Choroba afektywna
Pod pojęciem choroby afektywne rozumiemy zaburzenia psychiczne charakteryzujące się zaburzeniami emocji, nastroju oraz aktywności. Zaburzenia te przybierają postać zespołów depresyjnych czasami także postać zespołów maniakalnych. Choroby afektywne dzielimy na dwie grupy:
chorobę afektywną jednobiegunową
chorobę afektywną dwubiegunową
Choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się tym, że w jej przebiegu obserwujemy zarówno zespoły depresyjne jak i maniakalne. Natomiast w przypadku choroby jednobiegunowej obserwujemy tylko zespoły depresyjne.
Choroby afektywne są najbardziej rozpowszechnionym zaburzeniem psychicznym. Częściej zapadają na nie kobiety niż mężczyźni. Częściej są one również spotykane u osób które przekroczyły 45 rok życia niż u osób młodszych.
Przyczyny powstawania chorób afektywnych nie są do końca rozpoznane. Wskazuje się zarówno na znaczenie czynników genetycznych jak i na znaczenie czynników środowiskowych.
U dość znacznego odsetka osób chorych wystąpienie epizodu depresyjnego czy też maniakalnego poprzedzone jest doświadczeniem sytuacji stresowej. Może to być stres somatyczny - zaburzenia hormonalne, zakażenia, poród a także stres psychiczny - śmierć bliskiej osoby, rozwód, emigracja.
Według kognitywnego modelu depresji opracowanego przez A. Becka osoby cierpiące na depresję przejawiają jeszcze przed wystąpieniem choroby pewnego rodzaju zaburzenia w procesie postrzegania rzeczywistości.
Zaburzenia te składają się na dwa mechanizmy: triadę poznawczą oraz błędy logiczne. Triada poznawcza jest to zespół negatywnych myśli odnoszących się do własnej osoby, aktualnych/przeszłych doświadczeń życiowych oraz przyszłości. Osoby depresyjne charakteryzują się niską samooceną, brakiem wiary we własne siły oraz możliwości. Osoby takie są przekonane że cokolwiek zrobią nie przyniesie to powodzenia, nic im się nie uda. Z góry zakładają, że są skazane na przegraną. Błędy logiczne polegają na:
selektywnej uwadze (skupianie się na nieistotnym szczególe - ignorowanie bardziej istotnych przesłanek)
arbitralnym wnioskowaniu (wyciąganie wniosków ze zbyt małej ilości przesłanek)
nadmiernej generalizacji (wyciąganie ogólnych wniosków na podstawie jednorazowego doświadczenia)
wyolbrzymianiu i pomniejszaniu (sukcesy są pomniejszane, klęski wyolbrzymiane)
personalizacji (przypisywanie sobie winy za negatywne wydarzenia zachodzące w otoczeniu)
Według modelu Becka pierwotne jest zaburzenie procesów poznawczych (specyficzny sposób postrzegania siebie i świata) wtórne są natomiast zaburzenia nastroju - określone emocje pojawiają się w odpowiedzi na określony sposób postrzegania rzeczywistości. Jednakże kiedy już pojawi się depresja zaczyna ona jeszcze bardziej deformować sposób przetwarzania informacji - dochodzi do depresyjnych zaburzeń myślenia, nihilistycznych ocen i myśli samobójczych.
Możemy wyróżnić następujące postacie depresji:
depresja endogenna (duża depresja)
Do podstawowych objawów zalicza się tutaj: obniżenie nastroju, zahamowanie psychoruchowe (spadek tempa zarówno procesów psychicznych jak i motoryki), objawy somatyczne oraz zaburzenia cyklów biologicznych (zaburzenie rytmu snu i czuwania, zaburzenia cyklu miesiączkowego, brak łaknienia, bóle głowy), lęk (utrzymuje się prawie cały czas, charakteryzuje się falującym nasileniem).
Częstym zjawiskiem w przypadku depresji jest występowanie tzw. dysforii czyli gniewliwego nastroju, zniecierpliwienia oraz rozdrażnienia.
