KRYMINOLOGIA JAKO DYSCYPLINA NAUKI

1. Geneza terminu

• Termin kryminologia pochodzi od greckich słów crimen (przestępstwo, zbrodnia) oraz logos (nauka) - w znaczeniu leksykalnym to nauka o przestępstwie

• Za jego twórcę uważany jest francuski antropolog Paul Topinard

• Pierwszy raz pojawił się ten termin w pracy naukowej włoskiego kryminologa Rafaele`a Garofalo

• Powstanie i instytucjonalizacja nowożytnej kryminologii łączy się z pracami włoskiego lekarza Cesare`a Lombroso - wcześniej rozważania te określano mianem antropologii kryminalnej

2. kryminologia a kryminalistyka

• kryminalistyka to nauka zajmująca się opracowywaniem metod i sposobów wykrywania przestępstw i ich sprawców oraz dowodzenia ich w sądzie - pełni rolę usługową w procesie karnym w zakresie ustalania prawdy materialnej.

• Kryminologia to nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat przestępstwa jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, a także osoby sprawcy przestępstwa jak również ofiary przestępstwa, a także instytucji i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości.

3. Przedmioty zainteresowań kryminologii

• problematyka związaną z samym pojęciem przestępstwa jako pewnej kategorii społecznej - interesują ją odpowiedzi na pytania o społeczną istotę przestępstwa jako zachowania naruszającego pewien szczególny rodzaj normy społecznej - normę prawa karnego.

• przestępczość jako zjawisko społeczne - opis tego zjawiska w aspekcie statycznym i dynamicznym: określenie rozmiarów przestępczości, nasilenia, dynamiki oraz struktury

• Badania kryminologiczne, polegające na ilościowym opisie zjawiska przestępczości, zalicza się do działu określanego mianem fenomenologii lub symptomatologii przestępczości

• Osoba sprawcy przestępstwa

• Ofiara przestępstwa - nowa dyscyplina naukowa określana mianem wiktymologii, która zajmuje się całym kompleksem zagadnień związanych z faktem pokrzywdzenia kogoś przestępstwem (czynniki zwiększające prawdopodobieństwo stania się ofiarą przestępstwa, zapobieganie wiktymizacji itp.)

• Kontrola społeczna i reakcja na przestępczość - kryminologia empiryczna zajmuje się badaniem praktyki funkcjonowania instytucji wymiaru sprawiedliwości (próby ustalenia, jak w rzeczywistości funkcjonują, jak są realizowane poszczególne instytucje i normy prawa karnego materialnego, procesowego oraz wykonawczego oraz skuteczność reakcji społecznych na przestępczość - głównie skuteczność i społeczne oddziaływanie sankcji karnych stosowanych wobec sprawców przestępstw).

4. interdyscyplinarność kryminologii

• Kryminologia nie posiada własnej metodologii badawczej, a jedynie wykorzystuje metody stworzone w ramach innych dyscyplin o charakterze podstawowym, takich jak antropologia, biologia, medycyna, psychiatria, psychologia, socjologia, statystyka, ekonomia, historia itp.

• Nauki medyczne i biologiczne - koncentracja na osobie sprawcy przestępstwa, na jego cechach biologicznych, które mogą posiadać związek z zachowaniami przestępnymi (cechy antropologiczne, genetyczne, neurofizjologiczne, funkcjonowanie układu wydzielania dokrewnego - hormonalnego, itp.)

• Psychiatria - problematyka psychopatologii z punktu widzenia roli czynników w genezie zachowań przestępczych, w zakresie oceny zdolności sprawców przestępstw do ponoszenia odpowiedzialności karnej za swe czyny, z punktu widzenia orzekania wobec sprawców sankcji karnych i środków zabezpieczających oraz ich wykonywania - psychiatria sądowa

• Psychologia - problem związków między pewnymi czynnikami o charakterze psychologicznym (osobowość, temperament, emocje, procesy uczenia się, poziom rozwoju umysłowego) a zachowaniami przestępczymi, kwestia osobowości przestępczej. Psychiatrzy zajmują się diagnozowaniem osoby sprawcy przestępstwa, co ma umożliwić sądowi określenie stopnia zdolności sprawcy do ponoszenia odpowiedzialności za swe czyny i trafne zastosowanie kary - kryminologia kliniczna

• Pedagogika (resocjalizacyjna) - zagadnienia wykonywanie środków karnych wobec sprawców przestępstw, głównie kary pozbawienia wolności jako środek resocjalizacji sprawcy przestępstwa (ponowne wychowanie sprawcy do normalnego życia w społeczeństwie, naprawienie błędów wcześniejszej socjalizacji)

• Statystyka - systemy gromadzenia danych statystycznych na temat przestępczości, które są podstawowym źródłem informacji na temat rozmiarów, nasilenia, dynamiki i struktury przestępczości, metody i narzędzia opisu oraz analizy badanych zjawisk

• Socjologia

• subdyscyplina zwana patologią społeczną, która zajmuje się zjawiskami społecznymi określanymi mianem przejawów patologii społecznej (zjawiska traktowane jako szkodliwe, zakłócające w jakiś sposób prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa, także alkoholizm, narkomania, prostytucja, samobójstwa, rozwody, przestępczość dzieci i młodzieży oraz nieprawidłowości i zakłócenia działania instytucji)

• socjologia zachowań dewiacyjnych - zajmuje się społecznymi i psychospołecznymi mechanizmami zachowań stanowiących naruszenie jakichś norm społecznych - nie każde zachowanie odbiegające od jakiejś normy musi mieć patologiczny charakter

• socjologia problemów społecznych - zjawiska, które w percepcji społecznej uznawane są za stwarzające konieczność podjęcia jakichś działań zmierzających do ich rozwiązywania oraz przeciwdziałania ich powstawaniu (także ubóstwo, dyskryminacja rasowa, nierówności, dezintegracja, choroby psychiczne, problemy starości itp.)

• socjologia prawa karnego - zagadnienia genezy i mechanizmów funkcjonowania i przestrzegania norm prawnych oraz ich społecznej percepcji.

• Ekonomia - związki między procesami i zjawiskami ekonomicznymi (np. kryzysy gospodarcze, poziom zamożności społeczeństw i grup społecznych) a przestępczością

• Historia - szersza refleksja na temat przestępczości i jej zwalczania we współczesnych społeczeństwach

5. kryminologia a nauka prawa karnego

• kryminologia zajmuje się przestępstwem, przestępczością, przestępstwem i społeczną reakcją na te zjawiska - udziela odpowiedzi na pytanie „jak jest” (jest nauką empiryczną), natomiast nauka prawa karnego polega na konstruowaniu zasad kryminalizacji i odpowiedzialności karnej, określa metody interpretacji przepisów prawnych i zasad ich stosowania do konkretnych przypadków - odpowiada na pytanie „jak być powinno” (jest nauką normatywną)

• kryminologia jest traktowana jako nauka pomocnicza prawa karnego, mająca dostarczać naukowych, empirycznych podstaw działalności wymiaru sprawiedliwości.

1