaczenie zrozumienia statystyki: Wiele problemów badawczy narzuca konieczność zliczania. Bez tej arytmetycznej operacji, nie jest możliwe sensowne formułowanie osądu. Statystyka opisowa uczy, jak porządkować i przedstawiać zebrane fakty. Istotne jest zrozumienie poznawczego (naukowego) i metodologicznego sensu wyników statystycznych, nie zaś sama znajomość procedur statystycznych. Wymaga ona przełożenia badanych zjawisk na język liczb. W związku z tym należy pamiętać, że istnieją różne przyporządkowania, a każde z nich pozwala tylko na określone operacje statystyczne.
17. Znaczenie statystyki w badaniach: Statystyka stanowi jeden z najsolidniejszych fundamentów psychologii stosowanej (testy, sondaże). Badania statystyczne obejmują trzy podstawowe etapy: 1 - zbieranie i przedstawianie operacji, 2 - ich opracowanie, 3 - interpretacja. W swych uogólnieniach statystyka zachowuje ostrożność, gdyż wie, ze często w pierwszej fazie zbierania danych zdarzają się błędy zniekształcające wszystkie obliczenia.
18. Miary zmienności: Statystyka określająca, jak bardzo „rozciągnięty” jest dany rozkład, jak dalece wyniki odbiegają od przeciętnego, typowego wyniku.
19. Co rozumiemy przez metodologię. Cele jej nauczania: Metodologia, to nauka empiryczna i dzieli się na: metodologię ogólną, traktującą o prawidłowościach rządzących procesem poznawczym, wspólnym dla wszystkich nauk (klasyfikowanie, definiowanie, wnioskowanie, wyjaśnianie); szczegółową, dotyczącą danej dyscypliny naukowej lub grupy dyscyplin, i zajmuje się charakterystycznymi dla niej procedurami poznawczymi (planowanie eksperymentów, budowa testów psychologicznych); normatywną, będącą podręcznikiem kształtującym świadomość metodologiczną kandydatów na badaczy, metodologie nauk empirycznych (np. psychologii). Celem nauczania metodologii jest zrozumienie naukowych tekstów i procedur, z którymi zapoznaje się psycholog lub student w trakcie lektury naukowych opracowań psychologicznych (zwłaszcza dotyczy przeprowadzanych przez danego autora badań empirycznych), a także uczenie samodzielnego przeprowadzania oraz interpretowania i uogólniania uzyskanych wyników.
20. Estymacja rzetelności: Istnieją cztery metody oceny rzetelności według Chojnowskiego (estymacji rzetelności) testów: 1 - estymacja wiarygodności - np. dwukrotne badanie tym samym testem, raz po razie; 2 - estymacja konsystencji - dwukrotne badanie równoległymi formami testu lub obliczanie korelacji między połówkami testu; 3 - estymacja stabilności - dwukrotne badanie tym samym testem w pewnym odstępie czasu; 4 - estymacja konsensyjności (zgodności) - w odniesieniu do dwóch sędziów kompetentnych oceniających odpowiedzi testowych.
21. Test. Parametry testu: Test, to narzędzie badawcze, będące przyrządem, zbiorem pytań, sytuacji. Przyrząd służy do badania psychologicznego własności jednostek i grup przez wywoływanie u nich określonej reakcji werbalnych i niewerbalnych będących w miarę możliwości reprezentatywnymi próbkami ich zachowania. Test psychologiczny jest próbą, zadaniem, które wykonuje osoba badana. Aby zasługiwał na miano testu, musi dostarczyć wyników ilościowych, a nie jakościowych, a ponadto musi być: wystandaryzowany (stosowany każdorazowo w ten sam sposób), obiektywny (badacz nie powinien mieć wpływu na wynik), znormalizowany (podręcznik do testu musi dawać badaczowi układ odniesienia), rzetelny (mierzyć to, co mierzy). Test rzetelny nie musi być trafnym.
22. Podręcznik testów. Co zawiera? Podręcznik testów powinien zawierać: 1 - wprowadzenie teoretyczne, jak jest osadzony ten test; 2 - kto jest autorem testu, jakie były badania po drodze wykonane, czyli historia testu; 3 - grupy normalizacyjne, normy, na jakich testy były sprawdzone; 4 - instrukcję i klucz; 5 - instrukcję zastosowania, warunki stosowania, ograniczenia, ostrzeżenia, w jakich wypadkach może być test zawodny; 6 - literaturę
23. Trafność testu zachodzi, gdy test mierzy to, co ma mierzyć. Jest ustalana po skorelowaniu wyników testu z jakimś kryterium zewnętrznym (np. kwestionariusz osobowości z badaniem psychiatrycznym). Trafność teoretyczna (podstawowa) testu polega na wykazaniu w jakim stopniu jednostka posiada jakąś cechę lub właściwość ujawnioną według założeń na podstawie badania danym testem; trafność diagnostyczna, oparta na kryterium zewnętrznym, polega na szukaniu korelacji między testem, a kryterium zewnętrznym; trafność prognostyczna - polegająca na korelowaniu uzyskanych wyników z kryterium zewnętrznym po pewnym czasie; trafność treściowa - ważna - to wykazanie stopnia, w jakim pozycje składające się na kwestionariusz osobowości, są wystarczającą próbą zbioru wszystkich pozycji mających związek z daną cechą osobowości, do pomiaru której kwestionariusz ma być przeznaczony.
