Stosunki Polski z Ziemią Obiecaną - prof. dr. Hab. Jerzy Tomaszewski
W średniowieczu podróże do Ziemi Świętej były dość nieliczne. Droga była długa i niebezpieczna, na Morzu Śródziemnym grasowali piraci, a Palestyna od 1070 r. była opanowana przez „bisurmanów”. Na podróż decydowali się nieliczni pielgrzymi żydowscy i chrześcijańscy oraz rycerze [m. in. książę Henryk Sandomierski] podążający na wyprawy krzyżowe.
W II poł. XIX w. nastąpił rozwój żeglugi parowej i kolei - podróż stała się szybsza i tańsza, czas jej przestał być liczony w miesiącach. Imperium Osmańskie zaczęło słabnąć i mocarstwa europejskie zaczęły wymuszać tolerancję dla niektórych wyznań. Turcja była coraz bardziej zmuszana do ustępstw, mocarstwa poprzez grupy nacisku realizowały własne interesy, pod pretekstem opieki nad pielgrzymami [Rosja - prawosławnych, Francja - katolików, Anglia - wyznawców angielskiego kościoła narodowego].
Pielgrzymki do Ziemi Świętej zostały ułatwione, powstały początki osadnictwa w klasztorach Wystąpiła rywalizacja międzychrześcijańska, gdzie mniejsze wyznania [np. kościół syryjski] były uciskane przez większe.
.W latach 40. pojawiły się inicjatywy filantropów angielskich pochodzenia żydowskiego [Rotschild, Montefiore] organizujących pomoc osadnikom i osadnictwo rolne na niewielką skalę.
Inną inicjatywę przedstawił ruch syjonistyczny, dążący do stworzenia siedziby narodowej Żydów w Palestynie, organizujący ucieczki z Rosji czy Rumunii do Ziemi Obiecanej.
W Polsce 2 poł. XIX w. emigranci chrześcijańscy dołączyli do żydowskich - podróżowali w celach religijnych, z nastawieniem na działalność misyjną [nawracanie ludności arabskiej]
Liczba chrześcijan wzrastała, poszerzała się wielość wyznań [opiekę nad Bazyliką Grobu Pańskiego sprawował zakon prawosławnych Greków rywalizujący z zakonem franciszkanów. Nasilił się ruch pielgrzymkowy i emigracja trwała oraz turystyka [szczególnie brytyjska]
W 1908 pojawił się ośrodek polski znany jako Dom Polski na Starym Mieście w Jerozolimie - założył go ks. Marcin Pinciurek za fundusze ze składek parafialnych na ziemiach polskich. Stanowił on znak istnienia społeczeństwa polskiego pomimo braku niepodległego państwa. W czasie II wojny światowej powstanie drugi Dom, już w lepszych warunkach.
W 1918 Polska odzyskała niepodległość a w Palestynie znajdowała się duża liczba osób o prawach do obywatelstwa polskiego [wg ustawodawstwa RP]. Zgodnie z przepisami obywatele polscy mieli prawo do opieki państwa także poza jego granicami [jednak nie był to problem chwili, toczyła się właśnie walka o granice].
Na terenach palestyńskich obowiązywała po wojnie wojskowa administracja brytyjska, wkrótce zmieniona na formalny mandat Wielkiej Brytanii. Nastąpiło nawiązanie stosunków polsko-palestyńskich via Londyn, i rozpoczęto poszukiwania reprezentanta interesów polskich w Palestynie.
