TRUCIZNY GRZYBOWE
Grzyby rozróżniane po owocniku (skórce, miąższu, hymenoforze, trzonie, mleczku) oraz zarodnikach (wielkośc, kształt, budowa błony)
Toksyny grzybów kapeluszowych
Cytotoksyczne
Objawy utajone, występujące po dłuższym czasie (8 -24 h, zasłoniaki - do 21 dni).
Muchomor sromotnikowy, Zasłoniak rudy, Piestrzenica kasztanowata
Neurotoksyczne
Objawy zatrucia już po godzinie, brak okresu utajenia.
Krowiak podwinięty, Sprzępiak ceglasty
Związki drażniące
Objawy 1-2 h po zatruciu
Borowik szatański, Tęgoskór pospolity, Gąska tygrysowata
Toksyny grzybów ni ższych (mikotoksyny)
Wybrane dane liczbowe dotyczące zatruć grzybami :
najstarsze źródła informacji z epoki Piastów - Dietman z Menseburga opisuje w kronice zatrucie grzybami wśród Słowian Połabskich
Początki XX w. w Niemczech i we Francji ok. 100 przypadkowych zatruć śmeirtelnych
1855 r. około 100 osób zatruło się i zmarło w wyniku spożycia piestrzenicy kasztanowatej w okolicach Bydgoszczy.
Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides)
Substancje trujące to amatoksyny (cykliczny heptapeptyd, do 60%), falotoksyny (cykliczne heksapeptydy, do 40%). Do zatrucia śmiertelnego osoby dorosłej wystarczy 50 g (1 średniej wielkości owocnik). Temperatura rozkładu amatoksyn to 240 C, falotoksyn 280 C.
„Zespół sromotnikowy” :
- biegunki, wymioty, bóle brzucha, zaburzenia elektrolitowe po 8-24 h
- bóle głowy, spadek sił, sinica
- uszkodzenie wątroby i nerek
- śpiączka wątrobowa, śmierć.
Rozpoznanie zatrucia porzez badanie kału, moczu (poszukiwanie zarodników)
|
DL50 dla myszy |
α-amanityna |
0,1 |
Β-amanityna |
0,4 |
Γ-amanityna |
0,15 |
faloina |
1,4 |
faloidyna |
1,9 |
falacyna |
2,5 |
Krowiak podwinięty (olszówka)
Substancje aktywne to muskaryna, betaina.
Zasłoniak rudy (Cortinarius orellanus)
Występuje na terenach Hiszpanii. W Polsce - w Wielkopolsce, na Pomorzu.
„Zespół zasłoniakowy”:
- długi okres utajenia (2-7 dni, nawet do 21)
- rozwija się lekkie uszkodzenie wątroby, szybko nastepujace (zwykle w tym czasie pacjent zgłasza się do lekarza usuwajac stan zapalny)
- 3-10 dni po ustaniu w/w objawów rozwija się ostra niewydolność nerkowa, śmierć może nastapić po 2-3 miesiącach.
Po tak długim okresie czasu - nie ma już zarodników.
Substancja aktywna to orellina (LD50 - 4,9 mg/ kg. m c kotów ; kilka średniej wielko ści owocników) o temperaturze rozkładu 260 C.
Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta)
Substancja aktywna to gyromitryna (N-metylo-N-formylohydrazon, aldehyd kwasu octowego). Bardzo łatwo ulatniajaca się (przy suszeniu w temperaturze +5). Sam susz jest nieszkodliwy!. Zatrucia wywołuje zjedzenie świeżych owocników, lub powietrze podczas suszenia (zatrucia wziewne). LD50 to 5-10 mg/kg m.c (eksportowana po ok. 2 mg gyromitryny / 1 kg suszu) . trzeba by bardzo dużo zjeść jednorazowo.
Borowik szatański
Mylony z goryczkiem żółciowym (tzw. „szatan” ze względu na gorzki smak, ale nietrujący). Borowik szatański ejst trujacy, występuje na terenach Beskidów, Tatr (ale poza tym brak w Polsce).
