Swobodny przepływ towarów
Zgodnie z art. 7a Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (TWE) utworzono rynek wewnętrzny, obejmujący obszar bez granic wewnętrznych, na którym zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału. Jednym z elementów realizacji jego założeń jest swobodny przepływ towarów, który można zdefiniować jako prawo do nieskrępowanego przemieszczania towarów w obrębie rynku wewnętrznego. Twórcom Wspólnot Europejskich zależało przede wszystkim na zapewnieniu całkowicie swobodnego przemieszczania towarów w ramach państw członkowskich, bez barier celnych, dyskryminacji towarów ze względu na ich pochodzenie (innymi słowy na wprowadzeniu i urzeczywistnieniu zasady równego traktowania podmiotów pochodzących ze wszystkich unijnych krajów), czy też ukrytych barier handlowych (jak np. specjalistycznych norm technicznych). Głównym celem było doprowadzenie do nieskrępowanej wymiany handlowej, dotychczas spotykanej wyłącznie na rynkach krajowych w poszczególnych krajach.
Realizacja zasady swobodnego przepływu towarów opiera się na trzech zasadniczych elementach:
eliminacji barier taryfowych tj. na utworzeniu unii celnej między państwami członkowskimi,
eliminacji barier parataryfowych tj. fiskalnych,
eliminacji barier pozataryfowych np. ilościowych, jakościowych,
Państwa piętnastki od wielu już lat związane są unią celną. Wewnętrznym jej aspektem jest brak granic celnych w wewnątrzunijnym obrocie towarowym, aspektem zewnętrznym jest ujednolicona Wspólna Taryfa Celna. Ponadto, na mocy postanowień porozumienia między Wspólnotami a państwami EFTA utworzona została strefa wolnego handlu - Europejski Obszar Gospodarczy.
Znoszenie barier parataryfowych obejmuje zakaz dyskryminacji podatkowej oraz stopniową harmonizacje systemów podatkowych państw członkowskich. Szczególne osiągnięcia w tej dziedzinie zanotować można w zakresie ujednolicania legislacji podatków pośrednich - VAT i akcyzy.
Podczas gdy stopień redukcji eliminacji barier taryfowych i parataryfowych można uznać za wystarczający dla zapewnienia swobodnego przepływu towarów, wyraźnie największą barierą w handlu pomiędzy państwami członkowskimi jest zbyt powolne znoszenie barier ilościowych i jakościowych. Do dziś wszelakie bariery o takim charakterze wprowadzane przez poszczególne państwa członkowskie uniemożliwiają nieskrępowany obrót towarowy i stanowią ukrytą barierę w handlu.
Jakie towary należy uznać za podlegające swobodnemu przepływowi ? Prawo europejskie jako towar określa produkty, które dają się wyrazić w pieniądzu i jako takie mogą być przedmiotem transakcji handlowych. Zasada swobodnego przepływu towarów dotyczy zarówno artykułów przemysłowych, jak i produktów rolnych. Obejmuje wyłącznie towary pochodzące z państw członkowskich oraz towary, które zostały w sposób legalny, tzn. po wypełnieniu wszelkich formalności wprowadzone na terytorium któregokolwiek państwa członkowskiego Unii Europejskiej.
Zgodnie z postanowieniami Wspólnotowego Kodeksu Celnego towar ma pochodzenie danego państwa, jeżeli jest całkowicie produkowany lub wydobywany w danym państwie. Może się jednak tak zdarzyć, że dany produkt wytwarzany będzie przez dwa lub więcej państw. Wtedy zgodnie z postanowieniami art. 24 kodeksu towar taki ma pochodzenie tego z państw, w którym nastąpiła ostatnia zasadnicza, gospodarczo uzasadniona obróbka lub przetworzenie, dokonana w działającym w tym celu przedsiębiorstwie. W rezultacie obróbka ta doprowadziła do wyprodukowania nowego produktu lub stanowiła istotny etap w jego produkcji.
Towarem wyprodukowanym we Wspólnocie jest towar wyprodukowany w jednym z państw członkowskich - w całości wyprodukowany i otrzymany na terytorium państw członkowskich lub też towar wyprodukowany wprawdzie na terytorium celnym Wspólnoty, jednakże w oparciu o składniki pochodzące z importu, w sposób legalny dopuszczone do obrotu w wewnętrznym rynku Wspólnot. Towarem dopuszczonym do swobodnego obrotu jest towar pochodzący z państwa trzeciego, który został wprowadzony na terytorium jednego z państw członkowskich w sposób legalny, tj. po wypełnieniu wszelkich formalności. Oba wymienione rodzaje towarów tj. towar wyprodukowany w państwach członkowskich oraz towar w sposób legalny wprowadzony na terytorium państwa członkowskiego są uważane za towary wspólnotowe.
Wszystkie inne towary są określane jako towary pozawspólnotowe i nie podlegają zasadom rynku wewnętrznego.
Prawo europejskie nakazuje w sposób jednakowy traktować wszystkie towary wspólnotowe, zarówno więc wyprodukowane w państwach członkowskich, jak i dopuszczone do swobodnego obrotu.