Początkowo konsulat hiszpański w Jerozolimie opiekował się obywatelami RP, jednak Madryt, Jerozolimę i Warszawę dzieliła dość duża odległość. Następnie pośrednikiem było polskie poselstwo w Atenach. Wreszcie wiosną 1921 powstał konsulat polski w Jerozolimie o bardzo szerokich kompetencjach [swym zasięgiem działania obejmował Syrię, Egipt i część Bliskiego Wschodu]
Konsulat rozpoczął pracę 1.01.1923, zaś w 1925 r. przemianowany został na konsulat generalny [zwiększyło to jego rangę, kompetencje nie uległy zmianie]. Do jego zadań należało wydawanie paszportów tym, którzy mogli udowodnić prawo do obywatelstwa polskiego, załatwiał też wydalanie niektórych obywateli RP przez władze angielskie z Palestyny. Pierwszym konsulem został Jerzy Adamkiewicz, człowiek posługujący się biegle językiem tureckim, będącym w użyciu elit społecznych i gospodarczych. Z racji pełnionej funkcji utrzymywał kontakty z miejscowymi społecznościami, stąd znał dobrze panujące nastroje [w jednym z raportów pisał, ze Arabowie wiedzą o faktycznym celu żydowskiego osadnictwa, jakim jest stworzenie państwa żydowskiego, i że są mu przeciwni - notabene nastawienie antysyjonistyczne było powszechne wśród ludności arabskiej]
W roku 1925 powstał Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie - senat Uniwersytetu Jagiellońskiego uchwalił uroczysty list z okazji położenia kamienia węgielnego, zaś Uniwersytet Warszawski wysłał delegata, który odczytał adres uchwalony przez senat uczelni. Później powstało Towarzystwo Przyjaciół UHJ zbierające składki i zaopatrujące nowopowstałą uczelnię w prasę.
Kontakty intelektualne były intensywniejsze od gospodarczych gdyż sfery gospodarcze były mało zainteresowane dość egzotycznym krajem. Jednak niektórzy osiedleńcy w Palestynie posiadający dochody wspomagali swe rodziny w Polsce, zaś Ministerstwo Skarbu usiłowało ograniczyć wypływ kapitału z Polski wynoszonego przez emigrantów.
W drugiej połowie lat 20. założony został Anglo-Palestynian Bank, zajmujący się przesyłem oszczędności do Palestyny dosyć okrężną drogą.
Inną, nieoficjalną drogą przesyłu środków finansowych było działające w Warszawie od 1919 r. Biuro Palestyńskie. Emigranci składali w nim pieniądze, na które otrzymywali pokwitowanie, realizowane następnie przez przedstawicielstwo organizacji w Hajfie. W ten sposób omijano ograniczenie wywozu dewiz. Działalność systemu zakończyła się, gdy ktoś nie otrzymał pieniędzy i zwrócił się z tą sprawą do polskiego konsulatu...
Emigracja z Polski do Palestyny nasilała się, zaczęto nawiązywać stosunki handlowe. W Palestynie niezbędne było drewno, za które Polska otrzymywała owoce cytrusowe i liście palmowe dla ortodoksyjnych Żydów w kraju.
W roku 1927 obroty handlowe z Palestyną są notowane w szczegółowych danych statystycznych i wynoszą: 0,08% ogółu eksportu i 0,65% importu Palestyny oraz 0,01% eksportu i 0,04% importu Polski.
Rok 1927 przyniósł także zmianę na stanowisku konsula generalnego - został nim Tytus Zbyszewski. W czerwcu utworzono drugi konsulat w Hajfie. Sądzono, że ten szybko rozwijający się port zdystansuje Tel-Awiw [co po latach rzeczywiście nastąpiło]. Konsulem tam został Bernard Hausner. Uraziło to Zbyszewskiego, gdyż Hausner był starozakonnym, członkiem partii Misrahim, a stanowisko objął bez jego wiedzy. Ostatecznie ustalono, że konsulat w Hajfie zostanie przemianowany na Biuro Handlowe w ramach ministerstwa Handlu i Przemysłu.
Gdy zmienił się konsul generalny w Jerozolimie [1931], Biuro w Tel-Avivie podporządkowano MSZ i uczyniono konsulatem głównym z Hausnerem na czele. W Hajfie pozostał konsulat honorowy.
W roku 1929 powstał w Tel-Aviv prywatny Palestyńsko-Polski Bank Imigracyjny zapewniający bezpośrednią łączność z Polską i przesył środków pieniężnych, był on jednak dość słaby finansowo.
Wzrost znaczenia Palestyny zbiegł się z naciskiem na zwiększenie emigracji żydowskiej w Polsce. W 1936 bank Polska Kasa Opieki S.A. otworzył swą agencję w Hajfie celem gromadzenia oszczędności polskich obywateli w Palestynie.
