Temat: Istota i rola pieniądza.
Pieniądz znamy z pewnością wszyscy. Korzystamy z pieniądza przez całe życie i może właśnie, dlatego, że zawsze nam towarzyszy, choć częściej dokucza nam jego brak, nie zastanawiamy się, czym on jest i jakie skutki powoduje jego istnienie.
Z obserwacji życia w różnych czasach i w różnych częściach świata wynika, że pieniądzem może być wszystko, co jest akceptowane przez ludzi jako zapłata.
Zapoznając się z historią pieniądza dowiadujemy się, że funkcję pieniądza pełniło złoto, srebro, lub miedz, a następnie pojawił się pieniądz papierowy. Historia pieniądza jest szalenie interesująca, wiemy z niej, że niektóre społeczeństwa handlowały na zasadzie barteru. Barter jest wymianą jednego dobra lub usługi na inne dobra lub usługi, dokonywaną bez pośrednictwa pieniądza.
Wyciągamy najważniejszy dla naszych rozważań wniosek, że pieniądzem może stać się cokolwiek, co powszechnie zostanie zaakceptowane podczas wymiany za dobra i usługi.
Ludzie żyjący współcześnie akceptują zadrukowane kawałki papieru, które przecież same w sobie nie są niczym cennym. Nabrały one wartości tylko, dlatego że ludzie przyjęli je jako środek płatniczy.
Banknoty i monety we współczesnych, rozwiniętych gospodarkach rynkowych stanowią tylko znikomą część pieniądza, a cała reszta jest nie namacalna i istnieje w postaci zapisów na rachunkach bankowych. Pieniądze ze względów praktycznych powinny posiadać następujące właściwości: stabilność, poręczność, trwałość, jednolitość, podzielność i rozpoznawalność.
Stabilność. Wartość pieniądza powinna być taka sama dzisiaj, jak i jutro, nie powinna podlegać większym wahaniom w czasie.
Poręczność. Współczesne pieniądze muszą być na tyle nieduże i lekkie, żeby ludzie mogli je z łatwością nosić przy sobie.
Trwałość. Materiał wybrany na pieniądz musi być odpowiednio trały. Z tego powodu większość krajów do produkcji pieniędzy stosuje papier wysokiej jakości.
Jednolitość. Pieniądze (monety czy banknoty) o takich samych nominałach, powinny mieć identyczną wartość.
Podzielność. Jedną z podstawowych zalet pieniądza jest możliwość jego podziału. Sto złotych można podzielić na dziesiątki, dziesiątki na złotówki, a te z kolei na grosze.
Rozpoznawalność. Pieniądze powinny być łatwo rozpoznawalne i trudne do podrobienia.
Pieniądz pełni cztery podstawowe funkcje:
1) Pieniądz jako miernik wartości.
2) Pieniądz jako środek wymiany.
3) Pieniądz jako środek płatniczy (miernik odroczonych płatności.
4) Pieniądz jako środek tezauryzacji ( przechowywania wartości).
Miernik wartości. Pieniądz umożliwia określenie ceny danej rzeczy w sposób zrozumiały dla wszystkich.
Środek wymiany. Podstawową różnicą między gospodarką barterową a gospodarką pieniężną jest to, że w gospodarce barterowej, jeśli chcemy dokonać wymiany, musimy znaleźć kogoś, kto nie tylko posiada dobro, które chcemy otrzymać, ale także chce to dobro wymienić na tą rzecz czy usługę, którą my posiadamy i chcemy wymienić. W gospodarce pieniężnej ludzie mogą sprzedawać komukolwiek, to, co chcą, a następnie za pieniądze, które otrzymają mogą kupić pożądane dobra lub usługę. Pieniądz, będąc środkiem wymiany, znacznie ułatwia i przyspiesza proces wymiany dóbr i usług.
Środek płatniczy miernik odroczonych płatności. Transakcja wybiegająca w przyszłość. Zawiera się wiele transakcji, których płatność będzie odbywać się w przyszłości np. zakup na raty lub wszystkie rodzaje obligacji.
Środek przechowywania wartości.(tezauryzacji). Pieniądz umożliwia nam łatwe przechowywanie wartości. To na ile pieniądze są dobrym środkiem prowadzenia majątku(tezauryzacji), zależy od inflacji. Im większa jest inflacja tym pieniądze bardziej tracą na wartości.
Formy pieniądza.
Pieniądz gotówkowy, czyli banknoty i monety, jest prawnym środkiem płatniczym. Oznacza to, że prawo wymaga, aby był on powszechnie akceptowany przy regulowani wszelkiego typu zobowiązań finansowych.
Depozyty(wkłady) na żądanie. Największym składnikiem podaży pieniądza są depozyty na żądanie(a vista).
