19. POKOLENIE NOWEJ FALI
Nowa Fala - formacja poetycka obecna w polskim życiu literackim w latach 1968-1976.
Nowa Fala skupiała poetów, którzy urodzili się już po wojnie a ich dzieciństwo przypadło na czasy stalinizmu, lata szkolne i studenckie na gomułkowski okres „małej stabilizacji”, gdzie rozwój kultury warunkowała ideologia budowania socjalizmu przy czym istniały dwie polskie literatury : krajowa i emigracyjna.
Zadebiutowali w połowie lat 60.
Przeżyciem pokoleniowym był dla nich Marzec 1968 i Grudzień 1970:
- cenzura (zabraniano wydawania książek przejawiających myśli krytyczne, ani autorów niepogodzonych z politycznym ustrojem np. Miłosza czy Gombrowicza)
- pogorszenie warunków gospodarczych
- pogorszenie stosunków między państwem a Kościołem
- 30.01.1968 ostatnie przedstawienie „Dziadów” A. Mickiewicza w reż. K. Dejmka (oklaskiwano wszelkie kwestie, które mogły nasuwać skojarzenia ze współczesnością);
manifestacje studentów pod pomnikiem wieszcza „wolna sztuka! wolny teatr!”
- protestowano przeciwko brutalności milicji i ograniczenia swobód obywatelskich
- skazanie Janusza Szpotańskiego autora satyrycznej opery „Cisi i Gęgacze czyli bal u Prezydenta” na 3 lata więzenia
- wiece studentów UW, relegowanie z uczelni A. Michnika i Henryka Szlajfera 08.03.1968
- nagonka na osoby pochodzenia żydowskiego w tym wielu uczonych, artystów min. spraw wew. M. Moczar „Pisarze do pióra, studenci do nauki, syjoniści do syjonu” spowodowało to zubożenie polskiej nauki i kultury
Kierunek zmian w literaturze końca lat 60 i początku 70 nadawały środowiska studenckie: kluby, teatry, piwnice artystyczne.
„Salon niezależnych”- kabaret studencki oddający satyrycznie obraz życia i kultury PRL-u; festiwal FAMA, teatr „Ósmego dnia”, rysunek satyryczny Mleczko, dyskusyjne kluby filmowe, nielegalne książki paryska Kultura - Jerzy Giedroyć
Nowa fala czasami bywa nazywana także Pokoleniem '68, chociaż niektórzy krytycy literatury uważają pojęcie Pokolenia '68 za pojęcie szersze, obejmując nim także tak odrębne w stosunku do Nowej Fali grupy, jak Konfederacja Nowego Romantyzmu, grupa "Tylicz", grupa "Kontekst", Grupa 848 i inne, aktywne w tym samym okresie.
Pokolenie 1968 - podkreśla przeżycie pokoleniowe, sytuację, cele; przeżycie pokoleniowe, które jednoczy grupę ludzi która doświadczyła tego samego i chce w związku z tym podjąć jakieś działania
Nowa fala- określa to, co się dokonało w literaturze
Ośrodkiem, wokół którego zaczęło się skupiać środowisko nazwane później Nową Falą, była krakowska grupa Teraz
grupa „TERAZ” nowy realizm (Kraków) należeli do niej:
- Wit Jaworski
Dołączyli do niej z czasem poeci z innych ośrodków:
Grupa „PRÓBY” nurt lingwistyczny (Poznań) należeli do niej:
Cztery główne ośrodki poetyckie:
- Poznań (Krynicki, Barańczak)
- Kraków (grupa „Teraz”)
Główną trybuną nowej formacji stało się założone w 1967 r. krakowskie pismo "Student", ale wypowiedzi programowe jej członków ukazywały się w całej prasie literackiej, m.in. we "Współczesności", "Życiu Literackim", "Nurcie", "Miesięczniku Literackim". Do uformowania się Nowej Fali doprowadziły organizowane staraniem grupy krakowskiej zjazdy w Cieszynie. Pierwszy odbył się w 1971, ostatni, nieformalny, w 1973 r.
Za datę graniczną istnienia Nowej Fali jako formacji, przyjmuje się rok 1976, uznawany także za początek funkcjonowania drugiego obiegu- obieg podziemny, nielegalne, podziemne wydawnictwa.
Zasadniczym hasłem Nowej fali było otwarcie literatury i sztuki na szeroko rozumianą codzienność PRL-u, alegoryczność poprzedników miało zastąpić mówienie wprost:
- opis codzienności miał zastąpić rytuały prostej deklaratywności
- tendencję do nadmiernej estetyzacji były przez Nową falę odbierane jako próba ucieczki rodzaj tchórzostwa przed obecną cenzurą jak i rzeczywistością
Program i twórczość:
Podstawowym elementem sprawiającym, że Nowa Fala występowała i była postrzegana jako jedna grupa, była postawa buntu wobec literatury zastanej - przede wszystkim wobec bezpośrednich poprzedników, czyli Orientacji Poetyckiej Hybrydy. Krytycznie oceniano jednak także poetów pokolenia "Współczesności". Wynikało to z faktu, że jednym z ważnych dla pokolenia haseł, co znalazło swoje odbicie w tytule programowej książki Kornhausera i Zagajewskiego, był postulat literackiego rozpoznania rzeczywistości. Podstawowym zarzutem wobec dotychczasowej literatury powojennej było to, że tego postulatu nie spełniła, że uznawała współczesną sobie rzeczywistość lat 60. i 70. za tworzywo siebie niegodne, nie umiała pokazać jej inaczej niż w groteskowej lub zdegradowanej formie. Stąd krytyka sztuki eskapistycznej, sztuki estetyzującej. Głosząc postulat "nienaiwnego realizmu" (określenie Kornhausera), Nowa Fala nie zanotowała jednak wybitnych osiągnięć w powieści, choć niektórzy z twórców do niej należących podejmowali próby w tej dziedzinie. Pozostała przede wszystkim generacją poetycką.