24. Współczynnik zgodności sędziów: Sędziami kompetentnymi są specjaliści danej dziedziny, osoby kompetentne w zakresie zagadnienia nas interesującego. Należy jednak się upewnić, że tak jest. Wskaźnik W. Kentalla zawierający się w granicach od 0 do 1 określa stopień zgodności. 0, to brak zgodności, 1 - oznacza zgodność. Stosowanie tej metody pomiaru zgodności jest uzasadnione, gdy sędziowie kompetentni umieją posługiwać się w sposób rzetelny kryterium oceny, jakie zostały im zaproponowano oraz gdy mamy całkowita pewność, że oceniają w sposób niezależny od siebie. Wysokie W, to zgodność, która nie musi oznaczać, iż ocena określonych obiektów jest poprawna, sędziowie mogą bowiem zgodnie oceniać, posługując się fałszywym kryterium. Sędziów może być minimum 3 i maximum 20.
25. Skale szacunkowe: jest to środek, za pomocą którego osoba dokonująca oceny może zarejestrować oszacowaną wielkość cechy lub właściwości badanego. Mogą być: numeryczne i graficzne zawierają zbiór kategorii opisujących poszczególne punkty określonego continuum jakiejś cechy osobowości. Kategoriom tym przypisywane są cyfry - od najmniejszych do największych lub odwrotnie. Zakłada się, że odległości między wyróżnionymi na skali numerycznej są równe. Skala ciągła - można na niej w dowolnym miejscu postawić punkt. Skala dyskretna - (bardzo mały, średni, bardzo duży). Skala ocen skumulowanych, to skale, gdzie uzyskiwany jest poziom lęku (np. Arkusz Samooceny. W arkuszu tym skala A dotyczy lęku niejawnego, część B - lęku jawnego, czyli strachu. Kwestionariusz Cattela nie poddaje się takiej manipulacji, daje profil, czy mamy do czynienia z osobowością zintegrowaną, czy zbliżona do normy).
26. Błędy szacowania: Istotne jest zakotwiczenie skal szacunkowych, czyli używanie takich krańcowych kategorii w opisie, aby żadna lub prawie żadna osoba badana dokonująca oszacowań nie mogła ich wykorzystać. Błędy te to: 1 - zbyt mała liczba punktów - prowadzi to do obniżenia mocy dyskryminującej narzędzia, czyli różnicowania odpowiedzi (błąd dyskryminujący narzędzia; 2 - zbyt duża liczba punktów - może przekroczyć zdolność różnicowania niewyrobionych badanych. Liczbę punktu na skali należy odnosić do poziomu inteligencji badanych oraz do stopnia znajomości zagadnienia; 3 - skala średniopunktowa jest optymalna.
27. Zmienna aprobaty społecznej: dotyczy ona błędu wykrytego przez Edwardsa i wiąże się z udzieleniem o sobie informacji zgodnych z wymogami społeczeństwa wobec osób dobrze przystosowanych.
28. Błąd standardowy: (BS) jest miarą przypuszczalnej zgodności średniej, otrzymanej z próby ze średnią, do całej populacji, którą uznaje się w statystyce za średnią „prawdziwą”. Jest miarą przypuszczalnych odchyleń w populacji i oblicza się je w kategoriach prawdopodobieństwa.
29. Problemy trafności: Trafność kryterialna jest diagnostyczna i prognostyczna. Ponadto jest trafność treściowa, teoretyczna i fasadowa (tzw. pseudotrafność), gdy test wydaje się trafny osobom bez przygotowania zawodowego w dziedzinie badań testowych.
30. Ukryte teorie osobowości: Osobowość, to, co charakteryzuje dana jednostkę, ogólna suma tych sposobów reagowania na innych ludzi i wchodzenie z nimi w interakcje, które są charakterystyczne dla danej jednostki. Teorie osobowości charakteryzują się klasyfikowaniem ludzi z perspektywy ich stałych właściwości (dyspozycji psychofizycznych), to jest cech. Podstawę stanowi względna stałość niektórych elementów zachowania się człowieka w podobnych sytuacjach oraz regularność i podobieństwo zachowań różnych ludzi, co pozwala wnosić o wspólności ich cech i opisywać je za pomocą tych pojęć. Teoria dynamiczna osobowości zakłada istnienie w osobowości mechanizmów o charakterze się energetyzujących (np. popędy, potrzeby), zachowanie się i czynności ludzkiej, zarówno w normie, jak i w patologii. Typowym przykładem tego ujęcia jest freudyzm, dla którego popędy stanowią system sił dynamicznych warunkujących zachowanie się jednostki.
31. Trafność planu eksperymentalnego i czynniki ją zakłócające: Trafność planu eksperymentalnego jest wtedy, gdy założone (zaplanowane w badaniach) metody i narzędzia badawcze), zmierzyły to, co miały zmierzyć, bez względu na to, czy potwierdzono, czy też odrzucono uprzednie hipotezy. Czynniki zakłócające, to: 1 - efekt halo - zmienna zakłócająca wyniki polegająca na tendencji przenoszenia oceny z jednej osoby ocenianej na drugą; 2 - błąd bliskości - wynika z e zbyt bliskiego umieszczenia pytań dotyczących tej samej cechy; 3 - błąd kontrastu - (wykryty przez Murraya) polega na przypisywaniu badanym cech, które stanowią przeciwieństwo posiadanych przez nas.