13. GRUPY RELIGIJNEI WYZNANIOWE W ŚWIECIE.

13a. RELIGIE I WYZNANIA WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

1) MONOTEISTYCZNE: Islam, Chrześcijaństwo, Judaizm;

2) POLITEISTYCZNE: Hinduizm, Taoizm, Buddyzm;

3) SYNKRETYCZNE: Kaodaizm, Bahaizm, Czondokjo,

Kaodaizm - 1mln wyznawców; religia powstała w 1925r. w Wietnamie; jej doktryna jest synkretycznym połączeniem taoizmu, buddyzmu, chrześcijaństwa, konfucjanizmu i kultu przodków, wiary w reinkarnację i idei ahinsy- nie wyrządzania krzywdy jakiejkolwiek istocie żywej. System organizacyjny wyznawców i duchowieństwa jest wzorowany na Kościele katolickim, włącznie z papieżem kadonistą. W koadoniźmie nie obowiązuje celibat, o godności kapłańskie mogą ubiegać się kobiety.

Bahaizm - ruch religijny wywodzący się z babizmu. Jego twórcą był Mirza Husajn Ali (1817-1892), który w 1863 uznał się za obiecanego przez Baba wysłannika bożego i przybrał imię Bahaullah. Celem bahaizmu jest stworzenie religii ogólnoświatowej, unifikującej główne wielkie religie monoteistyczne: judaizm, chrześcijaństwo i islam. Bahaizm przyjmuje istnienie Boga-twórcy i nieśmiertelnej duszy, która kontynuuje swoja ewolucję duchową po śmierci ciała. Krisznę, Buddę, Zaratusztrę, izraelskich proroków, Jezusa Chrystusa, Mahometa uznaje za bożych posłańców, stawia jednak ich objawienia niżej od bahistycznego. Odżuca kapłaństwo, ascezę, monastycyzm, ceremonie kultowe - za akt kultu uznaje każdy czyn wobec bliźniego. Występuje przeciw wszelkim postaciom fanatyzmu i wojnom. Wyznawców bahaizmu obowiązuje przestrzeganie 12 przykzań streszczających kazania wspólne wszystkim religiom. 3mln wyznawców: Indie-1mln, afryka czarna, ameryka łacińska, Izrael-Hajfa, Chicago, Kampala, Sydney, Panama, Dehli.

Czondokjo - Korea, powstała jako reakcja przeciwko buddyzmowi; 100 tyś. wyznawców- Korea Płd.

4 mld 650 tys - ludzie wyznający jakąś religię,

Bardzo trudno jest określić liczbę ludzi wyznających jakąś religię. Dlaczego?

* nie wszyscy się przyznają, do swojej wiary,

* ze względu na wielowyznaniowość.

1,5 mld - Chrześcijaństwo

1 mld - Islam

700 mln - Hinduizm

280-300 mln - Buddyzm

5% - religie animistyczne

1 mld - nie przyznaje się do żadnej religii

3) CHRZEŚCIJAŃSTWO:

a) KATOLICYZM - 850 mln

b) PRAWOSŁAWIE - 150 mln

c) PROTESTANTYZM - 400 mln

b) PRAWOSŁAWIE

W roku 1054 miał miejsce spór pomiędzy głową Kościoła w Konstantynopolu - patriarchą, a głową Kościoła w Rzymie - papieżem, co doprowadziło do zasadniczego rozłamu między dwoma Kościołami zwanego Wielką Schizmą.

Prawosławni:

* nie uznają czyśca,

* nie uznają za dogmat o niepokalanym poczęciu i wniebowstąpieniu Najświętszej Marii Panny,

* nie uznają prymatu Papieża,

* uznają 7 pierwszych soborów,

* 7 sakramentów,

* chrzest - trzykrotne zanurzenie w wodzie, potem następuje bierzmowanie,

* uznają kult ikon,

* komunia pod dwoma postaciami;

Kościół Prawosławny:

* jest autokefaliczny,

* nie ma w nim władzy centralnej,

* honorowe zwierzchnictwo - patriarcha w Konstantynopolu,

* 9 patriarchatów (aleksandryjski, jerozolimski, rumuński, moskiewski-1589r.),

* 7 kościołów autokefalicznych (serbski, albański, bułgarski, polski),

* 3 kościoły autonomiczne (kościół finlandzki, japoński, arcybiskupstwo Synaju)

* święcenia mogą zostać udzielone mężczyznom, którzy są lub byli żonaci,

* celibat zaś obowiązuje mnichów, spośród których, już od VIw., wybierani są biskupi,

* muzyka instrumentalna jest zabroniona w liturgii, jednak chóry odgrywają w niej wielką rolę,

* w większości kościołów prawosławnych używany jest rytuał bizantyjski (najstarsze z nich

zachowały dawny język liturgiczny koine lub staro-cerkiewno-słowiański, inne używają

jezyków narodowych).

