4 ELEMENTY KONSTYTUUJĄCE GRUPĘ SPOŁECZNĄ:

• zbiór osób (liczebność),

• wartości wspólnogrupowe,

• więź społeczna,

• wewnętrzna organizacja grupy.

WIĘŹ SPOŁECZNA, GRUPOWA - uzależnienie się bądź zjednoczenie członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych.

Termin pojmowany bywa jako:

• organizacja grupy - właściwości czy funkcje oraz wewnętrzna organizacja grupy;

• odrębny czynnik konstytutywny grupy:

• stosunki społeczne wiążące członków grupy,

• świadomość grupowa,

• więź o charakterze strukturalno-świadomościowym.

1. WIĘŹ SPOŁECZNA JAKO ORGANIZACJA GRUPY
   - KONCEPCJA INTEGRACYJNA

Jan Szczepański określił więź społeczną jako zorganizowany system elementów składowych grupy, który obejmuje stosunki społeczne, instytucje grupowe, środki kontroli społecznej, jednostki, podgrupy i inne elementy. Ma on zapewnić trwanie i rozwój grupy, zaś organizacja grupy jako układ elementów zapewnia współżycie członków.

Rola więzi społecznej:

• jest nieodzownym elementem trwałej i rozwijającej się zbiorowości,

• powoduje wewnętrzną spójność (integracja),

• zapewnia zaspokojenie potrzeb indywidualnych i zbiorowych,

• zapewnia lojalność członków wobec całości,

• wywołuje przeciwstawienie się innym zbiorowością lub współpracę z nimi.

INTEGRACYJNA KONCEPCJA ujmuje więź nie jako element konstytutywny grupy. W ujęciu tym więź jest zjawiskiem istniejącym autonomicznie, poza grupą.

2. WIĘŹ SPOŁECZNA JAKO CZYNNIK KONSTYTUTYWNY GRUPY

Traktowanie więzi jako czynnika konstytutywnego (w rozumieniu psychospołecznym, strukturalnym i dwuaspektowym) dominuje w socjologii konwencjonalnej.

1. WIĘŹ JAKO ŚWIADOMOŚĆ GRUPOWA
   - KONCEPCJA PSYCHOSPOŁECZNA

Więź bywa określana mianem świadomości grupowej, zbiorowej i traktowana jest jako poczucie łączności lub solidarności. Inny termin określający więź to identyfikacja - utożsamianie jednostki z grupą.

Autorzy ujmujący więź jako świadomość:

• Comte August - więź jako naturalne dążenie do współdziałania;

• Durkheim Emile - świadomość zbiorowa, czyli przedstawienia zbiorowe jako zespół wierzeń, uczuć, idei, które trwają w grupie mimo wymiany pokoleń;

• Newcomb Theodore - więź jako podobieństwo orientacji dwóch lub więcej osób w stosunku do czegoś, podobieństwo postaw czy podobieństwo stosunku do tych samych wartości;

• Ossowski Stanisław - więź jako aprobująca świadomość przynależności do grupy, tendencja do zachowania najważniejszych konformizmów grupowych, kult wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów, gotowość do przedkładania interesu grupy nad swój.

Ossowski wykazał, że określenie „identyfikacja” nie jest prawidłowe, bo członek może się identyfikować zarówno z grupą swoją, jak i z grupą do której aspiruje. Przywołał określenie Znanieckiego „intencjonalne współdziałanie”.

Rodzaje więzi społecznej według Ossowskiego:

• dystrybutywna - jeśli łączność, solidarność jest następstwem łączności jednostki z członkami grupy;

• kolektywna - gdy jednostka identyfikuje się z celami, postawami postulowanymi dla członka.

Ossowski określa więź mianem postawy - postawy bowiem zawierają poglądy jednostki na grupę, emocjonalne nastawienia do grupy, dążenia, gotowość do odpowiedniego zachowania względem grupy.

2. WIĘŹ JAKO ZESPÓŁ STOSUNKÓW
   - KONCEPCJA STRUKTURALNA

Autorzy ujmujący więź jako świadomość:

• Spencer Herbert - więź jako układ zależności wzajemnych, wynikających z podziału funkcji lub pracy;

• Lewin Kurt;

• Ogburn F., Nimkoff M. - grupa różni się od kategorii statystycznej czy społecznej tym, że zbiór jednostek jest w niej powiązany uwzorowanymi wzajemnymi interakcjami, czyli stosunkami;

• Szczepański Jan - więź jako ogół stosunków zachodzących między członkami grupy, podporządkowanych jednemu stosunkowi dominującemu.

KONCEPCJA STRUKTURALNA ujmuje więź jako ogół stosunków społecznych wiążących jednostki w grupie z jednym stosunkiem czy stosunkami społecznymi.

Stosunek społeczny - system unormowanych czynności czy też świadczeń, wykonywanych przez partnerów stosunku (jednostki, grupy) na podstawie wzajemnych uprawnień i obowiązków wynikających z określonej podstawy zależności.

Elementy składowe stosunku:

• podstawa zależności (np. przedmiot, postawa, interes, sytuacja, pochodzenie w stosunkach pokrewieństwa, bliskość zamieszkania w stosunkach sąsiedzkich) - każdy stosunek ma inną podstawę zależności. Wyróżnia się dwa rodzaje zależności:

• obiektywne, instytucjonalne, sformalizowane, przedmiotowe - wynikają ze struktury i funkcjonowania społeczeństwa,

• intencjonalne, osobowościowe, nieformalne, podmiotowe, subiektywne - zależą od indywidualnych zamierzeń jednostki;

• układ wzajemnych uprawnień, obowiązków i oczekiwań;

• system wzajemnych czynności regulowanych czy oczekiwanych przez partnerów.

3. WIĘŹ O CHARAKTERZE STRUKTURALNO-ŚWIADOMOŚCIOWYM

Więź społeczna ma charakter dwuaspektowy:

• psychospołeczny - bo zachodzi w świadomości ludzi,

• strukturalny - bo obiektywizuje się w działaniach zinstytucjonalizowanych.

Oba aspekty mogą być zharmonizowane. Może też zachodzić sprzeczność, a także asymetryczność - polega na różnych rodzajach niepokrywania się obu aspektów.

Typologia więzi społecznych według Pawła Rybickiego:

• naturalna - występuje w grupach, w których pochodzenie i pokrewieństwo tworzą podstawy społecznego powiązania ludzi i ich wzajemnej przynależności (np. w społeczeństwach plemiennych i grupach etnicznych);

• zrzeszeniowa - powstaje na zasadzie dobrowolnych związków kreowanych przez ludzi, którzy przystępując do danego zrzeszenia uzależniają się wzajemnie od siebie i zobowiązują do odpowiednich działań (np. w organizacjach społecznych, spółdzielniach, związkach zawodowych);

• stanowiona - przeciwieństwo zrzeszeniowej; występuje w takich zbiorowościach, w których podziały członków i systemy styczności i stosunki zostają narzucone z zewnątrz lub ustalone siłą czy też prawem stanowionym przez szersze grupy społeczne (np. państwo). W grupach tych dominuje więź strukturalna (np. w internatach, domach poprawczych, więzieniach, obozach koncentracyjnych, wojsku).

7a. WIĘŹ SPOŁECZNA W GRUPIE

Jan Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, Lublin, 1993, ss. 85-94.

1

SOCJOLOGIA GRUP SPOŁECZNYCH - ĆWICZENIA