Osiągnięcia szkolne i ich pomiar

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów jest sprawą bardzo ważną i należy do najtrudniejszych umiejętności pedagogicznych.

W. Okoń stwierdza, że „sprawdzanie osiągnięć szkolnych - mimo niewątpliwej doniosłości - jest utrapieniem dla uczniów, źródłem stresów i nerwic, ciągłą zmorą dla nauczycieli, którzy szybko podążając naprzód z obawą i niechętnie zabierają się do kontrolo osiągniętych wyników, kłopotem dla władz oświatowych...” (K. Ciżkowicz, J. Ochenduszko,1986).

Jedną z metod sprawdzania osiągnięć jest pomiar dydaktyczny. „Pomiar dydaktyczny występuje, gdy sprawdzian osiągnięć szkolnych i ich ocenianie dydaktyczne jest dokonywanie w taki sposób, że poziomowi osiągnięć poznawczych U w zakresie programowym Z jest przyporządkowany symbol (ocena) określający ten poziom w wybranej skali osiągnięć (skali ocen), a procedura tego przyporządkowania podlega weryfikacji empirycznej” (B. Niemierko, 1990, s.55).

Powszechnie za twórcę naukowego pomiaru dydaktycznego uważany jest Joseph Mayer Rice ( W. Sitarski - B. Niemierko, 1990). Jako lekarz przetestował wielu uczniów z ortografii, arytmetyki, próbując ustalić, jakich osiągnięć mogą oczekiwać nauczyciele od uczniów. W 1963 roku podjęto się zbudowania nowej teorii pomiaru dydaktycznego, opartej na porównywaniach wyników testowania z wymaganiami programowymi. Diagnoza osiągnięć uczniów stawała się w pełni wyrazista, oddzielała przypadki spełnienia i niespełnienia wymagań i taki pomiar nazwano „sprawdzającym” w odróżnieniu od dawnego „różnicującego” (W.Sitarska - B. Niemierko, 1990).

Pomiar dydaktyczny dysponuje różnorodnymi narzędziami (testami) o różnej charakterystyce i zastosowaniu. Nowoczesną metodą kontroli pisemnej stają się właśnie testy dydaktyczne. W. Okoń testem dydaktycznym nazywa „ odmianę testu pedagogicznego, służącą do pomiaru wyników uzyskanych w nauce szkolnej” (W. Okoń, 1981, s. 317). Stanowi on zbiór określonych zadań zróżnicowanych ze względu na przedmiot nauczania. Przy pomocy tych zadań sprawdzić można stopień opanowania wiadomości, sprawności i umiejętności rozwiązywania zagadnień, dokonywania ocen i stosowania wiedzy w nowych sytuacjach (W.Okoń, 1981). Nieco inaczej ujmuje to zagadnienie B. Niemierko (1986), który również uznaje test za zbiór zadań, ale uważa, że jest on dostosowany do określonych treści nauczania, tak, aby na podstawie wyników testowania można było określić stopień ich opanowania przez ucznia.

Test jako narzędzie pomiaru dydaktycznego musi posiadać następujące właściwości:

1. obiektywność - jednoznaczność wykrywanej cechy

2. rzetelność - dokładność i niezawodność z jaką test mierzy dane osiągnięcia uczniów

3. trafność - stopień zgodności, z jaką test mierzy, to i tylko to do mierzenia czego został skonstruowany

4. praktyczność - prostota w zastosowaniu (K. Ciżkowicz, J. Ochenduszko, 1986)

B. Niemierko (1975) dzieląc testy osiągnięć szkolnych obrał następujące kryteria:

1. mierzoną cechę osiągnięć badanego

2. układ odniesienia wyników testowania

3. stopień zaawansowania konstrukcyjnego testu

4. zasięg stosowania testu

5. typ czynności wykonywanej przez badanego dla udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie

Trafność pomiaru jest dokładnością, z jaką możemy wnioskować z jego wyników o osiągnięciach uczniów. Wyniki mogą być trafne do rozróżniania aktualnego poziomu osiągnięć, ale muszą być trafne do przewidywania ich dalszych postępów w nauce (B. Niemierko, 1990).

Zgodnie ze współczesną typologią trafności pomiaru wyróżnia się następujące kategorie trafności pomiaru: teoretyczną, teoretyczną, wewnętrzną, kryterialną - diagnostyczną i prognostyczną. Trafność teoretyczna polega na zgodności wyników pomiaru z założeniami o dziedzinie i właściwościach mierzonych osiągnięć. Trafność wewnętrzna polega na zgodności treści testu z programem nauczania, materiałem i wymaganiami zawartymi w obowiązującym programie ( W. Sitarska -Niemierko, 1987).

