Podwójny rodowód polityki społecznej: analiza teoretyczna i historyczna
Politykę społeczną rozumieć możemy na dwa sposoby. Na sposób praktyczny czyli jako praktykę polityki społecznej oraz na sposób teoretyczny jako wiedzę, naukę o polityce społecznej. Polityka społeczna opiera się na założeniach dwóch pojęć takich jak:
- Kwestie społeczne czyli politologia, niemiecki obszar językowy
- Problem społeczny czyli socjologia, anglosaski obszar kulturowy
Według Daneckiego podstawą polityki społecznej jest wiedza o kwestiach społecznych, zjawiskach, przyczynach powstawania tych zjawisk oraz poznawanie sposobów do ich rozwiązywania.
Według Mark, Henry, Julnes politykę społeczną można oceniać po jakości ograniczenia lub eliminacji problemu społecznego.
Natomiast kwestie społeczne według Auleytnera to pewien zbiór kwestii socjalnych powiązanych ze sobą.
Według Steinmetza kwestie społeczne to zjawiska, które nie są problemami indywidualnymi, ani Państwa, która zarządza społeczeństwem oraz muszą wywołać pewnego rodzaju zamieszanie, konflikt, niezadowolenie społeczeństwa.
Cechy pierwotnych i wtórnych kwestii społecznych
Pierwotne kwestie społeczne biorą się z natury bądź kultury. Są to zjawiska, które budzą w społeczeństwie niepokój, wywołują napięcie, poczucie nienormalności. Sprawiają, że ludzie dotknięci niepokojem społecznym są skłonni do paniki, ucieczki, protestu, tworząc przez to grupy społeczne, gdyż nie mogą być niezależnie przez jednostkę rozwiązywane. Są długotrwałe, o szerokim i rosnącym potencjale. Związane są z wadliwym działaniem instytucji społecznych. Powodują ograniczenie rozwoju społecznego, samodzielnych jednostek
Wtórne kwestie społeczne biorą się z pierwotnych cech kwestii społecznych. Wynikają ze złego zdefiniowania kwestii społecznych, czego skutkiem może być złe rozwiązanie danej kwestii społecznej bądź też spowodowanie kolej kwestii społecznej. Mogą być również ukrywane, bądź też zamienione z wtórnej kwestii społecznej na pierwotnej powodując poszukiwanie nowych rozwiązań jej zwalczania. Podejmowane są niewłaściwe sposoby zwalczania kwestii społecznych bądź też występuje brak jakichkolwiek działań związanych z pierwotnymi kwestiami społecznymi.
Problem społeczny, kłopot indywidualny: różne podejścia teoretyczne
Problem społeczny według Millsa jest czymś co znajduje się pomiędzy problemem osobistym, indywidualnym jednostki a sprawami publicznymi i nie może być rozwiązany indywidualnie przez jednostkę.
Natomiast według Durkheima problem społeczny ma związek z normami i powstaje, gdy te normy są naruszone (tzw patologia społeczna) oraz gdy te normy poprzez zmiany, anomię, doprowadzają do dezorganizacji społeczeństwa.
Mills skrytykował podejście Durkheima, uważał, że przywiązanie wagi do norm społecznych powoduje powstawanie „profesjonalnej ideologii patologii społecznej” w małomiasteczkowej klasie średnie i że normy respektowane przez jedną grupę społeczną mogą naruszać interesy innej grupy. Stwierdził, że powodem problemów społecznych nie są ani defekty jednostek, ani system norm tylko świadomy konflikt interesów i wartości innych grup.
Według Goffmana źródłem problemów społecznych nie są ani defekty jednostek, ani normy społeczne, ani też fakt, że jednostka wypada z różnych ról społecznych ale reakcja na takie wydarzenie - jeżeli jakiś problem nie wywołuje reakcji w społeczeństwie to znaczy, że ten problem nie istnieje.
Z perspektywy funkcjonalnej (reformatorsko - korekcyjna) społeczeństwo stanowi pewnego rodzaju organizm, który sprawia, że wykonywane są podstawowe funkcje w społeczeństwie. Źródłem problemów jest nieprawidłowe działanie instytucji społecznych, a rozwiązanie danego problemu wiąże się z utworzeniem mechanizmów korekcyjnych lub instytucji kontroli społecznej.
Narzędzia polityki społecznej
Do narzędzi polityki społecznej należą:
1) podatki
2) prawo
3) system zabezpieczeń społecznych
System podatkowy polityki społecznej jest najważniejszym narzędziem gdyż bez potrzebnych środków nie możliwe jest kierowanie polityką społeczną. Podatki spełniają trzy główne funkcje:
1) fiskalną -stanowią główne źródło dochodów budżetu państwa oraz są gwarantują finansowanie wydatków publicznych.
2) redystrybucyjną - stanowiących dochód budżetu państwa, polegają na świadomym oddziaływaniu przez państwo na proporcjonalny podział dochodów indywidualnych.
3) PRO- stymulacyjną - są wykorzystywane przez państwo jako instrument oddziaływania na decyzje podmiotów gospodarczych w celu skorelowania ich z założeniami polityki gospodarczej i społecznej państwa.
Prawo - jest najstarszym narzędziem polityki społecznej, ważniejszym od podatków gdyż żadne podatki nie wejdą w życie zanim jakieś prawo ich nie ureguluje. Prawo zapewnia ochronę słabszym gospodarczo (prawo socjalne), powoduje pomoc materialną grupom statusowo pokrzywdzonym. Tworzy instytucje dzięki, którym zapobieganie będzie powstawanie problemów społecznych.