Wielki Kryzys nie zahamował obrotów handlowych. Rok 1938 zamknął się sumą wywozu szacowaną na 8mln zł [0,75% ogółu] przy wartości wwozu 7mln zł [0,5% łącznego importu]. Polska importowała głównie pomarańcze i cytryny, których obfitość zalała rynek latem 1939 r., eksportowała zaś artykuły inwestycyjne [cement, stal budowlana], drewno [m.in. na skrzynki do w/w owoców] oraz broń [głównie na kredyt, aby zapewnić zbyt przemysłowi zbrojeniowemu].
Stosunki stawały się coraz bliższe wraz z rozwojem turystyki i ruchów pielgrzymkowych w latach 30. Od września 1933 Polska utrzymywała regularne rejsy z Konstanca w Rumunii do Hajfy. Linia ta działała krótko - z powodu angielskich ograniczeń emigracji do Palestyny uznano ją za nieopłacalną. Utrzymano jednak nieregularne rejsy handlowe z Gdyni i Gdańska, odbywające się wtedy, gdy zgromadzono odpowiednią ilość frachtu.
Żydowskie lotnictwo
Anglicy uruchomili lotnisko pod Tel-Avivem w 1934. Samorząd miał ambicje posiadania własnego lotniska, w 1935 z wizytą przybył nawet inż. pil. Ziębiński, jednak lotnisko nie zostało zbudowane. Za to powstał projekt regularnego połączenia lotniczego Polski z Palestyną. Ziębiński odbył pierwszy lot pasażerski w 1936 na samolocie RWD-13 [pewne jest, że z międzylądowaniem], w tymże roku odbył jeszcze jeden lot po którym podarował samolot aeroklubowi żydowskiemu.
W latach 1936-37 zaczęto prowadzić przewóz przesyłek pocztowych i pasażerów z i do Hajfy oraz Tel-Awiwu. Utworzono regularne połączenia, przedłużone następnie do Bagdadu i Bejrutu.
Stosunki kulturalne i naukowe
Z Polski wyjeżdżali studenci na UHJ i często pozostawali w Palestynie. Emigranci jednak interesowali się sprawami Polski, o czym meldował konsul generalny [raport z 27.06.1933 „emigranci żywo interesują się Polską”]. Przewidywano utworzenie katedry literatury polskiej na UHJ [co z zadowoleniem przyjął rektor, Magnes]. Duża część emigrantów zachowała paszporty polskie. Wzrastało zainteresowanie Palestyną w Polsce. W drugiej połowie lat 30. pojawiły się artykuły w prasie polskiej takie jak „Palestyna po raz drugi” Ksawerego Pruszyńskiego, wtórujące głosom prasy żydowskiej i syjonistycznej [reportaże z kibuców, opisy rozwoju przemysłu stanowiące propagandę osiągnięć i zachętę do przyjazdu].
Działania dyplomacji polskiej okazały się zbieżne z działaniami organizacji syjonistycznych. Rząd RP chciał zwiększyć emigrację żydowską i naciskał za pośrednictwem Ligi Narodów na władze brytyjskie [m.in. Raczyński] aby złagodziły ograniczenia emigracyjne. Działania te nie przyniosły rezultatów, gdyż na pierwszym miejscu stanęła emigracja z III Rzeszy.
Polska miała interes polityczny i gospodarczy w popieraniu syjonizmu. Odczuwano pokrewieństwo ruchu syjonistycznego z polskimi organizacjami niepodległościowymi przed 1918 r. i stosunki polsko-palestyńskie wyrastały nieraz ponad bezpośrednie interesy zainteresowanych stron.
Za to brak śladów kontaktów ze środowiskami arabskimi - bolesny jest tu brak dokumentów.
Świątynia tego odłamu znajduje się na Starym Mieście w Jerozolimie, nosi ona inskrypcję zawierającą listę krzywd, jakich kościół syryjski doznał od innych kościołów.
są to czasy rozwoju imperium brytyjskiego
powstanie wielkopolskie i wojna z Ukraińcami, a lada moment wybuchnie I powstanie śląskie i wojna polsko-bolszewicka
Z reguły za przestępstwa w rodzaju kradzieży, lecz zanotowano jeden przypadek wydalenia za działalność komunistyczną