10 (K). RODZAJE OPIEKI ZE WZGLĘDU NA PRZEDMIOT I PODMIOT DZIAŁANIA
Kryterium różnicującym dziecko jako przedmiot opieki jest głównie wiek dziecka
i jego sytuacja społeczna. Mówimy więc o opiece nad dzieckiem w okresie prenatalnym (opieka nad macierzyństwem), nad noworodkami, niemowlętami. W miarę jego rozwoju samo kryterium wieku nie wystarcza w różnicowaniu dziecka jako przedmiotu opieki,
w związku z czym jest uzupełniane przez wskazanie jego sytuacji społecznej, przede wszystkim szkolnej. Znajduje to swój wyraz w następujących określeniach: opieka nad dzieckiem przedszkolnym, nad uczniami (ze wskazaniem szkoły i roku nauki), nad wychowankami placówek oświatowych i opiekuńczo - wychowawczych, nad młodocianymi pracownikami.
Różnorodność określeń szczegółowych w odniesieniu do przedmiotu opieki nad dzieckiem wynika z tożsamości przedmiotu opieki z przedmiotami działań społecznych innego typu, którymi jest objęte dziecko we współczesnych warunkach życia, zwłaszcza zaś nauczania i wychowania.
W różnicowaniu podmiotów opieki nad dzieckiem są wykorzystywane dwa kryteria: status prawny podmiotu oraz motywy (pobudki) skłaniające do podjęcia opieki. Ze względu na status prawny wyróżniamy osoby prywatne, organizacje społeczne, organy państwowe
i ich instytucje. Odpowiadają temu następujące pojęcia szczegółowe: opieka prywatna, opieka społeczna, opieka państwowa.
W historii opieki nad dzieckiem występowały cztery typy motywów skłaniających podmioty opieki do działania, a mianowicie: wyznaniowe, humanitarne, solidarność społecznej, prawa dziecka do opieki. Znajduje to swój wyraz w następujących pojęciach szczegółowych: opieka charytatywna, filantropijna, opieka socjalna, opieka konstytucyjna
(w znaczeniu prawnie ustalonego obowiązku podjęcia opieki przez wskazane przez ustawodawcę podmioty).
Opiekę prywatną cechuje zwykle dobrowolność jej podejmowania, chociaż może też być wykonywana z upoważnienia organów opieki lub na podstawie umowy. Opiekę państwową natomiast cechuje wyraźnie powinność określona ustalonym zakresem kompetencji organów władzy państwowej i nadzorowanych przez nią instytucji. Opieka charytatywna opiera się na powinności moralnej i zaleceniach wyznaniowych. W opiece socjalnej występują obydwie cechy - dobrowolność i powinność, jakie w dziedzinie opieki nad dzieckiem przejęła na siebie organizacja społeczna.