Pedagogika wczesnoszkolna jako dyscyplina pedagogiczna
Główne zadanie:
Wyzwalanie aktywności własnej dziecka, która jest podstawą poznania i rozwoju.
Należy uwzględnić warunki, w jakich odbywa się działalność wychowawcza, treści, środowisko, różne problemy wychowawcze.
Cele i zadania pedagogiki wczesnoszkolnej
- przygotowanie dziecka do życia zgodnego z samym sobą
(tworzenie sytuacji i warunków do kształtowania możliwości
poznawczych uczniów, doskonalenie zmysłów, które dają
dziecku możliwość różnorodności postrzegania zjawisk
i procesów przyrodniczych i społecznych, aby uczniowie mogli
przejść od dziecięcego do uporządkowanego, dorosłego
rozumienia świata),
- kształtowanie dojrzałości emocjonalnej, która pozwoli na
kierowanie swoim postępowaniem,
- wyrabianie wrażliwości w kontaktach z działami kultury
i zjawiskami przyrody,
- rozwijanie i przekształcanie spontanicznej motywacji
poznawczej w motywację świadomą (wewnętrzną),
- przygotowanie do podejmowania dłuższych wysiłków
intelektualnych i fizycznych,
- rozbudzanie i stymulowanie wrażliwości i zdolności dziecka,
- kształtowanie umiejętności precyzyjnego wyrażania swoich
myśli w mowie i piśmie,
- kształtowanie aktywności umysłowej i logicznego myślenia,
- tworzenie sytuacji sprzyjających poznaniu siebie, swoich
potrzeb, możliwości intelektualnych, psychicznych i fizycznych, - tworzenie sytuacji do samokontroli i samooceny,
- kształtowanie potrzeby dbania o swoje zdrowie i sprawność
fizyczną,
- przygotowanie dziecka do życia w zgodzie z innymi
(socjalizacja dziecka)- stwarzanie przyjaznego klimatu
w szkole, pomaganie mu w dobrym funkcjonowaniu w szkole,
- tworzenie sytuacji i warunków do kształtowania poprawnych
relacji (uczeń - uczeń, dziecko - rodzice, uczeń - nauczyciel,
dziecko - człowiek dorosły, dziecko - kraj),
- tworzenie warunków do współpracy w zespole,
- kształtowanie poczucia współodpowiedzialności,
- wdrażanie do zrozumienia innych, uważnego słuchania,
kulturalnego prowadzenia rozmowy,
- kształtowanie emocjonalnego i racjonalnego stosunku do
ojczystego języka, wdrażanie do dbałości o kulturę
wypowiedzi, ortografii i stylu,
- kształtowanie poczucia przynależności do narodu,
- uczenie empatii i rozbudzanie wrażliwości na drugiego
człowieka, zaznajamianie normami współżycia społecznego i
wdrażanie do ich przestrzegania
- przygotowanie do życia z przyrodą- poprzez tworzenie sytuacji
do kontaktów z przyrodą,
- wyrabianie potrzeby poszanowania przyrody, kształtowanie
postaw proekologicznych, wdrażanie do aktywnego działania
na rzecz ochrony środowiska, odpowiedzialności za
środowisko, budzenie zainteresowań przyrodniczych
- przygotowanie do korzystania z zasobów informacyjnych
cywilizacji- tworzenie sytuacji do posługiwania się
podstawowymi nośnikami informacji (słowo), odbieranie i
przekazywanie informacji gestem, ruchem, barwą, tempem
wypowiedzi; odbieranie i przekazywanie informacji poprzez
mówienie, mimikę, pantomimę, czytanie, pisanie malowanie,
śpiewanie, schematy rysunkowe, symbole matematyczne;
- zapoznanie z metodami i technikami uczenia się;
- rozwijanie własnych strategii uczenia się;
- posługiwanie się przyborami szkolnymi, podstawowymi
urządzeniami informacyjnymi i technicznymi
Subdyscypliny: dydaktyka, teoria wychowania, historia wychowania, andragogika, pedeutologia, pedagogika przedszkolna, pedagogika wczesnoszkolna
Pedagogika wczesnoszkolna- subdyscyplina pedagogiczna:
- zajmuje się wychowaniem, nauczaniem i uczeniem się dzieci w młodszym wieku szkolnym.
- rozpatruje istotę, obiekt, wartość, treść, czynniki, sposób nauczania i wychowania dziecka.
