Wykład 3 12.03.2008 A+D
Człowiek jako istota płciowa
Zdolność do prokreacji jest cechą wszystkich organizmów żywych, dzięki niej gatunek może przetrwać. Przy tym można stwierdzić zależność, że im wyżej w rozwoju stoi dany gatunek tym bardziej skomplikowane formy przybiera prokreacja.
Płciowość jest podstawowym wymiarem osoby ludzkiej, co oznacza że w procesie samoświadomości zaczynamy uświadamiać sobie siebie zawsze od dwóch podstawowych wymiarów: jako człowieka i jako kobietę lub mężczyznę. W ludzką płciowość jest również przynajmniej potencjalnie wpisana prokreacja. Determinacja płci zaczyna się od momentu poczęcia, przy czym należy podkreślić, że rozróżniamy kilka rodzajów płci. W momencie poczęcia ustala się płeć chromosomalna, uzależniona od odziedziczonych genów. W okresie prenatalnym następuje ustalenie płci gonadalnej, o której decydują kształtujące się gonady. W dalszym procesie rozwoju prenatalnego rozwijające się genitalia, ustalające płeć genitalną. W 2 - 3 miesiącu proporcje hormonów męskich i żeńskich produkowanych przez narządy płciowe decydują o płci hormonalnej. Pod koniec pierwszego trymestru ciąży ustala się płeć somatyczna, na którą składa się fizjologia zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych. Po urodzeniu dziecku przyznawana jest przez środowisko określona płeć - zjawisko to określamy mianem płeć społeczna. Ostatnim rodzajem płci jest płeć psychologiczna, która tworzy warunki do ukształtowania się osobowościowych cech charakterystycznych dla danej płci.
Znaczenie prokreacji w życiu człowieka - Współczesna antropologia odkryła, iż tajemnica przekazywania życia miała duże znaczenie już u ludzi pierwotnych. Prokreacja była dla człowieka pierwotnego czymś ważnym, tajemniczym, wręcz mistycznym, była aktem wzbudzającym cześć i podziw. Współcześnie - wraz z ruchem sekularyzacji - nastąpiło odarcie prokreacji z jej sakralnego wymiaru i choć nadal macierzyństwo jest wartością dla poszczególnych osób cenną, to już nie jest wartością nobilitującą społecznie.
Znaczenie prokreacji w życiu człowieka próbowały wyjaśniać teorie:
Psychoanalityczna
Socjo - bio - etiologiczna
Społeczno - kulturowa
Kryzysu
Stresogenna
Różne teorie osobowości opisują potrzebę prokreacyjną, której zaspokojenie jest zaspokojeniem szeregu innych potrzeb afiliacyjnych, ponieważ prokreacja angażuje najważniejsze emocje człowieka. Potrzeba prokreacyjna wyznacza również miejsce prokreacji w strukturze psychicznej człowieka. Warto zauważyć, że prokreacja może oznaczać:
Przekazanie życia biologicznego
Zapewnienie dziecku opieki oraz warunków niezbędnych do jego prawidłowego rozwoju
Należy podkreślić, iż u człowieka prokreacja nie jest wynikiem zachowań instynktownych. Należy raczej mówić o popędzie warunkowanym różnorodnymi bodźcami, głównie tak zwanymi Kluczowymi bodźcami wyzwalającymi - w okresie ciąży są to zmiany neurohormonalne, po urodzeniu polisensoryczne doświadczenie w kontakcie z dzieckiem.
Popęd a potrzeba:
Popęd seksualny jest kategorią biologiczno - psychiczną, pociągiem jednej płci do drugiej. Ze swej natury popęd rozbudza szereg potrzeb, m.in. potrzebę prokreacyjną. O tej potrzebie świadczą również anatomia i fizjologia układów rozrodczych. Na tle potrzeb rozwijają się motywy - dojrzałe lub niedojrzałe - posiadania lub nieposiadania potomstwa:
Dostosowanie się do wzorców kulturowych, uleganie presji rodziny, środowiska.