INNE KOŚCIOŁY WSCHODNIE:

b1) Kościół chaldejski

Jeden z kościołów wschodnich, organizacja wyznania chrześcijańskiego, ukształtowana formalnie w Vw. po synodzie w Seleucji (424r.). Skupia głównie Persów. Doktryną obowiązującą jest nestorianizm. Nestorianie chaldejscy w XIIw. i XIIIw. prowadzili ożywioną działalność misyjną w Turcji, Mongolii, Indiach i wśród Arabów. Wówczas sieć gmin kościoła chaldejskiego rozciągała się od Jerozolimy po Pekin. W XIVw. warunki polityczne zahamowały ekspansję nestorian chaldejskich i doprowadziły do upadku kościoła chaldejskiego.

* Obecnie liczba wyznawców to ok. 200 tyś. (Iran, Irak, Indie, Afganistan).

* Główą Kościoła chaldejskiego jest katolikos.

* Językiem liturgicznym jest język nowoaramejski.

b2) Kośiół koptyjski

Wyodrębniony po soborze chalcedońskim (451) wskutek przyjęcia za podstawę doktrylarną monofizytyzmu. Izolowany od reszty chrześcijan przez islam. Patriarcha kościoła koptyjskiego rezyduje w Kairze, spełnia jurysdykcję w stosunku do 12 matropolitów i 2 biskupów. oprócz Egiptu podlega mu Jerozlima, Jaffa oraz biskupstwo w Chartumie. Podlega mu również jurysdykcyjnie metropolita Abisynii.

Wiezrenia i obrzędy Koptów niewiele odbiegają od tych, jakie istniały na terenie Egiptu w okresie wczesnochrześcijańskim. Dla Koptów Chrystus ma tylko jedną naturę bosko-ludzką, posiada takż jedną wolę. Uznają siedem sakramentów. Doktryna religijna narzuca wiele postów, zagrania spożywania wieprzowiny i mięsa zwierząt uduszonych. chłopcy podlegają obrzezaniu w wieku ok. siedmiu lat. W świątyniach koptyjskich wolno umieszczać obrazy, zakazane jest jednak umieszczanie posągów.

Egipski kościół koptyjski liczy aktualnie ok. 13 mln. wiernych. Językiem kościoła koptyjskiego jest język koptyjski, a od ok. 1000r. arabski - w Egipcie i gyyz w Etiopii.

b3) Kościół etiopski

Źródła etiopskie podają, że został on utworzony ok. 500 r. na skutek przybycia do Abisynii (Etiopii) 9 "świętych", którzy nauczali Ewangelii. Wyznanie etiopskie chrześcijaństwa ma charakter monofizytyzmu i jurysdykcyjnie jest związane z Kościołem koptyjskim.

Kościół etiopski zagrożony przez islam w VIII. w. odrodził się na skutekpomocy za strony Portugalii, papieża i misji jezuitów, wysłanych w 1564 r. W XVII w. zawarł unię z Rzymem. W połowie XX w. unia ta została zerwana, a jezuici odesłani.

Kościół etiiopski przestrzega niektórych zwyczajów żydowskich (obrzezanie, sabat, koszerność mięsa), jak też dodaje do kanonu ksiąg św. szereg apokryfów. Kapłani świeccy (udzielający jedynie sakramentów) mogą zawierać związki małżeńskie, resztę funkcji pełnią kapłani zakonni. Od 1959 r. kościół teiopski jest autokefaliczny, jego metropolita rezyduje w Addis Abebie. Językiem liturgicznym jest język gyyz. Wierzenia i obrzędy kultowe są zbliżone do wierzeń i obrzędów koptów.

b4) Kościół ormiański

Organizacja chrześcijan wyłączona spod jurysdykcji patriarchy Konstantynopola w początkach Vw. Kościół ormianski opowiedział się za monofizytyzmem, zachował własne obrzędy i jezyk staroarmeński w liturgii. Centrum Kościoła ormiańskiego stanowi Eczmiadzyn, leżący u stóp znanei z biblijneg opisu potopu góry Ararat. Tam też rezyduje katolikos Wozgen I, papież orodoksyjnych Ormian.