Aby można było zdiagnozować dużą depresję przez okres co najmniej 2 tygodni musi występować co najmniej 5 z wymienionych poniżej objawów:
obniżenie nastroju
spadek zainteresowań wszelkimi czynnościami oraz brak odczuwania przyjemności
wzrost lub spadek masy ciała (na który nie ma wpływu zmiana diety)
bezsenność albo nadmierna senność (występujące codziennie)
podniecenie lub spowolnienie ruchowe
uczucie zmęczenia lub utrata energii
poczucie braku wartości samego siebie, poczucie winy
spadek sprawności myślenia, utrzymania uwagi, niemożność podjęcia decyzji
powracające myśli o śmierci oraz myśli samobójcze
Dodać jeszcze należy że jednym z 5 krytycznych objawów musi być spadek nastroju albo utrata zainteresowań i utrata odczuwania przyjemności. Oczywiście w przypadku diagnozowania depresji należy się upewnić czy reakcja depresyjna nie jest reakcją na śmierć bliskiej osoby czy też nie jest spowodowana czynnikami somatycznymi albo organicznymi.
Depresja poronna (subdepresja, depresja maskowana, depresja atypowa)
Pod tym terminem zespoły depresyjne w których objawy są mało nasilone bądź też takie zespoły gdzie depresja nie występuje jako objaw podstawowy w jej miejsce pojawiają się inne objawy zespołu depresyjnego (zaburzenia snu, bóle głowy, przewlekłe stany lękowe).
Najczęściej chorzy zgłaszają się do lekarza z powodu bezsenności czy różnego rodzaju zespołów bólowych. Czasem również pojawiają się zespoły natręctw. Od nerwicy natręctw różnią się one tym że pojawiają się u osób nie wykazujących cech osobowości anankastycznej oraz tym, że pomiędzy nawrotami choroby natręctwa znikają.
Zespół maniakalny występujący w chorobie afektywnej jednobiegunowej charakteryzuje się następującymi objawami:
zaburzeniami nastroju (pojawia się wzmożone samopoczucie, beztroska, brak odpowiednich reakcji na przykre wydarzenia)
zaburzenia napędu psychoruchowego (pojawia się podniecenie maniakalne - myślenie jest przyspieszone jednak mało precyzyjne, występuje duża odwracalność uwagi, aktywność ruchowa jest wzmożona - brak jest męczliwości)
zaburzenia procesów fizjologicznych i metabolicznych (pojawia się zaburzenie rytmu snu i czuwania)
zaburzenia emocji (pojawia się dysforia)
U osób u których występuje epizod maniakalny pojawia się brak krytycyzmu co do własnych możliwości oraz nieliczenie się (niezauważanie) z trudnościami jakie pojawiają się na drodze realizowanych celów. Osoby chore są niezwykle aktywne - podejmują liczne działania, zdają się interesować wieloma sprawami (jednak to zainteresowanie jest powierzchowne).Podejmowane przez nich działania są z reguły nieplanowane - kupują np. zbędne rzeczy ( i nie liczą się z tym że wydają na nie wszystkie oszczędności).
Choroby afektywne - jednobiegunowa i dwubiegunowa - wykazują liczne różnice. Choroba dwubiegunowa zwykle zaczyna się przed 40 rokiem życia (choroba jednobiegunowa zwykle po 40 roku życia). Choroba dwubiegunowa występuje częściej u osób o takich cechach jak ekstrawersja, syntonia czy cyklotymia natomiast choroba jednobiegunowa u osób u których dominują takie cechy jak introwersja, czy schizotymia.
W przypadku depresji podstawowym sposobem leczenia jest podawanie środków farmakologicznych (powodują one poprawę u około 70% chorych osób). W przypadku ciężkich depresji w których pojawiają się tendencje samobójcze stosuje się elektrowstrząsy. Psychoterapia jest stosowana głównie w czasie poprawy stanu klinicznego.
Również w przypadku leczenia mani główne znaczenie mają środki farmakologiczne (głównie węglan litu).
1