System zabezpieczeń społecznych w skład, którego wchodzą: ubezpieczenia majątkowe i osobowe, ubezpieczenia społeczne, ochrona zdrowia, rehabilitacja inwalidów, pomoc społeczna oraz uzupełniające świadczenia socjalne. Wszystkie te części łączy wspólne zadanie - udzielanie różnego rodzaju świadczeń zapewniających obywatelowi poczucie bezpieczeństwa socjalnego w różnych sytuacjach życiowych
Rezydualny model polityki społecznej
Rezydualny model polityki społecznej naturalne drogi zaspokojenia potrzeb ludzkich tj. prywatny rynek i rodzina. Natomiast programy socjalne mają rację bytu jeśli te naturalne drogi okazują się zawodne. Według tego modelu uważa się, że rozbudowywanie państwowej polityki społecznej nie tylko jest niepotrzebne ale też może pociągnąć za sobą negatywne skutki, np. w postaci utraty motywacji do pracy czy osłabienia moralności. Państwo powinno interweniować jedynie w ostateczności i tylko w odniesieniu do dróg, które nie są w stanie poradzić sobie w oparciu o własne siły. Działania zatem polityki społecznej mają charakter selektywny a świadczenia są głównie fakultatywno - uznaniowe i zależą od sytuacji materialnej danej osoby.
Korporacyjny model polityki społecznej
Korporacyjny model polityki społecznej opiera się na ubezpieczeniach społecznych, zakłada, że obywatel ubezpieczy się na czas bezczynności zawodowej, np. emerytury, renty. Sprawia, że potrzeby ludzkie powinny być zaspokajane zgodnie z takimi kryteriami jak staż pracy, wydajność i inne zasługi a zatem prawo do pomocy i wysokości świadczeń. Dobrobyt zależy w od statusu/ pozycji danej osoby na rynku pracy. Świadczenia przysługują głównie osobom ubezpieczonym i są obowiązkowe. Polityka społeczna skierowana jest na rodzinę a nie na jednostkę.
Opiekuńczy model polityki społecznej
Opiekuńczy model polityki społecznej, decyduje którym instytucjom polityki społecznej powierza się rolę integrowania społeczeństwa i jednocześnie wyrównywania społecznego. Prawo socjalne jest nie tylko dla biednych ale i dla klasy średniej. Zakłada, że to społeczeństwo a nie jednostka ponosi odpowiedzialność za zapewnienie dobrobytu i bezpieczeństwa. To państwo musi zagwarantować zaspokojenie potrzeb społecznych. Sprawia, że przestrzega się zasad społecznej odpowiedzialności. Państwo gwarantuje opiekę każdemu obywatelowi przez całe jego życie.
Kwestie zatrudnienia i bezrobocia w polityce społecznej
Kwestia zatrudnienia rozpatrywana jest w aspekcie zarówno ekonomicznym, społecznym i psychologicznym.
Aspekt ekonomiczny odnosi się do skali makro, gdzie brany jest pod uwagę tzw. dobrobyt państwa czyli produkt krajowy brutto. Ma znaczenie w rozwoju cywilizacji. Im większy wzrost tym następują mniejsze obciążenia dla pozostałych. W skali mikro zatrudnienie to pewien sposób na zmniejszenie ubóstwa, ponieważ ludzie, którzy nie pracują są zazwyczaj ubodzy.
Aspekt społeczny zatrudnienia odnosi się do podwyższenia statusu społecznego, co powoduje, ze relacje między ludźmi są udane. Pozwala również tworzyć wszelkiego rodzaju związki zawodowe, branżowe itp. Pozwala również w pełni uczestniczyć nie tylko w życiu społecznym, ale i kulturowym, a także stanowi w pewnym stopniu motywację do podnoszenia kwalifikacji a więc daje możliwość edukacji.
Aspekt psychologiczny powoduje osiągniecie sukcesu w pracy zawodowej sprawiając dowartościowanie się. Co wpływa na samorealizację i rozwój osobisty. Staje się szansą osiągania założonych celów. Ustalony rytm pracy powoduje wypracowanie pewnych strategii dotyczących organizacji czasu pracy, wywiązywanie się z obowiązków jak i bycie odpowiedzialnym za powierzone zadania. Aspekt ten również nawiązuje do zdobycia umiejętności pokonywania trudności i rozwiązywania problemów.
Problem zatrudnienia odnosi się do kwestii pracowniczej, która pojawiła się wraz z rozwojem kapitalizmu. Do tej kwestii zaliczany jest na ogół długi czas wykonywanej pracy 12-15 godzin dziennie np. praca taśmowa . Co powoduje, że wynagrodzenie za tego typu prace jest niskie. Brak czasu na odpoczynek przejawia się utratą zdrowia. Nie ulega wątpliwości, ze w tej kwestii następuje pogorszenie relacji z pracodawcą.
Kwestia bezrobocia odnosi się do uwarunkowań, w których rolę odgrywają podatki i koszty pracy, wynagrodzenie a więc minimalna płaca. W kwestii bezrobocia zwraca się uwagę na takie ograniczenia czy pracownik posiada dzieci oraz ile czasy jest w stanie poświecić pracy. Również kwestia ta odnosi się do tego, ze niektórzy nie podejmują pracy ze względów na pojawienie się innych problemów społecznych np. niepełnosprawność. Zaletą kwestii bezrobocia jest to, że jest pewna grupa ludzi, którą można dokształcić , przekwalifikować, zdobędą nowe umiejętności potrzebne do podjęcia pracy. Pełni rolę motywacji a więc zwiększa działania i zaangażowanie co staje się powodem podniesienia wartości pracy. Osoby bezrobotne mogą realizować różnorodne działania i cele jak studia, macierzyństwo, podróżowanie. Umożliwia to też zdobycie awansu, gdyż następuje czasowa mobilizacja a także nasilają się kontakty społeczne.
2