Kościół ormiański był jednym z pierwszych w dziejach chrzescijaństwa kościołem narodowym. Jak głosi legenda, początki dali mu trzej apostołowie: Juda, Tadeusz, Bartłomiej w 39r. Na podstawie źródeł historycznych przyjmuje się jednak, że Ormianie przyjeli chrzescijaństwo za czasów panowania króla Tyrydatesa III, na skutek działalności greckiego misjonarza Grzegorza Oświeciciela w 302r.

Pomimo burzliwej historii Armenii Kościół ormiański przetrwał. Patriarsze kościoła ormiańskiego podlegają także metropolie ormianskie w Jerozolimie, Konstantynopolu i Cylicji. Dla Ormian żyjących w diasporze duże znaczenie ma główny ośrodek kulturalny Ormian na zachodzie klasztor św. Łazarza w Wenecji.

Aktualnie ogólną liczbę wyznawców monofizyckiego Kościoła ormiańskiego szacuje się na ok. 7 mln. Kilka mln Ormian żyje w diasporze (m.in. Bułgarii, Libanie). W okresie międzywojennym w Polsce żyło ok 4 tyś. Ormian. Po II wojnie światowej, w wyniku zmiany granicy wschodniej, pozostało ich niewielu.

c) PROTESTANTYZM:

Termin " protestantyzm " pojawił się przypadkowo. Podczas drugiego sejmu w Spirze, w 1529r., reprezentanci różnych stanów wystąpili przeciwko postanowieniom piętnującym Reformację. Chociaż był to termin bardziej polityczny niż religijny, oznaczał także protest przeciwko niektórym strukturom i tradycjom Kościoła rzymsko-katolickiego.

Oprócz dwóch sakramentów (chrzest i komunia), ewanfelicy kultywują kilka obrzędów: konfirmację, ślub i pogrzeb.

Protestantyzm kładzie nacisk na prostote kultu: szaty duchownych są skromne, miejsca kultu pozbawione ozdób (sztuka bowiem nie jest konieczna do wywyższania Boga), pieśni pełne nabożności.

Reformacja ustanowiła szczególny rodzaj duchownego - jest nim pastor. Ma on do spełnienia wyłącznie rolę funkcjonalną, nie jest niezbedny do istnienia Kościoła, który uwierzytelnia sie poprzez zgromadzenie wiernych. Nadto ordynacja nie daje mu wyłączności władzy, świeccy bowiem mogą także otrzymać prawo głoszenia nauk oraz być szafarzemi sakramentów. Pastor jest przede wszystkim osobą, która poprzez wykształcenie zdobywa przygotowanie do nauczania i pouczania wiernych, także kobiety mają możliwość zdobycia owych kwalifikacji; nie obowiązuje też wymóg celibatu.

Podstawę kościołów luterańskiego i reformowanego stanowi parafia, kierowana przez rade parafialną złożoną z pastora i świeckich; jej zadaniem jest zarządzanie parafią i jej działalnością, w tym także duchową. Parafie skupione są w dystryktach (dekanatach), które mogą być zarządzane przez lokalne konsystorze, oraz w regionach kierowanych przez synody (i czasem konsystorze wyższego szczebla). W skład synodów może wchodzić równa liczba świeckich i pastorów; synod zwoływany jest co rok. Konferencja (Synod Generalny, Rada Kościoła), złożona z delegatów synodów regionalnych, jest najwyższą instancją dla każdego Kościoła. W wielu krajach Kościoły ahgsburskie i reformowane tworzą wraz z innymi Kościolami protestanckimi federację protestancką.

c1) Luteranizm

Marcin Luter (1483-1546). Komentując List do Rzymian św. Pawła (1515-1516) odrył w nim prawdy, które stały się wykładnią protestantyzmu, a mianowicie, usprawiedliwienie przez wiarę. Sprzeciwiając się sprzedawaniu odpustów, nepotyzmowi i symonii, zredagował i 31 pażdziernika 1517r. przybił na drzwiach kaplicy zamkowej w Wittenbredze 95 tez. Wezwany przez legata papieskiego kardynała Kajetana do stawienia się w Augsburgu, odmówił wyrzeczenia się swych poglądów.