Dążenie do usatysfakcjonowania męża
Rywalizacja między kobietami
Chęć zrobienia czegoś ważnego w życiu
Pozbawienie się lęku niepłodności
Rozwiązanie trudnej sytuacji życiowej
Pragnienie udowodnienia własnej kobiecości
Pragnienie dowartościowania siebie jako doskonałego rodzica
Zaspokojenie potrzeby posiadania kogoś do kochania
Zaspokojenie potrzeby posiadania kogoś kochającego
Zaspokojenie potrzeby dominacji i kontroli
Zaspokojenie potrzeby posiadania kogoś na własność
Pragnienie posiadania kogoś, do kogo ma się prawo
Pragnienie zwrócenia na siebie uwagi
Chęć podtrzymania rozpadającego się związku
Chęć posiadania dziedzica
Potrzeba przedłużenia swojego „ego” w osobie dziecka
Potrzeba bezpieczeństwa - zapewnienie sobie opieki na starość
Niektóre motywy pojawiające się u mężczyzn:
Potwierdzenie przez płodność swojej męskości
Podniesienie obrazu siebie
Potrzeba nowych doświadczeń
Posiadanie następcy, który odziedziczy nazwisko i dobra
Motywy posiadania potomstwa u osób niepełnoletnich:
Podświadome pragnienie dziecka
Chęć uniknięcia obowiązku szkolnego
Możliwość zaimponowania rówieśnikom poprzez swoje niekonwencjonalne zachowanie
Potrzeba wykazania się swoją dorosłością
Zaspokojenie potrzeby stabilizacji
Pragnienie uatrakcyjnienia sobie życia
Zaspokojenie potrzeby dookreślenia swojej tożsamości płciowej
Chęć otrzymania i podzielenia się z mężczyzną darem, dziecko jest dowodem miłości
Zaspokojenie potrzeby odzyskania tzw. utraconego raju dzieciństwa
Pragnienie przetestowania miłości rodziców
Pragnienie zrobienia rodzicom na złość
Pragnienie udowodnienia złej opinii o sobie, jako o córce czy synu.
Pragnienie - jest nieświadome lub podświadome
Chęć - jest motywem świadomym
Uwarunkowania społeczno kulturowe mające wpływ na procesy prokreacyjne
Cechy transformacji demograficznej:
Westernalizacja zachowań małżeńsko - rodzinnych
Potrzeby prokreacyjne społeczeństwa nie znajdują odzwierciedlenia w świadomości populacyjnej „par”
Od 1984 r. liczba urodzeń zmalała o połowę
Poziom płodności w Polsce należy do najniższych w Europie: 1,2 dziecka na parę
Silny spadek dzietności, krzywa urodzeń spada - notuje się obecnie więcej zgonów niż narodzin
Spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym
Starzenie się populacji
Późne zawieranie małżeństw
Odkładanie prokreacji na późniejsze lata, po 30 lub nawet 35 roku życia
Opóźnienie wieku urodzenia pierwszego dziecka
Wiek maksymalnej płodności przesunął się do wieku 25 - 29 lat
Wzrost liczby rodzin z jednym dzieckiem
Około 15% par jest niepłodnych
Kliniki stosujące nowe technologie reprodukcji
Wzrost liczby osób rezygnujących z małżeństwa
Osłabienie trwałości małżeństwa, wzrasta liczebność rozwodów
Wzrost liczby matek samotnie wychowujących dzieci
Coraz więcej zmiennych wpływa na decyzje prokreacyjne - np. wykształcenie
Macierzyństwo zastępowane jest przez samorealizację, np. zawodową
1 - 2% kobiet deklaruje bezdzietność z wyboru
Bezdzietność - moda na wyrażanie w ten sposób autonomii kobiety
Szeroka dostępność środków antykoncepcyjnych i wczesnoporonnych
50% kobiet afirmuje stosowanie kondomów, 10% kobiet stosuje tabletki antykoncepcyjne, podobnie 10% kobiet przyznaje się do stosowania środków wczesnoporonnych
22 - 24% kobiet nie stosuje żadnej metody planowania rodziny
Uwarunkowania kulturowe mające wpływ na procesy prokreacyjne:
Industrializacja - Spędzanie większej ilości czasu poza domem, brak obecności rodziców w domu ze względu na pracę. Powstaje w związku z tym problem: co zrobić z dzieckiem? Spędzanie znacznej ilości czasu poza domem wpływa na ograniczenie kontaktów oraz osłabienie więzi rodzinnej. Z podejmowaniem pracy zawodowej poza domem wiąże się brak rodzinnej schedy zawodowej z ojca na syna.