Składa się z dwóch integralnie powiązanych części:
- ogólnej (formułującej prawa, teorie, koncepcje dotyczące edukacji wczesnoszkolnej jako całości)
- i szczegółowej (obejmującej problematykę nauczania
i wychowania dziecka- metodykę nauczania poszczególnych przedmiotów).
Podmiotem badań pedagogiki wczesnoszkolnej jest uczeń
w młodszym wieku szkolnym (7- 10 lat).
Przedmiotem badań pedagogiki wczesnoszkolnej jest proces nauczania i wychowania.
Pedagogika wczesnoszkolna - to dziedzina wiedzy
Edukacja wczesnoszkolna- forma działalności prakseologicznej.
Nie ma charakteru samowystarczalnego, lecz propedeutyczny, wprowadzający i usprawniający do dalszej nauki.
Podstawowe zadania to:
- rozwijanie procesów intelektualnych,
- budzenie zainteresowań i aktywności poznawczej,
- osiąganie umiejętności wyrażania swoich myśli w słowach
i rozumienie myśli cudzych jako niezbędnego warunku komunikowania i przyswajania sobie wiedzy,
- doskonalenie spostrzegawczości, zdolności do obserwacji,
- rozwijanie wyobrażeń,
- rozwijanie umiejętności wyrażania się w różnych formach (plastycznych, muzycznych, technicznych itp.) oraz
- wszechstronny rozwój osobowości dziecka w toku jego własnej aktywności.
Realizacja założeń edukacji wczesnoszkolnej odbywa się w ciągu trzech pierwszych lat szkolnej edukacji dziecka (klasy I-III, od 7 do 10 lat).
Argumenty na to, że PW jest dyscypliną naukową:
- ma swój przedmiot badań (proces nauczania i wychowania
oraz kształtowania osobowości, uwarunkowania procesu
dydaktyczno-wychowawczego, uczeń w młodszym wieku
szkolnym i jego rozwój),
- ma swoją teorię nauczania i uczenia się (nauka czytania
i pisania przebiega w specyficzny sposób)
- określa swoje cele i treści kształcenia
- ma ściśle określony proces nauczania i uczenia się (ścisły tok
postępowania na zajęciach)
- ma ściśle określone formy pracy
- ma specyficzne środki dydaktyczne (proste, duże pomoce)
- ma odrębne planowanie pracy (rozkład programu nauczania)
- ma określony teren badań (szkoła, rodzina, środowisko)
- spełnia funkcje dyscypliny naukowej:
1) poznawczą- odkrywa, tłumaczy fakty występujące na tym
szczeblu kształcenia, ustala związki, uogólnienia, wnioski;
2) utylitarną- PW dostarcza nauczycielom, rodzicom
i instytucjom wychowawczym zbioru przepisów, reguł i norm
postępowania z dzieckiem.
Funkcje pedagogiki wczesnoszkolnej
- opiekuńcza - dbałość o zdrowie, bezpieczeństwo, należyty
rozwój fizyczny,
- diagnostyczno - prognostyczna- możliwie wszechstronne
poznanie dzieci i najbliższego związku z wynikami
rozpoznania- projektowanie najbardziej odpowiednich dróg
rozwoju,
- kompensacyjno - usprawniająca - wiąże się z funkcją
prognostyczno- diagnostyczną- eliminowanie, łagodzenie lub
rekompensowanie takich odchyleń od normy, jak: wady
wzroku, słuchu, wymowy; funkcja realizowana jest przez
szkołę w kontakcie psychologiem, logopedą,
- poznawcza- wyposażanie uczniów w odpowiedni zasób
wiadomości poprzez właściwą realizację wszystkich kierunków
edukacji,
- kształcąca- ściśle związana z funkcją poznawczą,
głównie polega na rozwijaniu ogólnych operacji myślowych
uczniów, sposobów racjonalnego uczenia się, zdolności
koncentracji i podzielności uwagi, pamięci logicznej,
- wychowawcza- związana z realizacją wszystkich
funkcji zadań edukacji w klasach 1-3; wspomaganie
wszechstronnego rozwoju dziecka i kształtowanie postaw
społeczno- moralnych.
Sfera najbliższego rozwoju - konieczność jej uwzględnienia
w pracy z dzieckiem w młodszym w wieku szkolnym.
