34. Motyw samobójstwa w Cierpieniach Młodego Wertera Goethego i Godzinie myśli Słowackiego.

Werter

• Powieść Cierpienia młodego Wertera (oryginalny tytułDie Leiden des jungen Werthers) to jedno z najsłynniejszych dzieł w historii światowej literatury. Był to pierwszy utwór Goethego. Po raz pierwszy powieść została opublikowana w 1774 roku.

• Historia, samobójstwo wzorowane na prawdziwych wydarzeniach, bohaterowie (Lotta, Albert) mają swoich realnych przedstawicieli. Samobójstwo przyjaciela Goethego wykorzystane w zakończeniu powieści.

• Bohater romantyczny przeżywał także wielką często bardzo namiętną, lecz zarazem nieszczęśliwą miłość. Miało być to bezpośrednim dowodem dominacji uczuć nad chwiejnym i niepewnym rozumem. Ta romantyczna bardzo nieszczęśliwa miłość prowadziła bohatera prosto w zimne ramiona śmierci. Człowiek kochający tak mocno jak romantyczny bohater nie potrafi odnaleźć sensu swego życia i żadnej ucieczki od pożerającego go cierpienia. Popełnia samobójstwo. Jest to w jego mniemaniu jedyna możliwość, aby ulżyć goryczy. Motyw nieszczęśliwej miłości prowadzącej do samobójstwa nosi nazwę werteryzmu a nazwa tego zjawiska pochodzi od utworu Johanna Wolfganga Goethego pt. „Cierpienia młodego Wertera”

• „Od imienia tytułowego bohatera tej powieści Goethego wyprowadzono model postawy, charakteryzującej się przede wszystkim wybujałą, przesadną uczuciowością w postrzeganiu otaczającego go świata poprzez pryzmat poezji oraz własnych marzeń”. Jest również bardzo niezdecydowany w działaniach, które podejmuje. Woli przyjmować postawę bierną, która nie wymaga od niego zaangażowania. „Werteryzm to także głębokie poczucie bezsensu egzystencji, dążenie do samozagłady, gdyż najczęściej kulminacją działań bohatera jest samobójstwo.” 

• „W Cierpieniach młodego Wertera” Goethe kreuje postać młodzieńca o wyostrzonej wrażliwości, o wiecznie niespokojnym i nie nasyconym sercu, skłonnego do egzaltacji i teatralizacji życia, wreszcie człowieka często uciekającego w świat marzeń. Werter to młodzieniec, który kieruje się uczuciem. Do ludzi i świata podchodzi w sposób bardzo emocjonalny. Silnie wszystko przeżywa, często wzrusza się i tonie we łzach. Werter został obdarzony szczególną zdolnością odczuwania natury. Jest podatny na zmiany, jakie w niej zachodzą.
  

• Jego czyn był także odważny w swoim tchórzostwie. To teoretycznie niemożliwe połączenie u Wertera znalazło swój wymiar. Był nieszczęśliwy, cierpiący, wyalienowany ze społeczeństwa, kochał kobietę, z którą nie mógł być, więc jego reakcją była ucieczka. Jednak ta ucieczka była również aktem odwagi gdyż postanowił on odmienić swoje życie, może w niezbyt udolny sposób, jednak w mniemaniu jego młodego i wrażliwego umysłu- jedyny. Przede wszystkim chyba należy uznać Wertera za buntownika- buntownika z wyboru... Werter buntował się przeciw panującym powszechnie konwenansom oraz przeciw otaczającemu go światu. „Świat jest dla Wertera więzieniem, które ogranicza człowieka, niszczy jego indywidualność, stąd samobójstwo staje się formą wyzwolenia, ucieczki od cierpienia.”

• Motyw samobójstwa 
  Główny bohater utworu, Werter, popełnia samobójstwo. Kieruje nim nieszczęśliwa miłość do kobiety, która jest dla niego nieosiągalna. Przyczyną samobójstwa staje się również nadmierna wrażliwość i uczuciowość mężczyzny. Rozpamiętując udrękę miłości, popada w apatię i zaczyna myśleć o odebraniu sobie życia. Ogarnia go coraz większy pesymizm i zniechęcenie do wszystkiego. Czuje się również wyobcowany i niezrozumiany przez ludzi. To wszystko składa się na jego ostateczną i tragiczną w skutkach decyzję. Śmierć dla Wertera jest wybawieniem od cierpienia i dręczącego go niepokoju. Umiera w nadziei, że po śmierci Lotty, ich dusze odnajdą się i połączą uczuciem, które za życia nie było im dane.
  
  Motyw cierpienia 
  Cierpienie jest uczuciem, które towarzyszy Werterowi od chwili, gdy do Lotty wraca jej narzeczony. Pojawienie się mężczyzny, mającego większe prawa i miejsce w sercu dziewczyny, sprawia, że Werter zaczyna odczuwać narastającą udrękę. Wszechobecny ból wypełnia jego duszę, a nadmierna wrażliwość młodzieńca potęguje ten stan. Próbuje uciec przed cierpieniem i na kilka miesięcy opuszcza ukochaną kobietę. Rozłąka nie uspokaja jego emocji. Ból i cierpienie towarzyszą każdej chwili jego życia. Uwalnia się od niszczącego go uczucia, popełniając samobójstwo.
  