* Usprawiedliwienie z łaski przez wiarę:

Luter uważa, że zbawienie niesie sama wiara, jednak nie od człowieka zależy, czy ma wiarę, bowiem tylko Bóg w swej wszechmocy daje ją, lub jej nie daje grzesznikowi. wiara jest wie łaską pochodząca od Boga. Utrzymując, że jedynie wybrańcy boga mogą żyć w wierze, Luter w pewnym sensiezakłada predystynację, choć w przeciwieństwie do Kalwina, nie czyni zeń teorii. Owa względna obojetność w stosunku do predystynacji wynika z założenia, że człowiek za życia nie wie, czy wiara jest mu dana, czy nie. Uczynki sprawiedliwych są grzechem, a tym bardziej uczynki niesprawiedliwych.

* Źródłem wiary jest Biblia,

* Każdy człowiek powinien poznać Biblię,

* Uznawanie tylko dwóch sakramentów: chrzest, komunię (pod dwoma postaciami),

* Odrzucenie wszelkich pośredników w kontakcie z Bogiem,

* Luteranie uznają konsubstancjację (doktryna zakładająca, że w Eucharystii ciało i krew

Chrystusa są prawdziwie i w niej rozdzielane spożywającym).

c2) Kalwinizm

Jan Kalwin (1509-1564) przeciwstawia teorii usprwiedliwiena teorię predystynacji, która mówi, że:

1) Bóg, w swej wszechmocy i miłości, przeznaczył na całą wieczność pewną liczbę istot do życia z Crystusem, niezależnie od ich uczynków. Reszta jest skazana na wieczne życie w grzechu i potępieniu. Jest to teoria wybrania jednostek (przez Boga).

2) Poświęcenie Chrystusa przyniosło odkupienie wybranym i tylko wybranym. Odkupienie nie jest więc dla wszystkich. Jest to odkupienie jednostkowe.

3) Grzech pierworodny na zawsze pozbawił człowieka możliwości czynienia dobra (doktryna moralnej niemocy w stanie upadku). Wszyscy ludzie zasługują więc na wieczne potępienie.

4) Jednakże, na mocy nieodpartej łaski, wybrani, wezwani przez Boga za pośrednictwem Jego i Ducha Świętego, niezależnie od swych grzechów i swych uczynków, muszą przyjąć swoje powołanie: ich powołaniem jest zbawienie.

5) Wybrani są zbawieni na wieczność: łaska nie możer im zostać odebrana. Jest to doktryna o niezmienności wyroków Boga.

Ponadto Kalwin:

* odrzucał zwierzchnictwo Papieża,

* głosił hasło ubogiego kościoła,

* odrzucał kult świętych i obrazów,

* uznawał tylko 2 sakramenty (chrzest i komunia - pod dwoma postaciami).

c3) Anglikanizm

Kościół anglikański powstał w Anglii w 1534r. na mocy Aktu supremacji, który ogłaszając Henryka VIII głową Kościoła zrywał ostateczne stosunki z katolickim Kościołem rzymskim. Akt był odzwierciedleniem dążeń narodowych i reformatorskich. Nie istnieje żadna specyficzna dla anglikanizmu doktryna religijna; anglikanie wyznają wiarę głoszoną przez Ojców Kościoła oraz przez sobory poprzedzające rozłam Kościołów Wschodu i Zachodu w1054r.

Charakterystyczną cechą anglikanizmu jast jego usytuowanie między katolicyzmem a Kościołami powstałymi pod wpływem Reformacji: Book of Common Prayer zawiera obrzędy liturgiczne pokrewne liturgi katolickiej; Trzydzieści Dziewięć Artykułów, ogłoszonych w 1563r.(poprawionych w 1571r), oraz Lambetch Conference (od nazwy placu londyńskiego arcybiskupaCanterbury) z 1888 przyjęły za podstawę wiary Pismo Święte i uznały dwa sakramenty: chrzest oraz komunię. Jednakże w kościele anglikańskim, którego zwierzchnikiem jest król, mianujący biskupów na wniosek Rady Ministrów, istnieją dwie tendencje: High Church (Kościół Wysoki) uznaje autorytet Kościoła instytucjonalnego oraz obrzędy i sakramenty katolickie, natomiast Low Church (Kościół Niski) skupia zwolenników religii pojętej jako przeżycia duchowe i osobiste, ulegających wpływom luteran i kalwinistów.

