Patrycja Jędernalik grupa 103
OSOBY PRAWNE JAKO PODMIOTY PRAWA
DEFINICJA OSOBY PRAWNEJ
Osobą prawną jest samodzielny podmiot (jednostka organizacyjna) zorganizowany w celu osiągnięcia pewnych celów, dysponujący zazwyczaj wyodrębnionym majątkiem, ponoszący odpowiedzialność (majątkową) za swoje działania, uznany przez prawo za osobę.
Osoba prawna jest więc formą zorganizowanej (zgodnie z przepisami prawa) działalności człowieka. O osobowości prawnej decyduje prawo. Prawo każdego państwa reguluje powstanie, ustrój, ustanie tych osób oraz wyznacza przypadki i zakres, w których ich organizacje i sposób działania normują statuty.
Osoba prawna jest podmiotem prawa, czyli na podstawie obowiązującego prawa ma uprawnienia i obowiązki. Osoba prawna ma zdolność prawną (może być podmiotem praw i obowiązków) i zdolność do czynności prawnych ( możliwość samodzielnego przekształcania swojej sytuacji prawnej poprzez własne oświadczenie woli).
Osoba prawna działa poprzez swoje organy (osoby fizyczne pełniące funkcje organów). Rolę ewidencyjną osób prawnych sprawuje w Polsce Krajowy Rejestr Sądowy.
PODZIAŁ OSÓB PRAWNYCH
Osoby prawne można podzielić na korporacje i zakłady.
KORPORACJA-osoba prawna, która realizuje wspólne cele swoich członków. Członkowie decydują o kierunkach jej działania, np. stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe.
ZAKŁAD-osoba prawna, która opiera się na wyodrębnionym majątku. Jego cele określa założyciel (najczęściej są to cele związane z zaspokajaniem potrzeb osób, które korzystają z zakładu, nie będąc jego członkami-założycielami, tzw. destynatariusze), np. fundacje, spółki akcyjne przedsiębiorstwa państwowe, banki itd.
W praktyce podział ten często się zaciera, bowiem są osoby prawne łączące cechy obu tych typów, np. spółdzielnie budowlane.
Podział osób prawnych na państwowe, samorządowe i prywatne. Specjalną państwowa osobą prawną jest Skarb Państwa.
Podział na osoby prawne, których celem jest prowadzenie działalności gospodarczej (np. przedsiębiorstwa państwowe, spółki kapitałowe) i takie, które utworzona w innym celu. Mogą one również prowadzić działalność gospodarczą, której celem jest jednak uzyskanie środków na finansowanie działalności statutowej. Są to np. gminy, związki wyznaniowe, stowarzyszenia, fundacje.
Można dokonać również podziału osób prawnych na osoby prawne z siedzibą w Polsce oraz osoby prawne z siedzibą za granicą (osoby zagraniczne, którymi są też osoby fizyczne mające stałe miejsce zamieszkania za granicą).
Osoby prawne można podzielić również ze względu na tryb ich powstawania:
Osoby prawne powstałe w trybie ustawowym- uzyskanie osobowości prawnej konkretnego podmiotu następuje z inicjatywy władzy publicznej, stanowiącej odpowiednią ustawę, np. państwowe szkoły wyższe, wyspecjalizowane agencje państwowe.
Osoby prawne powstałe w trybie rejestrowym- uzyskanie osobowości prawnej konkretnego podmiotu następuje z inicjatywy założycieli w momencie wpisu do rejestru, np. fundacje.
Osoby prawne powstałe w trybie notyfikacyjnym- uzyskanie osobowości prawnej konkretnego podmiotu następuje z inicjatywy założycieli już od chwili jej utworzenia (wpis nie ma charakteru konstytutywnego), np. partie polityczne.
USTANIE OSOBY PRAWNEJ
Ustanie prawnej może nastąpić z wielu powodów, np.:
członkowie podejmują uchwałę o rozwiązaniu osoby prawnej i nastepuje jej likwidacja
ustanie w drodze postępowania upadłościowego
organ państwowy cofa koncesje.
PRZYKŁADY OSÓB PRAWNYCH:
SKARB PAŃSTWA-wykonuje uprawnienia właścicielskie w imieniu państwa wobec własności państwowej. Na Skarb Państwa składają się różne państwowe jednostki organizacyjne, które nie posiadają odrębnej osobowości prawnej. Skarb Państwa jest ich zbiorczą reprezentacją.
PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWE- samorządne, samodzielne i samofinansujące się podmioty, prowadzące działalność na zasadach racjonalnej gospodarki i rachunku ekonomicznego, np. jednostki badawczo-rozwojowe, państwowe instytucje kultury, fundusze celowe.
SPÓŁDZIELNIE-dobrowolne zrzeszenia osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzą wspólną działalność gospodarczą.
BANKI- samodzielne i samofinansujące się jednostki organizacyjne, których podstawowymi zadaniami są: gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów i pożyczek, przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych, pośredniczenie w usługach finansowych.
SPÓŁKI-prawne formy współdziałania podmiotów (umową) dla osiągnięcia określonego celu, najczęściej gospodarczego. Osobowość prawną w Polsce posiadają tzw. handlowe spółki kapitałowe (spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością).
FUNDACJA- forma prawna organizacji pozarządowej, której istotnym substratem jest kapitał przeznaczony na określony cel oraz statut zawierający reguły dysponowania tym kapitałem. Fundacja jest zakładem (jest bezosobowa).
STOWARZYSZENIE-organizacja społeczna (zrzeszenie) powoływane przez grupę osób o wspólnych celach lub zainteresowaniach.
BIBLIOGRAFIA:
Jabłońska-Bonca Jolanta, Podstawy prawa dla ekonomistów, Warszawa 2005
Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym z 20 sierpnia 1997r.
Stawecki T., Winczorek P., Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2003
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2006
4