Nowofalowcy nie wypracowali jednolitej poetyki, aczkolwiek daje się odnaleźć w ich wierszach pewien zestaw charakterystycznych, powtarzających się elementów. Do najważniejszych z nich należało wykorzystywanie jako tworzywa poetyckiego "słowa cudzego" - zwrotów charakterystycznych dla języka gazety, pism oficjalnych, ankiet urzędowych, języka ulicy. Zwroty te stają się przedmiotem zabiegów poetyckich charakterystycznych dla poezji lingwistycznej, której tradycję podjęła część poetów nowofalowych (zwłaszcza Barańczak i Krynicki). W przeciwieństwie jednak do takich twórców jak Miron Białoszewski, Tymoteusz Karpowicz, Witold Wirpsza czy Zbigniew Bieńkowski, poetów Nowej Fali nie tyle interesowały eksperymenty badające możliwości i ograniczenia języka jako takiego, co społeczne użycia mowy - analiza oficjalnego i mniej oficjalnego języka PRL-u. Wiązało się to z faktem, że ważnym elementem przeżycia pokoleniowego, jakim był dla tej generacji Marzec 68, było doświadczenie brutalnego manipulowania językiem. Zniewolenie języka odbierane było jako jeden z elementów ogólnego zniewolenia. Dlatego język stał się jednym z ważniejszych tematów twórczości nowofalowej, kluczowym elementem świata przedstawionego. Często tworzył ciąg skojarzeń z innymi słowami-kluczami: prawda, oddech.
Świat przedstawiony tej poezji to często, zgodnie z teoretycznymi postulatami, świat współczesnej poetom rzeczywistości - łącznie ze wszystkimi niepoetyckimi jej elementami. Związek z rzeczywistością podkreślany jest dodatkowo umieszczaniem w wierszach konkretnych dat, określaniem miejsc. Stąd dla podkreślenia elementów łączących poezję Nowej Fali i wyróżniających ją zarazem na tle twórczości innych poetów, bywa czasem używane określenie "nowofalowy wiersz publicystyczny" (Dariusz Pawelec). Jego elementy obecne są także w wierszach, które reprezentują charakterystyczną, choć nie powszechną dla nowofalowców poetykę "peiperowskiego układu rozkwitania". Stosowali ją przede wszystkim poeci sięgający do dorobku poezji lingwistycznej: Barańczak, Krynicki.
Około roku 1976 drogi poszczególnych twórców zaliczanych do Nowej Fali zaczęły się rozchodzić. Niektórzy z nich zaangażowali się w działalność opozycyjną i, objęci zapisem cenzorskim, publikowali wyłącznie lub prawie wyłącznie w drugim obiegu
Dwie odsłony ruchu, kultury:
68-76 76' zaostrzenie cenzury zakaz druku np. Barańczaka; obieg oficjalny i podziemny (opiniotwórczy kształtuje cały odbiór czytelniczy ukazują się dzieła zakazane)
76-81 81' okres rozpadania się grupy każdy zaczyna iść w swoim kierunku
Nowofalowcy przejawiali bunt przeciwko swoim bezpośrednim poprzednikom czyli Orientacji Poetyckiej Hybrydy, której poeci poszukiwali własnego świata, organizowali konkursy, wystąpienia, stanowili kontekst sami dla siebie temu przeciwstawiło się pokolenie 1968. Nowa fala pokaże inny świat niż Hybryda.
Manifesty:
- nurt lingwistyczny; 1971 „Nieufni i zadufani” S. Barańczak
- nowy realizm, konkretne przedstawienie świata, konkret przeciwstawiony symbolowi;
1974 „ Świat nieprzedstawiony” J. Kornhauser A. Zagajewski
„Nieufni i zadufani” |
„Świat nieprzedstawiony” |
- poezja powinna być nieufnością bo powinna pytać o prawdę i powinna dochodzić do prawdy, a nie ufać językowi - powinna prowadzić ku wartościom, prowadzić do prawdy - prawda najważniejszą wartością - indywidualizm poezji lingwistycznej, demaskuje język władzy, język oficjalny - przeciw zadufaniu należy płynąć pod prąd poezja, która ma budzić z uśpienia |
- świat który nie został ukazany, więc trzeba go przedstawić - nowy realizm - najważniejsze zadanie literatury to przedstawienie świata - próba rozpoznania wartości - potrzebny jest konkret nie alegorie i symbole -funkcja poznawcza za cenę funkcji estetycznej - interesuje nas poznanie nie estetyka - niezgoda na ówczesny porządek, demaskacja sposobu działań rządów - pluralizm kulturowy, wielogłosowość |
Cele:
- niezgoda na tamten porządek
- obnażenie systemu
- kultura jedna, uwarunkowana przez państwo -pluralizm- przeciwstawienie się niezgoda na uproszczony świat wartości, który proponowała ówczesna rzeczywistość