Wychowawca w placówkach pozaszkolnych

Kod klasyfikacji: 2359

Rozdział klasyfikacji: Nauczanie, wychowanie i działalność kulturalna

Klasa klasyfikacji: Instruktorzy, nauczyciele pozaszkolni i wychowawcy

Zadania i czynności

Wychowawca w placówkach pozaszkolnych pełni rolę wielofunkcyjną: jest wychowawcą, opiekunem, nauczycielem pomagającym przy odrabianiu zadań domowych, organizatorem czasu wolnego, a nawet psychoterapeutą w stosunku do powierzonych jego opiece dzieci. W placówkach opiekuńczo-wychowawczych i w domach dziecka prowadzi także zajęcia rewalidacyjne (przywracanie chorym sprawności i niwelowanie braków w różnych dziedzinach). Do zadań wychowawcy w placówkach pozaszkolnych należy: uzupełnianie i wzbogacanie procesu szkolnej edukacji i wychowania dzieci i młodzieży, zapobieganie patologiom coraz częściej występującym w środowisku uczniowskim (narkomania, alkoholizm, agresja) oraz organizowanie czasu wolnego młodzieży uczącej się. W zależności od miejsca zatrudnienia zakres obowiązków spoczywających na wychowawcy różni się od siebie. I tak na przykład wychowawca w bursie szkolnej w swojej pracy skupia się na systematycznym i planowym diagnozowaniu podlegających mu podopiecznych (kontrolowanie stanu zdrowia, zaspakajanie potrzeb i dążeń, pomoc w przezwyciężaniu trudności itp.), egzekwowaniu wymogów w zakresie higieny osobistej, ładu i estetyki pokojów w których młodzież zamieszkuje, przestrzeganiu norm w zakresie postępowania między wychowankami i kultury osobistej. Wychowawca nadzoruje także przebieg nauki własnej wychowanków i udziela im pomocy w przygotowaniu i organizowaniu różnych imprez. Trudniejsza, wymagająca dużej cierpliwości, oddania i wczucia się w indywidualne przypadki podopiecznych, jest praca wychowawcy w placówkach opiekuńczo - wychowawczych i domach dziecka. Tutaj wychowawcy mają do czynienia często z wychowankami pochodzącymi z rodzin patologicznych, niepełnych, rozbitych bądź żyjących w skrajnej biedzie. Te dzieci często są zalęknione, nieufne, w głębokich stanach depresyjnych, dlatego w pierwszej fazie prowadzonego procesu wychowawczego tym właśnie podopiecznym wychowawcy poświęcają szczególnie dużo uwagi i czasu, aby skompensować występujący zazwyczaj w ich przypadkach znaczny deficyt zarówno w ich podstawowej wiedzy jak również w zakresie zachowania, znajomości zjawisk i norm przyjętych w otaczającej ich rzeczywistości. Osiąga się to poprzez zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych wychowanków, jak również zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa, stworzenie ciepłej atmosfery wśród podopiecznych, służenie im radą i pomocą w każdej, nawet prozaicznej sytuacji. Duże efekty w tym zakresie przynosi terapia zajęciowa (zajęcia z plastyki, ćwiczenie gestów, zajęcia ruchowe, ćwiczenie poprawnej wymowy, wzbogacanie zasobu słów, wspólne muzykowanie, powierzanie ról w małych formach teatralnych). Bardzo ważną rolę, jaką mają do spełnienia wychowawcy w placówkach pozaszkolnych, to współpraca i integrowanie wychowanków ze środowiskiem lokalnym oraz podtrzymywanie, często bardzo słabych, więzi rodzinnych (także poprzez oddziaływanie na rodziców). Jak mówią sami o sobie: praca wychowawcy w placówce pozaszkolnej winna wypływać z powołania, z chęci służenia innym, bo jest to służba oparta na dobroci, zrozumieniu, życzliwości i miłości do drugiego - często skrzywdzonego przez los młodego człowieka, wymagająca dużego zaangażowania i cierpliwości. Inną specyfiką wyróżnia się praca w ośrodkach dziennego pobytu dzieci i młodzieży z niedorozwojem. Zorganizowane one zostały dla osób upośledzonych zarówno umysłowo jak i ruchowo. W tych ośrodkach wychowawcy pełnią głównie rolę opiekuna - specjalisty, którego podstawowym celem jest ogólne usprawnienie wychowanka, koordynowanie jego ruchów i zachowań, nauczenie czynności związanych z utrzymaniem higieny osobistej, samodzielności w wykonywaniu podstawowych czynności życiowych, zapoznanie z ogólną wiedzą o otaczającym świecie i przygotowanie ich do samodzielnego życia w społeczeństwie. Jeszcze inną specyfiką wyróżnia się praca wychowawcy w placówkach leczniczych i w domach kultury. Inność pracy w tych pierwszych polega na tym, iż wychowawca sprawuje opiekę nad dziećmi dotkniętymi chorobą, często cierpiącymi z powodu bólu, ogarniętymi strachem i przeżywającymi rozłąkę z najbliższymi. Dlatego ważną rolą wychowawcy do wypełnienia jest złagodzenie napięć dziecka w związku z pobytem w szpitalu. Dobre efekty w tym zakresie uzyskuje się poprzez organizowanie różnego typu imprez o charakterze relaksującym, zabawowym. Bardzo korzystne rezultaty w zakresie wspierania podjętych działań wychowawczych przynosi współpraca wychowawcy z rodzicami bądź opiekunami dziecka, a jeżeli jest to konieczne, to także z właściwym lekarzem bądź poradniami. Dopiero współdziałanie tych ogniw, odpowiedzialnych za właściwy rozwój dziecka, może przynieść zamierzone efekty.