Grzyb rurkowy (gąbczasty kapelusz)- w Polsce zbierajac grzyby o takich owocnikach mamy 100% pewnośc że się nie zatrujemy. Wszystkie trujace grzyby występujace w Polsce maja forme gryzba blaszkowego (zbeirając je musimy mieć pewność, że potrafimy odróżnić forme trującą od nietrującej)
|
Mikotoksyny
Aflatoksyny (z Aspergillus flavis, Aspergullus parasiticus). Rozkładaja się w 300 C. Alfaktoskyny są i toksyczne i rakotwórcze (w stosunku do wątroby). Występują na zepsutych orzeszkach, konfiturach, dżemach (jeśli są spleśniałe - należy wyrzucić). Zachorowania indyków karmiących orzeszkami brazylijskimi.
TRUCIZNY ZWIERZĘCE
Zastosowania trucizn z świecie zwierząt:
broń chemiczna , przekazywane biernie
wydzieliny gruczołów (płazy, bezkręgowce)
broń zaczepna / obronna ; bardziej aktywne
parzydełka (krążkopławy)
zęby jadowe (węże),
szczękoczułki (pająki)
kolce (skorpiony)
żądła (owady)
JADY WĘŻY
Wydzieliny gruczołów znajdujacych się pod szczęką. Białawe lub żółtawe lepkie płyny dajace po wysuszeniu 25-45% suchej pozostałości.
Najwiecej ukąszeń w Indiach. (kraj-liczba ukąszeń rocznie , dane jakieś stare)
Azja |
35 tys. |
Ameryka Płd. |
3 tys. |
Afryka |
1 tys. |
Ameryka Płn. I Śr. |
Kilkaset |
Australia |
Kilkaset |
Europa |
kilkadziesiąt |
Jad jest mieszaniną związków białkowych o różnorodnych funkcjach. Jednorazowo na ukąszenie wąż zużywa około 22% zapasu jady. Wyróżniamy m.in. neurotoksyny, hemolizyny, cytolizyny, koaguliny, kardiotoksyny czy kinazy białkowe. Produkowany w gruczołach jadowych , skąd spływa do tzw. zębów jadowych.
Przykładowe enzymy w jadzie i ich funkcje:
- hialuronidaza (ułatwia i przyspiesza wchłanianie jadu)
- fosfolipaza A (uszkadza kłebki i kanaliki nerkowe)
- ATP-azy (zaburzenia a produkcji ATP)
- proteazy
Jady niektórych węży charakteryzuja się stałym składem chemicznym.
Zdradnicowate (Elaphidae), mamby, kobry, węże kolorowe
Głównie neurotoksyny. Drobnocząsteczkowe jady działajace na zakończenia nerwowe (podobnie jak kurara) przerywajac przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe. Wywołują bezwład, śmierć wskutek braku ruchów oddechowych. Zatrzymanie serca w skurczu.
Węże morskie - neurotoksyny
Żmijowate (Viperiodae) - żmije, grzechotniki, mokasyn blotny, głównie cytolizyny i koaguliny
Wyróżniamy dwa rodzaje neurotoksyn:
- postsynaptyczna
Toksyny K
Toksyny muskarynowe
- presynaptyczna
PLA (fosfolipazy)
Dendrotoksyny (blokery kanałów potasowych)
Fascikoliny (silne inhibitory esterazy acetylocholinowej)
Jady węży używane są dziś jako surowice.
1894 - Albert Calmette, 1 surowica monowalentna (działajaca na pojedynczą toksynę)
1911 - Vital Brazil, surowica poliwalentna (działajaca na grupę toksyn)
PRZEGLĄD WĘŻY WEDLE KONTYNENTÓW
Australia
Tajpan (Oxyuranus scutellatus). Z grupy zdradnicowatych. Bardzo długie zęby jadowe (do 1,2 cm). Śmierć następuje po kilku minutach, 75% ukąszeń kończy się śmiercią.
Wąż tygrysi.
Afryka
Mamba czarna (Dendroaspis polylepis ). Długość do 3 m. Szybki atak (do kilkunastu km/h). Jad zawiera silna neurotoksynę (ofiara świadoma, acz sparaliżowana). Zapas pozwalajacy na ukąszenie 5-10 osób. Leczenie stosowane natychmiast, przy dużych ilościach surowicy (do 100 ml). Nieleczone ukąszenie jest śmiertelne.