Wspólnota Kościołów Anglikańskich skupia Kościoły uznające duchowe przywództwo arcybiskupa Canterbury. Liczy nieco ponad 62 mln wiernych, w tym 27,5 mln w Anglii, a pozostałe to episkopalne Kościoły Szkocji, Irlandii, Stanów Zjednoczonych(ponad 6 mln wiernych), Australii (4,5), Kanady (2,5) i inne. Od 1867r. biskupi anglikańscy spotykają się co dziesięć lat na Lambeth Conference, a ich reprezentanci spotykają się co dwa lata na Anglikańskiej Radzie Konsultacyjnej. Postanowienia synodalne muszą w niektórych przypadkach zostać przyjęte przez parlament brytyjski.

KOŚCIOŁY I SEKTY PROTESTANCKIE:

c4) Mennonici

Gminy mennonickie stanowią najstarszy odłam Kościoła kongregacjonistów (kościołów lokalnych uznających własną niezależność i niezawisłość). Kościół mennonicki zrodził się w 1525r. w Zurychu i rozwiną szczególnie w Holandii, dzięki nauczaniu Menno Simonsa (1496-1561). Mennonici są pacyfistami, pragnącymi żyć wedle kazania na Górze; praktykują powtórny chrzest wiernych po dojściu do pełnoletnościi uważaja się za spadkobierców anababtystów.

700 tyś. wyznawców na Świecie, w tym 400 tyś. w USA, w Rosji - 100 tyś.

c5) Prezbiterianie

Ruch chrześcijański, który powstał w okresie reformacji zinicjowany w Szkocji przez G.Wisharta i J.Knoxa, stanowił odmianę kalwinizmu. Za początek ruchu przyjmuje się ogłoszenie tzw. Księgi dyscypliny w 1560r. na powszechnym zgromadzeniu Kościoła szkockiego.

Ogłoszona w niej doktryna:

* znosiła urząd episkopalny w Szkocji oraz tworzyła 2 urzedy kościelne: ministra i prezbitera,

czyli starszego,

* głosiła hasła "oczyszczenia Kościoła anglikańskiego".

Od 1565r. zwolenników tej doktryny zaczeto nazywać prezbiterianami. W 1645r.w wyniku zniesienia episkopatu w Szkocji, ukonstytuował się Kościół prezbiteriański.Uchwalono wyznanie wiary składające się z 33 art., które wraz z przyjętą w 1923r. Konstytucją kościoła szkockiego dotyczącą spraw duchowych, stanowią zasady doktrynalne współczesnego prezbiterianizmu.

Doktryna ta:

* opiera się na rozwinięciu kalwnizmu, w tym na rozszerzeniu zasady predystynacj także na

anioły,

* za absolutna wartość uważ Pismo Święte,

* w kulcie nie uznaje ołtarza i szat liyurgicznych.

Kościół prezbiteriański jest w Szkocji Kościołem państwowym.

Poza Szkocją ma swoich wyznawców w USA.

Na całym świecie jest ich ok. 5 mln.

c6) Baptyści

Pierwszy Kościół baptystów założył w 1611r. w Londred Thomas Helwys (ok.1550-ok.1616). Baptyści uznają Biblię za jedyne żródło chrzescijaństwa, od początku swego istnienia głoszą też konieczność istnienia prawa do wolności religijnej i rozdziału Kościoła od państwa. W ich przekonaniu chrzest jest jedynie w wieku dojrzałym, przez całkowite zanurzenie, po wyznaniu wiary w Chrystusa. Obecni baptyści tworzą Światowy Związek Baptystów, grupujący 31 mln członków w tym 26 mln w USA.

c7) Metodyści

Kościoły metodystów wywodzą się z ruchu zwanego revival, który do rozbudzenia duchowego w Anglii w XVIIIw. Założony w 1740r. przez Johna Wesleya (1703-1791), Kościół metodystów kładzie szczególny nacisk na ideę uświęcenia. Chrzest dzieci najczęściej zastępuje się "ofiarowaniem", a wiernych chrzci się w wieku dojrzałym. Poglądy metodystów są zbliżone do poglądów baptystów. Obecnie Kościół metodystów liczy ok. 40 mln wiernych, w USA -14 mln.

c8) Kwakrzy (Towarzystwo Przyjaciół)

Ruch kwakrów powstał w Anglii, gdzie George Fox (1624-1691) głosił od 1647 ideę cfrześcijańsrwa opartego nie na autorytecie ludzi lub świętych ksiąg, lecz na iluminiźmie (objawieniu wiary w przeżyciu wewnetrznym), rozwinął się nastepnie w USA. W zasadzie nie uznają ani formalnego wyznania wiary, stanu kapłańskiego, ani też wspólnych nabożeństw. Współcześni kwakrzy, których jest obecnie ok. 200 tyś. są pacyfistami i angażują się w działalność spółeczną.