Środowisko pracy

materialne środowisko pracy

Swoją pracę wychowawca w placówkach pozaszkolnych wykonuje zazwyczaj w pomieszczeniach zamkniętych. Są to sale wykładowe, świetlice szkolne, sale w młodzieżowych domach kultury, w osiedlowych placówkach wychowania pozaszkolnego, bursy szkolne, ośrodki dziennego pobytu dla dzieci z deficytami rozwojowymi, pokoje pobytu dzieci i młodzieży (sypialnie), pokoje nauki, ośrodki prowadzone przez organizacje młodzieżowe (np. ZHP), katolickie ośrodki wychowawcze. W okresie wiosenno - letnim oraz zimowym dla podopiecznych organizuje się wiele zaplanowanych wcześniej zajęć na wolnym powietrzu. Wówczas na wychowawcy ciąży obowiązek zachowania szczególnej uwagi na sprawowaniu opieki ze względu na zwiększone ryzyko zajścia nieprzewidzianych zdarzeń. Zwłaszcza podczas pobytu nad wodą albo zabawy na śniegu. Wychowawca, komunikujący się najczęściej za pośrednictwem swojego głosu, który musi być donośny i wyraźny także na otwartej przestrzeni, narażony jest na przewlekłe choroby narządu głosu, związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym.

warunki społeczne

Praca wychowawcy wiąże się z intensywnymi, kilkugodzinnymi kontaktami z dziećmi i młodzieżą oraz sprawowaniem nad nimi opieki. W ciągu dnia wychowawca musi nieraz udzielić niezliczone ilości odpowiedzi na zadawane przez wychowanków pytania i rad dotyczących różnych dziedzin życia. Wskazana jest jego ścisła współpraca z pedagogiem, nauczycielem, lekarzem a zwłaszcza z rodzicami lub opiekunami dziecka. Na wychowawcy ciąży także obowiązek chronienia podopiecznych przed grożącym im ewentualnym niebezpieczeństwem.

warunki organizacyjne

Praca wychowawcy wykonywana jest zgodnie z wcześniej ustalonym harmonogramem. Niedogodnością jest obowiązek świadczenia pracy zarówno w dzień jak i w porze nocnej, a także w dni wolne od pracy oraz w niedziele i święta. Podopieczni nie mogą bowiem pozostawać bez opieki. Za pracę w dni wolne i święta wychowawca otrzymuje wolne w innym terminie. Jedynie w takich placówkach, jak świetlice, ośrodki dziennego pobytu; kluby, wychowawcy świadczą swoją pracę tylko w dni powszednie i w ciągu dnia lub popołudniu.

Wymagania psychologiczne

Wychowawca w placówce pozaszkolnej często zastępuje dzieciom rodziców lub opiekunów. Dlatego winna cechować go empatia czyli umiejętność dostrzegania i wczuwania się problemy swoich wychowanków. Nie do rzadkości należą przypadki dzieci pochodzących z rodzin patologicznych, skrajnie ubogich, rozbitych. W stosunku zwłaszcza do nich wychowawca musi posiadać łatwość nawiązywania kontaktu, porozumiewania się z nimi, wspólnego rozwiązywania różnych, często bardzo osobistych problemów. Dużą rolę w poprawnym wykonywaniu obowiązków wychowawcy odgrywa inicjatywa i zdolność przekonywania oraz wytrwałość i cierpliwość w procesie wychowawczym. Dotyczy to zwłaszcza tzw. trudnych przypadków, kiedy podopieczni, często po bolesnych doświadczeniach życiowych, są bardzo zamknięci w sobie i nieufni w stosunku do innych. Dobry wychowawca powinien stale poszerzać swoją wiedzę z zakresu różnych dziedzin: życia społecznego, kultury, nauki, sztuki, psychologii ciągle rozwijać i doskonalić swoje umiejętności zawodowe. To ułatwi mu później osiągnięcie oczekiwanego celu w pracy wychowawczej. Pomocne okazać się tu może także umiejętne współdziałanie z grupą pozostałych wychowanków. Proces wychowawczy, zwłaszcza w stosunku do dzieci sprawiającymi trudności wychowawcze lub z określonymi problemami osobistymi czy niedorozwojem, jest procesem długotrwałym, wymagającym od wychowawcy dużej cierpliwości, wytrwałości i podejmowania niejednokrotnie szybkich i trafnych decyzji. Pracy w zawodzie nie powinny podejmować osoby o słabej odporności psychicznej i o dużej wrażliwości na nieszczęścia i krzywdę dotykającą innych ludzi.