Depozyty na żądanie to środki zgromadzone na rachunkach bankowych, tzn. rachunkach bieżących firm, czy kontach osobistych osób fizycznych, które wypacane są na podstawie czeków bankowych. Nazwane są „depozytami na żądanie”, ponieważ dostępne są, przez proste wypisanie czeku bankowego lub polecenia przelewu bankowego. Dlaczego jednak depozyty na żądanie, stanowiące podstawę obrotu czekowego wymienione są jako składnik podaży pieniądza?
„ Pieniądz to cokolwiek, co jest powszechnie akceptowane w płatnościach za dobra i usługi, ponieważ w każdej ustabilizowanej gospodarce rynkowej czeki są powszechnie akceptowaną formą regulowania zobowiązań, są, więc formą pieniądza.
Wielkość podaży tej formy pieniądza zależy od łącznej wysokości wszystkich wkładów a vista.
Wartość, na jaką dana osoba lub firma może wypisać czeki, zależy od ilości pieniędzy, jaką osoba lub firma wcześniej zdeponowała na swoim rachunku. Stąd też suma wszystkich depozytów na żądanie, które mogą być „uruchomione” przez wypisanie czeku, stanowi o wielkości zasobu tego składnika podaży pieniądza.
W krajach o bardziej rozwiniętym systemie bankowym istnieje możliwość dokonywania operacji czekowych tarze na wielu rachunkach bankowych: Rachunkach oszczędnościowych, inwestycyjnych, emerytalnych i innych. Suma środków zgromadzonych na tego typu rachunkach stanowi w większości krajów wysoko rozwiniętych drugi, co do wielkości składnik całej podaży pieniądza. Inna formą pieniądza w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej są czeki podróżne, które są sprzedawane w różnych nominałach prze banki i biorą podróży. Kupujący je płacą wartość nominalną plus niewielką opłatę manipulacyjną za świadczoną usługę. Czeki te swoją popularność zawdzięczają temu, że w przeciwieństwie do gotówki, kiedy zginą lub są skradzione można w ich miejsce otrzymać nowe. Wartość pieniądza może ulegać zmianie, czyli ujmując to inaczej możemy powiedzieć, kiedy rosną ceny, wtedy wartość pieniądza spada, kiedy ceny spadają, wartość pieniądza rośnie, Zjawisko wzrostu ogólnego poziomu cen nazywamy inflacją.
Sytuację, w której ceny spadają określamy jako deflację. Wartość pieniądza, (np. złotówki) maleje w okresach inflacji, a wzrasta w okresach deflacji.
Jakie są przyczyny inflacji?
Inflacja popytowa. Jeśli w gospodarce jest nadmierna ilość pieniędzy, która nie znajduje dostatecznego pokrycia w ilości to watów to sytuację taką określamy jako inflacja ”ciągną” przez popyt. Kiedy popyt rośnie szybciej niż zdolność gospodarki do jego zaspokojenia, bo w rezultacie rosną ceny?
Inflacja kosztowa.
Sytuacji, w której wzrost cen spowodowany jest wzrostem kosztów produkcyjnych nazywamy inflacją „pchaną” przez koszty.
Inflacja powodować może różne skutki i niektórzy z jej powodów tracą inni zaś na niej korzystają.
Kto traci a kto korzysta na inflacji?
Najwięcej z powodu inflacji tracą ludzie utrzymujący się ze względnie stałych dochodów, osoby posiadające oszczędności oraz pożyczkodawcy.
Inflacja jest też niekorzystnym zjawiskiem dla większości podmiotów gospodarczych. Niską inflację cechuje duża stabilność, natomiast wysoka inflacja jest z reguły bardzo niestała, to znaczy jej tempo ulega silnym zmianom.
Osoby utrzymujące się ze względnie stałych dochodów. W czasie inflacji rosną koszty utrzymania, aby zachować osiągalny standard życia konieczny jest wzrost bieżących dochodów, tempo wzrostu dochodów powinno być równe tempu inflacji, czyli skali wzrostu kosztów utrzymania. Niektóre grupy ludności nie są w stanie powiększyć swoich dochodów w stopniu nadążającym za inflacją.
Niektórzy ludzie oszczędzają część swoich dochodów lokując je na terminowych rachunkach bankowych czy nabywają obligacje skarbu Państwa. Niekiedy tak ulokowane oszczędności dają dochód według stałej stopy zwroty zwanej stopą procentową. W przypadku, gdy stopa procentowa jest niższa od stopy inflacji siła nabywcza zaoszczędzonej kwoty wraz z odsetkami będzie niższa od siły nabywczej pierwotnie odłożonej części dochodu.
Obligacje skarbowe są indeksowane, to znaczy ich oprocentowanie jest związane ze stopą inflacji z reguły przewyższa je o kilka punktów.