Treść nauczania rozumiana jako system czynności opanowanych przez uczniów ma trzy wymiary:

1. cele nauczania stanowiące „uczniowski” aspekt treści, wyrażone w kategoriach psychologicznych, jako opanowane operacje intelektualne i psychomotoryczne

2. materiał nauczania, bliski temu, co w obowiązującym programie nauczania określone jako „treści kształcenia”

3. wymagania programowe określone przez „Program Nauczania”. Oparte na arbitralnym podziale treści nauczania na uporządkowane hierarchicznie warstwy (B. Niemierko, !975).

Uporządkowanie hierarchiczne celów nauczania pewnego przedmiotu na pewnym szczeblu określonej szkoły to nic innego jak taksonomia celów nauczania. Hierarchiczność taksonomii polega na tym, iż wyższe kategorie mieszczą w sobie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego świadczy o tym, że cel niższy został osiągnięty. Najpopularniejszą w Polsce taksonomią celów dziedziny poznawczej jest taksonomia ABC. Wyróżniamy w niej dwa poziomy i cztery kategorie. Pierwszy poziom to wiadomości ucznia, które dzieli się na zapamiętanie i zrozumienie wiadomości. Drugi poziom to umiejętności, które dzielimy na: stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych oraz stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych ( Tab.3).

Przedstawiona taksonomia odnosi się tylko do celów nauczania. Uczeń, który zapamiętał określone wiadomości osiągnął cel najniższy, uczeń, który opanował umiejętności rozwiązywania problemów z danej dziedziny osiągnął najwyższy cel nauczania (B. Niemierko, 1975). Hierarchiczność taksonomii celów kształcenia polega na zawieraniu się niższych kategorii celów w kategoriach wyższych. Taksonomia celów kształcenia dziedziny motywacyjnej może być ujęta następująco (Niemierko,1990,s.223-226):

Tab. 1

Taksonomia celów motywacyjnych

Poziom	Kategoria
I. I. Działanie	Uczestnictwo w działaniu Podejmowanie działania
II. Postawy	Nastawienie na działanie System działania

Działanie praktyczne odgrywa zasadniczą rolę w kształceniu ogólnym i zawodowym. Z niego wywodzą się procesy emocjonalne i procesy poznawcze człowieka. Istotą różnych form działania praktycznego są czynności ruchowe, z tego powodu dziedzina praktyczna celów kształcenia bywa nazywana dziedziną psychomotoryczną (B. Niemierko,1999). Najnowszą taksonomię celów kształcenia w dziedzinie praktycznej przedstawia tabela 2

Tab. 2

Taksonomia celów praktycznych

Poziom	Kategoria
I. Działanie	Naśladowanie działania Odtwarzanie działania
II. Umiejętności	Sprawność działania w stałych warunkach Sprawność działania w zmiennych warunkach

Źródło: B. Niemierko, 1990,s.230

Tab. 3

Taksonomia celów poznawczych

Poziom	Kategoria	Czynności ucznia
I. Wiadomości	Zapamiętywanie wiadomości Zrozumienie wiadomości	Przypominanie sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości; uczeń nie powinien ich mylić ani zniekształcać. Przedstawianie wiadomości w innej formie niż były zapamiętane, porządkowanie i streszczanie, proste wnioskowanie.
II. Umiejętności	Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych	Praktyczne posługiwanie się wiadomościami według podanych uprzednio wzorów. Cel, do którego wiadomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych. Formułowanie problemów, dokonywanie analizy i syntezy nowych zjawisk, formułowanie planu działania, tworzenie orginalnych przedmiotów i wartościowanie przedmiotów według pewnych kryteriów.

Cele kształcenia podane jako przykłady poszczególnych kategorii taksonomii dziedzin praktycznej i poznawczej maja postać operacyjną, to znaczy wskazują czynność, jaka powinna być przez ucznia opanowana, oraz warunki w jakich ma być wykonana. Operacyjne cele kształcenia są jednocześnie, czytelne, adresowane do ucznia i mobilizujące go do wysiłku, a nauczycielom ułatwiają budowanie zadań sprawdzających, czy uczeń rzeczywiście umie wykonywać daną czynność w danych warunkach (B. Niemierko,1999).

Literatura

Ciżkowicz, K.( 2001) , Hierorchia wartości młodzieży (Między chaosem a

porządkiem), Bydgoszcz ,

Niemierko, B.(1975) , Testy osiągnięć szkolnych- Podstawowe pojęcia i

techniki obliczeniowe, Warszawa ,

Okoń ,W.(1984),Słownik pedagogiczny, Warszawa ,

opracowała Mariola Sosnowska

nauczycielka Szkoły Podstawowej w Strzygach

---