Aby sprawdzić stan emocjonalny dziecka należy zapoznać się ze sferą najbliższego rozwoju (Wysocki). Aktualne zdolności dziecka są na pewnym poziomie. Nie można zatem dawać zadań, które są poniżej jego zdolności. Jeżeli zaś są zbyt trudne dziecko i tak nie rozwiąże zadania (niska samoocena).
Potencjał możliwości
Wykonanie części zadania wspólnie z nauczycielem
rozwiązanie zadania analogicznego
Konkretne czynności
Instrukcja, naprowadzenie, sugestia
Aktualne możliwości
Musimy rozpoznać dziecko, poziom operacyjny, poziom rozwoju poznawczego i emocjonalnego.
SNR to różnica między aktywnymi a potencjalnymi możliwościami dziecka. Określa poziom rozwoju dziecka przez nauczyciela.
Przez pierwsze 3 lata w szkole ma miejsce proces interioryzacji, zaczyna się myślenie operacyjne.
Interioryzacja- to proces przechodzenia od czynności konkretnych do umysłowych.
Interioryzacja czynna- przechodzenie od czynności konkretnych do materialnych.
-Czynności konkretne: materialne (rzecz, przedmioty),
zmaterializowane
-czynności percepcyjne
-czynności wykonywane w mowie głośnej, np. jakieś konkretne
zadanie odnośnie do samochodów, czyli opowiadanie o
kolejności wykonywanych zadań.
-czynności intelektualne (wszystko w pamięci)
Psychologiczna charakterystyka rozwoju dziecka w wieku młodszym szkolnym
Rozwój pamięci i myślenia
- dziecko powinno mówić, wypowiadać się pełnymi zdaniami,
- powinno prawidłowo artykułować głoski,
- powinno budować poprawne zdania pod względem logicznym
i gramatycznym,
- powinno zaprzestać seplenienia,
- słownik czynny- zasób słów, którymi posługuje się, słownik
bierny- słowa, które znamy, ale nie posługujemy się nimi,
- nie jest potrzebna mu werbalizacja,
- myślenie konkretno- obrazowe (liczy na palcach),
- zna i potrafi przewidzieć skutki swojego działania,
- podejmuje samodzielnie decyzje,
- proces decentracji Piageta (3 osoby),
- decentracja (egocentryczna teoria dziecka),
- decentracja- zdolność do przyjęcia czyjegoś punktu widzenia,
- nie są mu potrzebne już konkrety,
- większa zdolność do koncentracji,
- zwiększa się przezorność, nie zmienia często tematu rozmowy
Formy pracy uczniów klasach 1-3:
- zbiorowa (każdy ma jednakowy dostęp do informacji),
- grupowa (jednolita, zróżnicowana - jeśli chodzi o zadania),
-indywidualna (jednolita- każdy pracuje samodzielnie i ma to samo zadanie jak inni, zróżnicowana)
Dojrzałość szkolna- jest to gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki, zależna od poziomu jego ogólnego rozwoju, zwłaszcza zdrowia i zdolności przystosowania się do nowego środowiska (M. Kwiatkowska)
Zadania szkoły na poziomie edukacji wczesnoszkolnej
-zapewnienie opieki i wspomaganie rozwoju dziecka
w przyjaznym, bezpiecznym i zdrowym środowisku
-uwzględnienie indywidualnych potrzeb dziecka, troska o
zapewnienie równych szans, umocnienie wiary we własne siły
-stwarzanie warunków do rozwoju samodzielności, dążenia do
osiągania celów, podejmowanie odpowiedzialności za siebie
i najbliższe otoczenie
-rozwijanie wrażliwości moralnej, stwarzanie warunków
indywidualnego i grupowego działania na rzecz innych dzieci
-wzmacnianie poczucia tożsamości moralnej, historycznej,
narodowej i etnicznej dziecka
-kształtowanie umiejętności obserwacji, ułatwienie zrozumienia
zjawisk zachodzących w dostępnym doświadczeniu dziecka,
otoczeniu przyrodniczym, społecznym, kulturowym,
technicznym
-rozbudzanie ciekawości poznawczej, zachęcanie do aktywności badawczej, wyrażania własnych myśli i przeżyć
-rozwijanie wrażliwości estetycznej, tworzenie warunków do
rozwoju wyobraźni, fantazji oraz ekspresji plastycznej,
muzycznej i ruchowej.