c9) Unitarianie

Poglądy unitariańskie głosili w XVIw. J.Reuchlin, M.Servet oraz bracia polscy. Współczesny unitarianizm narodził się w Wielkiej Brytanii w wyniku działalności J.Biddle'a, Th.Lindseya i J.Prestleya. W 1773r. oddzielił się od aglikanizmu. Charakterystyczne dla unitarianizmu są:

* nie uznawanie aksjomatów,

* liberalizm wobec problemów kultowych,

* głoszenie i stosowanie zasad miłości Boga i bliźniego,

* tolerancja religijna,

* antytrynitaryzm (odrzucenie dogmatu o Trójcy Świętej).

c10) Adwentyści

Inicjatorem tego ruchu był William Miller (1782-1849), głoszący powrót Chrystusa w 1844r. Mesjaniski Kościół adwentystów zyskiwał zwolenników mimo niespełnienia tych zapowiedzi. Nazwę "Adwentystów Dnia Siódmego" przyjęli w 1860r. podkreślając konieczność święcenia soborów (sabat) jako siódmego dnia tygodnia, wskazanego przez Boga jako dzień odpoczynku. Adwentyści traktują Biblię jako jedynie żródło wiary i przywiązują szczególną wagę do proroczych partii Pisma Świetego. Uznają chrzest dorosłych przez zanurzenie w wodzie. Istnieje około 5 mln adwentystów, w tym znaczna liczba w krajach Trzeciego Świata.

c11) Mormoni

Kościół Jezusa Chrystusa Świętych Dni Ostatnich został założony przez wizjonera Józefa Smitha (1805-1844), któremu objawiła się Święta Księga Mormona (1830r.), gloryfikująca biblijną historię Ameryki; stanowi ona wraz z Biblią podstawę wiary mormonów. Uznają się oni za odnowicieli pierwotnego Kościoła, a ich zwierzchnikiem iest prorok przekazujący rozporzędzenia Chrystusa, które otrzymuje w objawieniach. Towarzyszy mu kolegium apostołów. Mormoni głoszą wiele doktryn metafizycznych stanowiących mieszaninę różnych wierzeń, budują liczne Świątynie i prowadzą rozliczne misje upowszechniające idee. Największym ośrodkiem mormońskim jest Salt Lake City. Obecnie liczbę wiernych szacuje się na blisko 6mln.

c12) Armia Zbawienia

Jeswt to organizacja powstała w 1865r., z inicjatywy Wilhelma Bootha (1829-1912). Ma charakter wojskowy ze względów praktycznych i prowadzi działalność społeczną i ewangelizacyjną. Jej członkowie opierają swą wiare na Biblii i naukach Chrystusa: kochać bliźniego jak siebie samego, żyć wedle przykazań ewangelicznych i nieść pokojowe i radosne przesłanie. 3 mln członków, w tym 25 tyś. "oficerów" w 86 krajach.

c13) Kościół Nauki (Chrześcijańskiej)

Został założony w 1866r. przez Amerykankę Mary Baker-Eddy (1821-1910), by przywrócić "zagubione ogniwo uzdrowienia" w crześcijaństwie. Jednakże jego cele sięgają głębiej: pragnie, aby człowiek odnalazł równowagę - zarówno moralną i duchową, jak fizyczną - nauczając, że zło nie istnieja w rzeczywistości, nie zostało bowiem stworzine przez Boga. Nie uznaje stanu duchownego ani sakramentów. Jego światowe centrum znajduje się w Bostonie, ma 350 tyś. wyznawców.

c14) Świadkowie Jehowy

Organizacja powstała z 1875r. z inicjatywy Amerykanina Charlesa Russell (1852-1916), jako odłam adwentystów. Odrzucają oni wiarę w Trójcę Świętą, w nieśmiertelność duszy, w piekło, liczne obrzędy i święta chrześcijańskie i głoszą, że bliski jest czas nastania pełnego królowania Chrystusa, a wówczas zapanują prawdziwi świadkowie. Świadkowie Jehowy tworzą teokratyczną organizację. Liczy ona 2.8 mln członków w ponad 200 krajach - zwłaszcza w krajach liberalnego Zachodu: 25% członków to Amerykanie z USA.

---