Urbanizacja - W związku z przeprowadzaniem się szerokich mas ludności z wsi do miast następuje zerwanie więzi międzypokoleniowej oraz porzucenie wzorców, modeli i tradycji rodzinnej, wzorzec prokreacyjny ulega rozbiciu.
Migracja - Zerwanie więzi między członkami rodziny. Charakterystycznym zjawiskiem u osób migrujących są trudności w określeniu swojej tożsamości.
Ułatwienia komunikacyjne - Świat staje się „globalną wioską”, co łączy się z przenikaniem różnych systemów wartości, z których nie każdy jest pozytywny i budujący.
Technicyzacja życia rodzinnego - zmniejsza się potrzeba tworzenia rodziny i inwestowanie w nią wysiłku, popularne jest raczej szukanie tego co łatwe i przyjemne.
Laicyzacja - Odcięcie się od wymiaru religijnego owocuje degradacją wartości np. prokreacji, dziecka, rodziny. Postępująca desakralizacja życia powoduje wzrost lęku przed przyszłością.
Brutalizacja i wulgaryzacja życia, wzrost agresji (widoczny wpływ mediów).
Modele - Kultura wyznacza modele dzietności oraz model wieku rodziców, obecnie funkcjonuje model pary z jednym dzieckiem. Zauważa się odkładanie prokreacji na późniejsze lata oraz opóźnienie wieku urodzenia pierwszego dziecka.
Instytucjonalizacja wychowania przez całe dzieciństwo i młodość: żłobek, przedszkole, większą część dnia dziecko spędza poza rodziną.
Uzawodowienie - przygotowanie do zawodu już w przedszkolu i szkole, ale nie przygotowywanie do życia w rodzinie.
Wpływ transformacji ustrojowej na procesy prokreacyjne:
Destabilizacja życia - Pojawiły się: powszechny brak poczucia bezpieczeństwa, wzrost lęku oraz trudności z zaspokojeniem podstawowych potrzeb psychiczno-bytowych.
Wzrost aspiracji zawodowych i społecznych - Jest jedną z przyczyn stresu pogarszającego stan zdrowia.
Zmiana stylu życia - moda na tak zwane „zdrowe życie”, na przykład: odchudzanie, operacje plastyczne, itp.
Atomizacja życia społecznego - rozbicie wspólnoty społecznej na zbiór samotnych ludzi. Powszechnym staje się mniemanie: „sam sobie wystarczę”.
Czynniki ekonomiczne nieprzyjazne macierzyństwu i rodzinie, antyrodzinny system podatkowy.
Warunki pracy wymagane przez wielu pracodawców, takie jak dyspozycyjność oraz mobilność utrudniają podjęcie decyzji o założeniu rodziny. Wzrasta popyt na bezdzietnego pracownika.
Jądra, jajniki.
Penis, pochwa.
Tzw. fenotyp.
Zachodzi tu interesująca relacja pomiędzy płcią somatyczną a społeczną. Otóż matki często mają przeczucie co do płci dziecka, wzmacniane diagnostyką prenatalną. Nierzadko z tego powodu następuje zawód rodziców po porodzie, gdyż badania oraz intuicja sugerowały inną płeć niż rzeczywista.
Np. malowidła skalne przedstawiające ludzi w trakcie aktu seksualnego, często z wyolbrzymionymi narządami płciowymi.
A jeszcze za czasów o. Jacka Woronieckiego OP (drugi rektor KUL) uważano, że dla kobiety urodzenie dziecka jest czynem równie dzielnym, jak dla mężczyzny pójście na wojnę.
Miłości, szacunku, akceptacji, itp.
Sens wąski prokreacji.
Sens szeroki prokreacji.
Widok, zapach, dźwięki, itp.
Tak zwana potrzeba dokonań i sukcesu
Upodabnianie naszych postaw wobec prokreacji do postaw ludzi Zachodu.
Tzw. efekt odwróconej piramidy.
2, 4 mln.
Jawnie - ok. 1000 zabiegów rocznie
4
Ciąża i macierzyństwa ujmowane od strony patologii