Zadania wychowawcy klas 1-3
- podejmowanie zadań zapewniających dobre samopoczucie
fizyczne i psychiczne wszystkich dzieci,
-prowadzenie zabiegów profilaktycznych, wyrównawczych,
terapeutycznych
-udzielenie pomocy w ułożeniu właściwych stosunków
rodzinnych
-kształtowanie w osobowości dziecka dyspozycji moralnych
-uczenie i wdrażanie dzieci do samowychowania
-organizowanie działalności wychowawczej w różnorodnych
zespołach zainteresowań
-rozwijanie funkcji intelektualno-poznawczych
-kształtowanie u uczniów pożądanych motywów uczenia się
-rozwijanie różnorodnych szerokich zainteresowań, zaciekawień
intelektualnych
Związek PW z wychowaniem przedszkolnym
-edukacja zdrowotna i ruchowa
-edukacja polonistyczna, matem i środowiskowo społeczna
-edukacja środowiskowo- społeczna i polonistyczna
-edukacja środowiskowo- społeczna
-edukacja muzyczna
-edukacja techniczna i plastyczna
wychowanie przedszkolne
-wychowanie zdrowotne
-wychowanie umysłowe
-wychowanie moralne
-wychowanie społeczne
-wychowanie estetyczne
-wychowanie techniczne
Współpraca z rodzicami- formy współpracy, pedagogizacja rodziców
Podstawowe zasady współpracy:
-zasada pozytywnej współpracy
-zasada partnerstwa
-zasada jakości oddziaływań
-zasada systematycznej współpracy
Warunki:
-do nauczyciela należy pierwszy ruch w kierunku dobrej współpracy
-nauczyciel musi odrzucić uprzedzenia i być gotowy na kontakt z każdym rodzicem
-przekonanie że efektywność współpracy zależy od obu stron
-przyznanie rodzicowi takich samych praw jakie sami chcemy mieć
-tworzenie przyjaznej atmosfery
-angażowanie do współpracy wszystkich rodziców
-krytykę ze strony rodziców przyjmować i spokojnie analizować
-zmieniać co się da zmienić, pomagać, być otwartym na nowe propozycje
-zasady dobrej komunikacji
Sylwetka nauczyciela- wychowawcy klas 1-3
-przygotowany metodycznie i merytorycznie(umie definiować
cele, metody, dobrać śr dyd, opanowane różnorodne metody
prowadzenia zajęć, posiada wiedzę którą ma przekazać
uczniom, chęć podnoszenia kwalifikacji, umiejętność
poznawania uczniów i integracji klasy, indywidualne podejście
do ucznia, odpowiedzialny przewidujący, twórczy, tolerancyjny,
-w relacjach z rodzicami- regularnie informujący o postępach
lub problemach dziecka, dostosowanie języka do poziomu
rodziców (społ., kult.) traktowanie partnerskie, umiejętność
negocjowania z rodzicami
-dobry obserwator
-nie poniża i nie wyróżnia dzieci
-umie przyznać się do niewiedzy, błędu
Podejście edukacyjne w procesie aktywizowania uczniów klas 1-3
a) podejście zadaniowe :
- percepcyjno- odtwórczy charakter uczenia się,
- wiedza typu "wiem że"
- aktywność zewnętrznie sterowana,
b) projektowanie okazji edukacyjnych:
- percepcyjno- wyjaśniający charakter uczenia się
- wiedza typu "wiem dlaczego",
- aktywność własna motywowana,
c) podejście sytuacyjne :
- percepcyjno- innowacyjny charakter uczenia się,
- umiejętności ucznia jako rezultat jego własnej aktywności,
- aktywność twórcza
Formy integracji w szkole
-zajęcia zintegrowane
-blok przedmiotowy
-ścieżka edukacyjna
Metody nauczania w klasach 1-3
-podające-przyswajanie przez uczniów gotowej wiedzy
-poszukujące, czyli problemowe- np. eksperyment, drama i giełdy pomysłów
-praktyczne-dzieci działając uczą się projektowania, planowania, doboru narzędzi i posługiwania się nimi, podejmowania decyzji
-waloryzacyjne (nauczanie przez przeżywanie)- sytuacje,
w których uczniowie obserwują, odtwarzają, wytwarzają,
a także przeżywają określone wartości o charakterze społecznym, moralnym, estetycznym
Budowa programu:
-zgodny z podstawą programową
-musi być dopuszczony do użytku(być na liści MEN)
-składa się ze zbioru celów do zrealizowania, treści, obszary tematyczne, podręcznik dla ucznia, ćwiczenia dla ucznia, zestaw sprawdzianów.
