60. synkretyzm rodzajowy, Romantyzm

Dramat romantyczny to gatunek o charakterze synkretycznym, łączący elementy różnych gatunków i rodzajów literackich, a także różne kategorie estetyczne. Nawiązuje do nowatorskiej formy dramatu szekspirowskiego, stojącego w opozycji do dramatu klasycznego, zachowującego bezwzględną wierność wobec ustalonych jeszcze w czasach starożytnych reguł i zasad. Twórcy dramatu romantycznego w ślad za Szekspirem odrzucili zasadę trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Akcja dramatów romantycznych rozgrywała się w różnych miejscach, była wielowątkowa, rozgrywała się w czasie dłuższym niż jedna doba.
Fabuła dramatu romantycznego była luźnym zestawieniem nie związanych ze sobą epizodów, które nie powiązane są łańcuchem przyczyn i skutków, lecz mogą istnieć niezależnie od siebie. Jest to charakterystyczna cecha tak zwanej kompozycji otwartej, w której ulegają zatarciu związki między poszczególnymi składnikami, brak jest wyrazistych proporcji, uwidoczniona jest fragmentaryczność i wieloznaczność świata przedstawionego.
Romantycy odrzucili także zasadę jednorodności stylistycznej, łącząc nie tylko elementy liryczne, epickie i dramatyczne, ale także motywy realistyczne z fantastycznymi, tragizm z komizmem, groteskę z humorem, monumentalne sceny zbiorowe z kameralnymi.
W 1829 roku Adamowi Mickiewiczowi udało się wyjechać z Rosji, drogą morską udał się do Niemiec, a potem przez Francję do Włoch. Wieść o wybuchu powstania listopadowego w Polsce zastała Adama Mickiewicza w Rzymie. Był to grudzień, lecz dopiero w kwietniu następnego roku poeta przybył do Wielkopolski. Nie udało mu się jednak przekroczyć granicy zaboru rosyjskiego. Po upadku powstania w marcu 1832 roku Mickiewicz wraz z falą polskich emigrantów, powstańców, uciekających na zachód przed represjami rządu carskiego przybył do Drezna. Tutaj właśnie w ciągu kilkudziesięciu zaledwie dni napisał najwybitniejszy polski dramat romantyczny. Drukiem część III „Dzia-dów" ukazała się w Paryżu w październiku 1832 roku.
Bezpośrednim bodźcem do napisania „Dziadów" cz. III była klęska powstania listopadowego, poeta nie przedstawił wydarzeń z nim związa-nych, gdyż w samym powstaniu nie wziął udziału. Akcja pierwszej sceny rozgrywa się w grudniu 1823 roku w celi klasztoru bazylianów w Wilnie, w którym umieszczono młodzież filomacką i filarecką. Jak wiadomo Mickiewicz był jednym z oskarżonych w tym procesie, a dzieło swe poświęcił i dedykował tym współtowarzyszom niedoli, którzy nie przeżyli trudów syberyjskiego zesłania.
„Dziady" Adama Mickiewicza to dramat typowo romantyczny. Główny bohater Konrad jest nosicielem romantycznych cech - romantyczny Prometeusz, który gotów jest cierpieć, poświęcić życie w walce o wolność swego narodu, przy tym dramatycznie zmaga się z losem, buntuje się przeciwko Bogu i otaczającemu go światu.
Autor dramatu programowo lekceważy obowiązującą w dramacie klasy-cznym zasadę trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Czas akcji nie jest w ogóle określony, ale wiadomo, że jest on dłuższy od jednej doby. Miejsce akcji ulega ustawicznym zmianom, jest nim kaplica cmentarna, cela klasztoru bazylianów w Wilnie, salon warszawski, pałac senatora Nowosilcowa. Zamiast jednego wątku, wokół którego toczyła się akcja klasycznej tragedii, mamy do czynienia w „Dziadach" z wieloma wątkami równoległymi i całkowicie ze sobą nie związanymi: historia Konrada, walka młodych członków organizacji spiskowych z polskim zaborcą, czy sposób życia i zachowywania się polskiej społeczności znajdującej się pod rządami rosyjskich despotów. Tylko problematyka martyrologii łączy scenę więzienną, męczeństwo Rollisona, opowieść Adolfa o męczeństwie Cichowskiego. Mickiewicz stosuje w dramacie kompozycję otwartą, a więc poszczególne sceny nie są ze sobą powiązane. W związku z tym brak jest też akcji właściwej, która zmierzałaby do punktu kulminacyjnego i rozwiązania. Improwizacje, sny, widzenia to całkowicie samodzielne fragmenty tekstu.
Zasada czystości gatunku także nie została zachowana. Sceny pełne są tragizmu i patosu, takie jak „Wielka Improwizacja" graniczą ze scenami groteskowymi, takimi jak „Sen Senatora". Sceny realistyczne przeplatają się ze scenami fantastycznymi. Sceny realistyczne, dotyczą martyrologii narodu polskiego, zaliczyć do nich należy scenę więzienną, w której młodzież opowiada o bezprawnych aresztowaniach, metodach stosowanych w czasie śledztwa, o wywożeniu skazańców na Sybir. Pełna realizmu jest także scena w salonie warszawskim, gdzie scharakteryzowane zostało polskie społeczeństwo. Natomiast sceny fantastyczne o charakterze mistycznym rozgrywają się w fantastycznej scenerii, m.in. widzenie ks. Piotra (mesjanizm), walka między złymi a dobrymi duchami o duszę Konrada, obrzęd dziadów, kłótnia diabłów nad senatorem Nowosilcowem, czy egzorcyzmy ks. Piotra.
Zasada czystości rodzajów także nie jest przestrzegana. Monolog Konrada ma charakter liryczny, opowiadanie Adolfa i Sobolewskiego oraz „Ustęp" zdecydowanie epickie, chociaż całość utrzymana jest w formie dramatu.
Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy w III cz. „Dziadów” jest zamierzony, gdyż Mickiewicz chciał ukazać romantyczne przekonania i poglądy, które przekładały swobodę wyróżniania siły uczuć i nastrojów, nad klasycznymi zasadami drama