Wymagania fizyczne i zdrowotne

Nie wymaga się od wychowawców znacznej siły fizycznej. Nie ma też w tym zawodzie szczególnych ograniczeń zdrowotnych. Praca na tym stanowisku zaliczona jest do lekkich. W niektórych przypadkach (np. wychowawca w bursie szkolnej czy świetlicy szkolnej) pracę może wykonywać osoba z dającymi się skorygować wadami wzroku, słuchu czy nawet z ograniczoną sprawnością ruchową. Dobrej sprawności fizycznej oczekuje się od wychowawców zajmujących się dziećmi z niedorozwojem narządów ruchu. Oni bowiem są często proszeni przez wychowanków o pomoc w zmianie zajmowanej pozycji, przemieszczeniu w inne miejsce czy wreszcie podczas załatwiania potrzeb higienicznych i fizjologicznych. W zawodzie nie powinny pracować osoby z niedorozwojem psychicznym, zakażone chorobami zakaźnymi i o rażącym wyglądzie.

Warunki podjęcia pracy w zawodzie

Od kandydatów do tego typu pracy wymaga się wykształcenia wyższego - najlepiej o kierunku pedagogicznym, bądź innym (preferowane są kierunki humanistyczne) z przygotowaniem pedagogicznym. Mogą oni także podnosić swoje kwalifikacje zawodowe, specjalizując się. Dlatego, zwłaszcza młodzi wychowawcy, podejmują kształcenie w zakresie oligofrenopedagogiki (pedagogiki specjalnej), pedagogiki opiekuńczo - wychowawczej, psychologii. Biorą także udział w organizowanych kursach w zakresie resocjalizacji, artystycznych, dla kierowników kolonii, komunikacji interpersonalnej, organizowania czasu wolnego, profilaktyki przeciw uzależnieniom, socjoterapeutycznych, profilaktyki wychowawczej. Tak wysokich kwalifikacji nie wymaga się w pracy na stanowisku wychowawcy w placówkach kulturalno - oświatowych i typu bursa szkolna, gdzie wychowawca sprawuje głównie opiekę nad uczniami i zajmuje się organizowaniem im czasu wolnego.

Możliwości awansu w hierarchii zawodowej

Każdy, zwłaszcza młody pracownik podejmujący pracę, zainteresowany jest możliwościami awansu. W przypadku wychowawców takie możliwości są ograniczone. Podnoszenie kwalifikacji daje oczywistą satysfakcję, ale zazwyczaj nie wiąże się z awansem zawodowym czy nawet uzyskaniem wyższego wynagrodzenia. Wychowawca może stanąć do konkursu na stanowisko dyrektora placówki pozaszkolnej, bądź też skorzystać z ewentualnej propozycji zatrudnienia w lokalnym Wydziale Oświaty lub Kuratorium Oświaty, co można tratować jako awans w hierarchii zawodowej.

Możliwości podjęcia pracy przez dorosłych

Praca na stanowisku wychowawcy nie jest ograniczono wiekowo. Każdy, spełniający wymagania formalne, może skorzystać z propozycji podjęcia pracy na tym stanowisku. Jest to możliwe także w przypadku osób w późniejszym wieku, bądź kandydatów, którzy mieli dłuższą przerwę w pracy albo też później uzyskali kwalifikacje.

Polecana literatura

Czasopisma: "GŁOS NAUCZYCIELSKI" tygodnik społeczno-oświatowy Tel./fax: [phone] Centrala: (022) 826 10 11 wew. 262 http://www.glos.pl e-mail: [e-mail] Książki: Praca zbiorowa pod redakcją Władysława Dykcika - PEDAGOGIKA SPECJALNA, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2002

Harold S. Bernard, K. Roy Mc Kenzie w przekł. Wiesławy Kampert - PODSTAWY TERAPII GRUPOWEJ, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2001

Ruth Maxwell - DZIECI, ALKOHOL, NARKOTYKI, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2001

Maria Przetacznik - Gierowska, Zimowit Włodarski - PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA tom 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002 KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA - praca zbiorowa pod red. T. Smyczyńskiego , 1999

J. Marciniak - TRE¦Ć I SPRAWOWANIE OPIEKI NAD MAŁOLETNIM, 971

Źródło danych: Przewodnik Po Zawodach, wyd. II, MPiPS

1

---