Modele programów nauczania
-program jako wykaz treści nauczania odpowiada na pytanie, „czego uczyć?” a nie „jak uczyć?”,
-jako rejestr doświadczeń- rozpatrywany z punktu widzenia uczącego się, a nie z pozycji nauczyciela. Zawiera to, czego uczeń się faktycznie nauczył, a nie to, czego miał się nauczyć,
-program jako zestaw planowanych czynności pedagogicznych ucznia i nauczyciela,
-program jako kompletny zestaw zaplanowanych czynności edukacyjnych,
-program jako zestaw, wykaz jednostkowych zadań dla uczącego się.
Kryteria doboru i układu treści kształcenia
Kryteria doboru treści kształcenia (wg Komorowskiej):
-kryterium selekcji- związane z dyscypliną podstawową (dobiera się najistotniejsze, podstawowe, elementarne treści z dziedziny konkretnej),
-kryterium trwałości wiedzy (wybiera się treści, które zachowują szczególną trwałość i nie ulegają częstym zmianom). Zapoznaje się uczniów z podstawowym kanonem wiedzy, który trzeba opanować. Treści powinny stanowić jasną, klarowną całość, być spójne i niesprzeczne. Treści realistyczne dla danej grupy wiekowej.
-kryterium przydatności- jest to kryterium praktyczne
i pragmatyczne. Dobiera się treści, które będą przydatne
w przyszłości. Kryterium to ma walory motywacyjne ze względu na atrakcyjność dla uczących się, kryterium dość kontrowersyjne.
-kryterium potrzeb uczących się- związane oczekiwaniami uczących się, poziomem ich motywacji i zainteresowań. Ma walory motywacyjne.
Kryteria układu treści kształcenia:
-kryterium struktury dyscypliny akademickiej,
-kryterium przydatności (najwcześniej powinno być nauczanie, ponieważ jest najpotrzebniejsze na dalszych etapach nauki),
-kryterium motywacyjne (umożliwia szeregowanie treści według atrakcyjności ich dla ucznia),
-kryterium przyswajalności (stopniowanie trudności od najprostszych do najtrudniejszych),
Rodzaje układu treści programowych:
-liniowy- kolejność treści nauczania z góry ustalona
i przestrzegana, zachwianie układu (pominięcie materiału) może spowodować dalsze uczenie się; omawiamy partię materiału, nie wracamy do nich, ciąg wzajemnie warunkujących się ogniw,
-koncentryczny- te same zagadnienia pojawiają się wielokrotnie z przerwami, za każdym razem wzbogacane o nowe informacje (stopniowe dawkowanie szerszej wiedzy np. przyroda)
-spiralny- uczniowie zapoznają się z problemami wyjściowymi
i stopniowo rozszerzają zakres informacji związanych
z problemem wyjściowym, systematycznie pogłębiają jego treść, nie ma przerw w przyswajaniu zagadnienia
Warunki dopuszczenia programu nauczania do użytku szkolnego:
-program powinien zawierać cele edukacyjne kształcenia
i wychowania
- materiał nauczania powinien być związany z celami edukacji (treści nauczania)
-powinien zawierać procedury osiągania celów (metody, techniki, formy organizacyjne pracy uczniów na lekcjach)
-powinien zawierać opis złożonych osiągnięć ucznia
i propozycję metod ich oceny;
-przydatność dydaktyczna- do napisanego programu powinny być dołączone 2 recenzje (jedna napisana przez osobę z 5-letnim stażem pracy na konkretnym etapie edukacyjnym i druga przez nauczyciela mianowanego)
-poprawność merytoryczna
Kryteria oceny programów
-zgodność z podstawami programowymi- program powinien zawierać całość podstawy, zawierać dodatkowe treści spójne
z treściami podstawowymi,
-poprawność konstrukcyjna- musi zawierać charakterystykę (opis, dla kogo jest przeznaczony), cele nauczania, wykaz treści programowych, opis procedur, osiągnięcia ucznia, ocenę ucznia,
-poprawność merytoryczna- zgodność z ustaleniami danymi
w dyscyplinie naukowej, treści muszą być zgodne, prawdziwe, najistotniejsze, spójne, najnowsze tendencje i osiągnięcia
w danej dziedzinie
-poprawność dydaktyczna- materiał przystępny dla ucznia (grupy wiekowej), uwzględniać powinien zainteresowania
i potrzeby uczniów, stopniowanie treści, powinien umożliwiać indywidualizację nauczania
Program nauczania z punktu widzenia:
-nauczyciela- umożliwia pracę z uczniami, rozwijanie u uczniów kompetencji i umiejętności, indywidualizację pracy
w klasie, zróżnicowanie zakresu nauczania, wybór podręczników i książek programowych,
-ucznia- musi być przydatny w praktyce, zrozumiały, umożliwiający własną pracę.