Pożyczkodawcy, osoby, które pożyczają pieniądze innym, znajdują się w podobnej sytuacji jak ci, którzy oszczędzają. Jeśli w okresie trwania pożyczki ceny wzrosną, to pieniądze zwrócone w terminie płatności będą mniej warte niż suma pierwotnie wypłacona, chyba, że stopa oprocentowania ustalona jest na poziom wyższym od stopnia inflacji.
W niektórych przedsiębiorstwach zmiana cen jest kosztowna, dlatego że te ceny są zmieniane rzadko i nie nadążają za inflacją.
Korzyści z inflacji mogą odnieść osoby, które są w stanie łatwo powiększyć soje dochody, są to pewne środowiska zawodowe, gałęzie przemysłu oraz niektóre grupy pracownicze, którym łatwiej jest podnieść ceny i zarobki w czacie rosnącej inflacji niż innych okresach. Jeżeli podwyżki są większe niż stopa inflacji to ludziom takim będzie się lepiej żyło niż przed podwyżką cen. Osoby będące pożyczkobiorcami mogą w okresie wzrostu cen skorzystać na inflacji. Ich ewentualny zysk jest uzależniony od wysokości oprocentowania, jaki od pożyczonej sumy muszą zapłacić.
Jeśli stopa oprocentowania jest niższa od tempa wzrostu cen, jaki występuje pomiędzy data udzielania a spłaty, to siła nabywcza kwoty zwróconej będzie mniejsza od sił nabywczej kwoty pożyczonej. Jednym z źródeł dochodów państwa jest podatek dochodowy, Przeważnie i tak też jest w Polsce, ma on charakter progresywny. Oznacza to, ze stopa oprocentowania jest wyższa dla wyższych poziomów dochodów. W naszym kraju obowiązywały w 1997r. Trzy stopy oprocentowania 20, 32 i 44%, odpowiadające poszczególnym progom dochodowym. W czasie inflacji dochody zwykle rosną i choć wzrost ten może nie nadążać za zwiększeniem kosztów utrzymania, często powoduje on, że wielu podatników przekracza kolejne progi dochodowe, powyżej, których obowiązują wyższe stopnie opodatkowania. Jeśli mimo inflacji nie są zmieniane progi dochodowe, wtedy ludzie, których dochody wzrosły np. o 30% stwierdzają, że ich zobowiązania podatkowe zmieniły się o 35 czy 40%. W rezultacie na inflacji zyskuje państwo, gdyż rosną wpływy budżetowe.
Większość osób prywatnych i firm nie może obejść się bez usług oferowanych przez banki komercyjne i inne instytucje finansowe. Według polskiego prawa bankiem jest instytucja finansowa, która gromadzi środki pieniężne, udziela kredytów i pożyczek oraz prowadzi rozliczenia pieniężne.
Polski system instytucji finansowych jest jeszcze słabo rozwinięty, stąd dominują w nim banki komercyjne, które działają na podstawie prawa bankowego po przednim uzyskaniu licencji(pozwolenia) od Narodowego Banku Polskiego(NBP). Licencja ta jest niezbędnym warunkiem rozpoczęcia działalności bankowej.
Na początku 1997 roku funkcjonowało w Polsce ok. 80 banków komercyjnych oraz 1500 banków spółdzielczych. W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej obok banków komercyjnych działają również inne instytucje finansowe, które świadczą tylko część z zarezerwowanych dla banków usług finansowych. Należą do nich towarzystwa inwestycyjne, towarzystwa budowlane i inne.
Podstawową funkcją banków jest pośrednictwo finansowe. Banki komercyjne wypełniają tę funkcję, pośrednicząc w przekazywaniu pieniędzy od depozytariuszy do inwestorów, czyli od tych, którzy chcą zaoszczędzić część swoich bieżących dochodów by wydać je w przyszłości, do tych, którzy chcą teraz wydać więcej, niż mają.
Podstawową formą deponowania oszczędności w bankach są wkłady oszczędnościowe, lokaty terminowe oraz różnego rodzaju bony oszczędnościowo-rozliczeniowe.Za udostępnienie swych oszczędności bankowi komercyjnemu oszczędzający otrzymuje na koniec oszczędzania zwrot ulokowanej kwoty wraz z oprocentowaniem.
Banki udzielają kredytów i pożyczek, prowadzą różnego typu rachunki bankowe, kupują i sprzedają waluty obce na swój własny użytek oraz w imieniu klientów itd.
Narodowy Bank Polski jest bankiem państwa, świadczy usługi bankowe instytucjom rządowym, prowadzi rachunek bankowy Ministerstwa Finansów, a także zajmuje się obsługą emisji papierów wartościowych Skarbu Państwa.
Materiały:
„Ekonomia Stosowana „ M. Belka.
„Podstawy Ekonomii” E. Nojszewska.
1