  Motyw przemiany wewnętrznej 
  Werter przechodzi wewnętrzną przemianę. Z człowieka pełnego radości i miłości do świata, żyjącego uczuciem do ukochanej kobiety, staje się pesymistą, który traci sens życia i nie potrafi w niczym znaleźć ukojenia dla swojego bólu. Początkowo szczęśliwy, skupiony wyłącznie na miłości do Lotty, staje się osobą zniszczoną emocjonalnie destrukcyjną namiętnością

• Samobójstwo wchodziło w charakter bohatera werterycznego, który nie radził sobie z otaczającą go rzeczywistością, weltschmerzem. Samobójstwo jawi się jako jedyne, skuteczne wyjście z całej sytuacji.

GODZINA MYŚLI

• „Godzinę myśli” Słowacki pisze jeszcze w Paryżu pod koniec 1832 roku, lub w początku 1833 w Genewie (mając więc zaledwie 20 lat), kończąc tym samym młodzieńczy okres twórczy. Jest to poetycka autobiografia, napisana trzynastozgłoskowcem - „klasyczna w formie (...), romantyczna w treści”. Rzecz się dzieje w Wilnie, w latach ok. 1820-27, pełno w niej melancholii (i wszystkich spraw typowo romantycznych), ale także konkretnych faktów z życia dwóch chłopców razem się uczących. Miłosz widzi w niej dodatkowo „jakby powieść psychologiczną”

• Ważne jest to, że godzina myśli również jest inspirowana wydarzeniami rzeczywistymi, to poetycki obraz historii. (Ludwika Spitznagela - przyjaciel Słowackiego; popełnił samobójstwo)

• Godzina myśli mówi o dwóch chłopcach, którzy nie chcieli i nie mogli pogodzić się z rzeczywistością, czy zapomnieć. Szukają odpowiedzi na pytanie, co wtedy wybrać (przepis na życie?). Młodszy (czyli prawdopodobnie autor) wybiera „sny”, to znaczy rzeczywistość przemienioną w wyobraźni- twórczość artystyczną.

• Słowacki opisuje siebie jako wyjątkowego („nie zmięszani w tłumie”) młodzieńca o czarnych oczach i włosach (siostry co dzień ten włos czesały), cierpiącego na początki gruźlicy. Miał on dane na szybki, może samobójczy, koniec, od którego miał go uchronić wcześnie dokonany wybór życia kontemplacyjnego. Natomiast niebieskooki i jasnowłosy jego przyjaciel żył marzeniem o czynie, tj. o przyszłych swoich sukcesach i podróżach po dalekich krajach.

• Podobni i różni. Młody poeta umiał to, czego nie umiał jego przyjaciel. Umiał marzenia zamienić w obrazy i przeczuwał, że potrafi nadać tym obrazom kształt w słowach. „Przed sobą mial krainę duchów do zdobycia”. Jego starszy kolega „sprzągł razem i powiązał dwa niezgodne światy”, czyli żądał od rzeczywistości tego, czego dać mu nie mogła, i dręczyła go „niezupełność wrażeń”.

• Jeden z nich wybrał poezję, drugi życie czynne, ale bez chęci, przymuszony do tego, bo naprawdę chciał być poetą, tylko brakło mu talentu:

Niech świat da poezją - dać mu jej nie mogę.

Podróżował w wyobraźni po dalekich, egzotycznych krajach, przez co otaczające go rzeczy traciły zapach i barwę. Stąd decyzja wyjazdu z Wilna na trzyletnie studia arabistyki i egiptologii w Petersburgu.

• W dwóch portretach widać silne utożsamienie się z Spitznagelem, tak że słuzy on niekiedy za lustrzane odbicie, a jego późniejsze samobójstwo (strzał z pistoletu w serce, co jest opisane w liście), z nieznanych przyczyn, spełnia jakby samobójcze zamiary przyjaciela. Podział na człowieka poezji i człowieka czynu nie jest zupełny, skoro Spitznagel tez jest poetycką duszą i przeciwstawienie dwóch natur jest raczej pozorne.

Żegnał się — za łzy dawał wesołe uściski

I pucharem o nasze puchary uderzył.

Odszedł. Wtem ucztujących strzał przeraził bliski,

Tłumem biegliśmy w jego komnatę… już nie żył.

Przez serce przeszła kula, a broń trzymał w dłoni.

Spoczywa na rozdrożu — wśród leśnej ustroni.

Ksiądz grób jego poświęcił, wierząc w zdanie tłumu,

Że samobójstwo było w młodzieńcu chorobą

Obłąkania, ciemnoty, szału, nierozumu

• Przeciwstawienie: samobójstwo popełnia człowiek czynu; nieszczęśliwy, niespełniony - ale prawdopodobnie nie ma to nic wspólnego z miłością. (a przynajmniej ja nic ni wiem na ten temat)

• Ten sam efekt, delikatnie odmiennych od siebie historii z życia wziętych.

• Inne postawy księdza wobec samobójcy (?)

• Faktyczne pożegnanie z przyjaciółmi, maska. - w godzinie myśli
  listy, brak odwagi by się pożegnać - w Werterze