Kobra egipska
Żmija gabońska. Długoś ć ciała do 2 m. Zęby jadowe do 5 cm. Szybkość ataku 2,34 m. B. duża produkcja jadu (do 450-600 m). Dawka śmiertelna to 90-100 mg.
Żmija sykliwa. Dawka śmiertelna około 100 mg (przy produkcji w gruczołach rzędu 350 mg). Jad o właściwosciach hemotoksycznych powoduje wewnętrzne krwotoki w wyniku zniszczenia naczyń krwionośnych.
Azja
Kobra królewska. Największy wąż jadowy - długosc ciała 3-4 m (max. 5,85 m). Jad neurotoksyczny. Jest w stanie zabić nawet słona, czlowiek ukąszony bez pomocy umiera po kwadransie.
Ocean indyjski
Grzbietopręg jadowity. Dawka jadowita 1,5 mg (produkcja w gruczołach to 10-15 mg)
Żmija łańcuszkowata (daboja, Vipera russeli). Indie. Jednorazowa dawka ukąszeniowa to około 100 mg, przy dawce śmiertelnej ~42 mg. Jad o charakterze hemolitycznym, cytotoksycznym i antykoagulacyjnym.
Żmija żółtopręga. Neurotoksyczny jad.
Ameryka północna
Grzechotnik teksaski
Grzechotnik diamentowy - 2,5m ; tereny wilgotne, Floryda, najgrożniejszy wąż Am. Płn.
Mokasyn błotny - dlugosć do 1,6 m, wąż wodny, Floryda.
Ameryka południowa
Żararaka brazylijska
Heloderma meksykańska /arizońska . Jedyne dwa gatunki jadowitych JASZCZUREK. Do rany wpływa około kulkunastu mg. Jadu, dawka śmiertelna to kilkaset. Jad może prowadzic do uszkodzenia mięśnia sercowego.
Surowice : Instytut Pasteura w Bangkoku (przeciwko : krajt, kobra okularnik, kobra królewska, daboja, mokasyny), Instytut Surowic i Szczepionek w Taszkiencie (przeciwko : kobra słodkowodna, korbacz, żmija lewatyńska; dwuwalentne)
JADY OWADÓW
Pszczoła miodna (Apis mellifera). Najwa żniejsze składniki jadu to alergeny (mellityna - do 50% s.m. jadu, fosfolipaza A, hialuronidaza, kwaśna fosfataza), histamina (nasilenie bólu), apamina. Śmiertelność 0,45% głównie na wskutek szoku anafilektycznego.
Szerszeń (Vespa crabro). Składniki pszczelego jadu + serotonina i acetylocholina (zwiekszenie bólu, nasilenie objawów alergicznych). Faraon Menes , 2600 r.p.n.e zmarł w wyniku ukąszenia.
JADY PAJĘCZAKÓW
Niegroźne, acz drażniące. Jad zawiera neurotoksyny peptydowe, serotoninę, histaminę
Androctonus crassicauda. Skorpion zamieszkujacy Azję. LD50 od 0,08-0,5 mg/kg m.c
Leiurus quinquestriatus. „Death stalker” , „yellow scorpion”. Skorpion, jad neurotoksyczny. Uznawany za drugi najsilniejszy jad skorpiona (pierwszy - od androctonus)
Czarna wdowa (Lactrodectus mactans), Karakurt (Lactrodectus tredecimuttatus)
Jad 5x silniejszy od jadu grzechotnika, wystarczajaco silny by zabić człowieka. Jad karakurta jest bardziej niebezpieczny dla człowieka od jadu czarnej wdowy. Samica jest 2x wieksza od samca. Szczególnie agresywne są samice pilnujące kokonów.
RYBY
Fugu (tukifugu rubripes). Neurotoksyna - tetradoksyna, Ld50 >8 ug / kg m.c. Neurotoksyna wyizolowana została przez Y. Tokarę, blokuje przekaźnictwo elektryczne w nerwach, powodując paraliz ofiary przy zachowanej świadomości. Śmierć ofiary następuje przez uduszenie. Trucizna wystepuje w wątrobie, jajnikach, nieco mniej w skórze i jądrach (przeciętnie ilosc toksyny w 1 rybie starczyłaby do zatrucia 30 osób)
Historia toksykologii 2007/08 W7-8
Wyszukiwarka