Obudowa programu:
Podręcznik dla ucznia
Ćwiczenia dla ucznia
Podręcznik metodyczny dla nauczyciela
Zestaw środków i pomocy dydaktycznej
Model podręcznika dla klas 1-3, kryteria jego oceny:
Podręcznik powinien:
- ułatwić zrozumienie przedmiotu,
- uwzględniać stopniowe trudności w materiale merytorycznym w rozwoju operacji umysłowych,
- bogacić język ucznia,
- zapewniać indywidualne tempo pracy,
- korelować z treściami innych podręczników i stwarzać w ten sposób możliwości całościowego uczenia się i poznawania,
- zawierać syntezy i materiały do powtórzeń
- być podzielony na mniejsze jednostki strukturalne, takie jak lekcje oraz jednostki treściowo metodyczne.
Ocena opisowa w edukacji wczesnoszkolnej
Ocena opisowa powinna zawierać rzetelną obserwację ucznia:
-jego zdolność do przyswajania wiadomości
-koncentracji uwagi
-rozwój myślenia logicznego
-rozwój wyobraźni.
Funkcje oceny opisowej:
-motywacyjna,
-informacyjna,
-podsumowująca.
Kryteria oceny osiągnięć edukacyjnych dzieci
Kryteria doboru (oceny) treści programowych:
kryteria selekcji związane z dyscypliną podstawową
(dobiera się najistotniejsze treści z konkretnej dziedziny)
kryteria trwałości wiedzy
(wybiera się treści, które zachowują szczególną trwałość i nie ulegają częstym zmianom)
kryteria przydatności
(kryterium praktyczne i pragmatyczne. Dobiera się treści, które będą przydatne w przyszłości.)
kryt. potrzeb uczących się
(związane z oczekiwaniami uczących się, poziomem ich motywacji i zainteresowań. Ma wlory motywacyjne)
Trudności i niepowodzenia uczniów- rodzaje, przyczyny, sposoby terapii
niepowodzenia:
-niskie stopnie
-drugoroczność
-odsiew szkolny
-odpad szkolny(z przyczyn losowych)
przyczyny:
-biopsychiczne(uwarunkowania środowiskowe) takie które tkwią w uczniu w biologicznej(zaburzenia w obszarze motoryki małej i dużej, choroba, niepełnosprawność) i psychicznej(nadpobudliwość, ADHD, choroby psychiczne, obniżony rozwój intelektualny) części:
-społeczno ekonomiczne- społeczne(status rodziny zarobki, wykształcenie, sposoby spędzania wolnego czasu), ekonomiczne(dochód rodziny, warunki mieszkaniowe, możliwości inwestowania w dziecko)
-dydaktyczne-nauczyciel (nie potrafi inspirować, przekazywać wiedzy, złe podejście do ucznia, rutyna, nieumiejętność
w stosowaniu metod nauczania, środków dydaktycznych, niekorzystne cechy osobowościowe) szkoła(przestarzała struktura organizacyjna, przepełnione klasy, stare budynki, brak kół zainteresowań, brak pomocy i środków dydaktycznych, brak życia szkoły poza zajęciami) program (brak właściwego poziomu merytorycznego i metodycznego, błędy merytoryczne w podręcznikach)
Formy doskonalenia zawodowego nauczycieli klas 1-3
Nauczyciel- trzeba mieć wyższe studia ped + blok ped lub kurs ped.
Naucz stażysta-naucz kontraktowy-naucz mianowany- naucz dyplomowany- profesor oświaty
Kursy doskonalące, studia kwalifikacyjne lub dokształcające, studia podyplomowe, warsztaty, szkolenia.