WYBÓR BAJEK POLITYCZNYCH

SOWA, ZIĘBA I KROGULEC (bajka tłumaczona z perskiego)

• Bajka ta powstała w listopadzie 1788 r. w związku z ostrzegawczą notą rosyjską (5. 11) i w odmiennym tonie utrzymaną notą króla pruskiego (20. 11) rezygnującą w praktyce z gwarancji nad Polską. Ten dalszy awans po październikowej deklaracji pruskiej, traktującej Polską jako niepodległe państwo, którego przyjacielem i obrońcą oświadczył się król pruski, wywołał nadzieje, że uda się w ten sposób wyzwolić spod gwarancji carowej. Miarą wymowy politycznej bajki w ówczesnych okolicznościach może być fakt, że poseł szwedzki w warszawie posłał ją w tłumaczeniu do sekretarza stanu w Sztokholmie. „Tłumaczona z perskiego”- był to żartobliwy zabieg mistyfikacyjny w guście epoki.

• zięba narzeka, że sowa ją atakuje i zjada jej dzieci, krogulec proponuje jej układ i przyjaźń, sowa jest oburzona, zięba słucha przyjemnych, nie wrzaskliwych głosów.

GMACH PODUPADŁY (powieść wyjęta z manuskryptów przeduniowych)

• Odtwarza sytuację z 1789 r. kiedy to sejm stał się terenem [przeróżnych projektów i akcji mających na celu fakcyjne lub prywatne interesy, oddające istotną i trwałą reformą, w szczególności aukcję wojska.

• zamek zaniedbany, panowie w nim mieszkający kłócą się, jak go naprawić, ale ważne są fundamenty, pewnego dnia zamek zawalił się wśród burzy, „Wtenczas przy ostatnim zgonie/ Z płaczem wszyscy narzekali,/ Że gabinety stawiali,/ Gdy trzeba było myśleć o domu obronie”.

BRAT I SIOSTRA (powieść)

• Bajka ta posiada dwie warstwy. W pierwszej i zewnętrznej mamy obraz Anglii- kraju, który wg Niemcewicza umiał godzić wymowę z rozsądkiem w interesie wolności. Występowała zaś bajka przeciw czczej, opóźniającej obrady i podniecającej oskarżeniami retoryce sejmowej stronników dawnego ustroju, retoryce grożącej pożarem wojny domowej. Początek triumfu Rozsądku nad Wymową na sejmie przypada dopiero na koniec 1789 r. i z tego okresu prawdopodobnie pochodzi bajka.

• obraz Anglii: Wymowa i Rozsądek w interesie wolności, przeciwko stronnikom dawnego ustroju grożącym wojną domową; wizja wyspy szczęśliwej.

KUNDLE (powieść z francuskiego)

• Bajka wymierzona przeciw tym, którzy w najgorszych intencjach posługując się oskarżeniami, chcąc zagarnąć całą władzę w kraju, mobilizowali zdezorientowaną opinię w fazie, gdy stronnictwo patriotyczne zgodnie z królem przygotowywało na potajemnych spotkaniach projekty reformatorskich ustaw. Przeciekające o tym wiadomości były zniekształcane i wyolbrzymiane. Miotano oskarżenia, których wprost nie można było odeprzeć i z tej sytuacji korzystali wstecznicy, wpływając na opinię publiczną oraz patriotycznie usposobionych, ale nie wtajemniczonych posłów.

• kundle szczekające na przechodnia cnotliwego, „Żaden nie znał przyczyny, wszyscy wyli razem”, „Ojczyzna na tym najwięcej szkoduje,/ Wy się gryziecie, któż ją ratuje".

KRETY (bajka)

• W bajce, której istotę wyłożył sam Niemcewicz, a która powstała najpewniej w toku pełnego porozumienia z królem, zwraca uwagę zabieg mający na celu podniesienie autorytetu monarchy i przypisanie mu całości planu reformy, zarazem zaś sąd nad oligarchią i jej opozycyjnymi, także w przeszłości, machinacjami. Bajka demaskuje również taktykę wsteczników liczących na pomoc Rosji- wiatru północnego. Koniec bajki może odnosić się do początku 1791 r., kiedy to horyzont polityczny wyraźnie pogarszała się dla Polski od końca 1790 r. po układzie prusko- austriackim w Reisenbach. Zakończyła się wojna austriacko- turecka i rosyjsko- szwedzka. Wojna rosyjsko- turecka wkroczyła w końcową i pomyślną dla Rosji fazę. Zaczęło się też zarysowywać groźne dla Polski zbliżenie rosyjsko- angielskie.

• ogrodnik „rozsądny,/ Pracowity i porządny” odziedziczył po ojcu niedbałym sad, chciał go odrodzić, „Chciał je przez prace łożone/ do dawnego przywieść stanu”, „Nie-znośnych przeszkód dostaje” przez „utajone krety”, ogrodnik w końcu sad porzucił, ten znów zarósł lasem „I kto chciał to w nim polował,/ Niszczył, wycinał, plądrował”.

OKRĘT (powieść z francuskiego)

• „miotany wiatrami” okręt, gdyby żeglarze byli w jedności, „Oparliby się tej burzy”, „Mniej obfici w mowie,/ Bądźmy czujniejsi”, „Wszystko zginęło przez zbytnią wymowę”, „Czas próżno tracim, o brzeg się rozbijem”.

10