PEDAGOGIKA PERSONALISTYCZNA
Pedagogika personalistyczna wywołuje żywe zainteresowanie szerokich kręgów pedagogów - zarówno teoretyków jak i praktyków. Jest to nurt współczesnego myślenia, który różnie rozwijał się w poszczególnych krajach oraz przyjmował różne oblicza.
Nurt ten najbardziej łączony jest z postacią i działalnością Emmanuela Mouniera (1905-1950), uważanego za założyciela personalizmu. Najczęstsze odmiany pedagogicznych koncepcji personalizmu to personalizm ontologiczny i historyczny.
Podstawowe kategorie i terminologia
Podstawowymi kategoriami w pedagogice personalistycznej są:
Pojęcie osoby:
Osoba - pojęcie to ma swoją odległą historię, a według W. Granat - ma jakąś urzekającą siłę, gdyż jest ciągle na nowo podtrzymywane i wyjaśniane. Obecnie można znaleźć różne definicje terminu „osoba”. Wychodząc od etymologii pojęcie to wyprowadza się od łacińskiego słowa persona (osoba)
Etymologiczne analizy, jak też te uwzględniające kontekst społeczno - kulturowy w różnych językach i kulturach, pozwalają stwierdzić, że w pojęciu osoba jest zawarte stwierdzenie o człowieku jako człowieku, w jego formie, indywidualności, w jego sposobie życia jako bytu osobnego, oddzielonego od rzeczy i od otoczenia, jednostkowego i niepowtarzalnego. Być osobą łączy się bowiem, zdaniem R. Guardiniego (1885-1968), z niepowtarzalnością i pojedynczością.
Te kategorie można widzieć w wymiarze:
ilościowym - jestem tylko jeden, nie mogę mieć sobowtóra
jakościowym - tylko ja jestem tą osobą
Rozważając termin osoba, można go uwzględnić w aspekcie statycznym oraz dynamicznym, które można wyraźnie zauważyć w historycznej perspektywie rozwoju tej kategorii, której początki możemy łączyć z:
rozumieniem tajemnic Trójcy świętej w chrześcijaństwie
rozumieniem tajemnic Wcielenia (wiązania natur: boskiej i ludzkiej w Chrystusie)
koniecznością precyzowania nauki chrześcijańskiej dla obrony przed herezjami
Dalszy rozwój pojęcia osoba doprowadził do powstania dwu głównych tradycji:
bardziej podkreślającej substancjalność i osobowość w terminie osoba (Boecjusz - scholastyka, św. Tomasz z Akwinu - neoscholastyka)
o nachyleniu bardziej egzystencjalnym: św. Augustyn, Ryszard od św. Wiktora, J. Duns Szkot, M. Luter, B. Pascal, S. Kierkegaard
Odmienność dwu rzeczywistości życia społecznego:
społeczność - to taka zbiorowość ludzi, która powstaje przeważnie z motywów racjonalnych i ze względu na osiągnięcie jakiegoś konkretnego celu, będącego poza samą społecznością osób.
wspólnota - powstaje jako fenomen szczególnych relacji międzyludzkich, w których nie można mówić o organizacji, a nawet byłaby ona czymś niezrozumiałym w tym przypadku. Wspólnota jest pojęciem podkreślającym relację; powstaje ze względu na dobro osób i ma ona wartość w sobie samej.
Personalizm to termin pochodny od wcześniej omawianego pojęcia osoba pierwotnie (w pismach F.D.E. Schleiermachera) określał ideę osobowego Boga - przeciwstawną panteistycznej. Ch. Renouviera w swoich pismach personalizm określał jako doktrynę osobowości, która stawia sobie jako zadanie, wykazać za pomocą racji przede wszystkim logicznych, a następnie moralnych, że poznanie osoby, jako świadomości i woli jest fundamentem wszystkich poznań ludzkich.
No i w końcu personalizm wywarł wielki wpływ na polskich pedagogów i psychologów: K. Górski, J. Pieter, J. Pastuszka, S. Baley, S. Szuman. Po II wojnie światowej: S. Kunowski, K. Wojtyła, W. Granat, S. Kowalczyk, F. Adamski.
Personalizm ma wiele odmian i nurtów ale mimo to można wyróżnić cechę wspólną dla nich wszystkich. Jest nią zainteresowanie sprawami wychowania i pedagogiczny charakter. Personalizm interesując się problemami wychowania, stał się nawet swoistą pedagogią personalistyczną.
Współcześnie personalizmem określa się:
doktrynę podkreślającą autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postulującą jej pełną afirmację
program działań wspierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące wartości ekonomiczne i techniczne - wartościom osobowo - duchowym
Personalizm w myśli filozoficznej
Personalizm społeczny - to filozofia zaangażowana społecznie. Filozofia ta (także chrześcijańska) wnosiła ferment ;)) rewolucyjny, odrodzeniowy, humanistyczny.
personalizm historyczny - człowiek jest osobą gdyż ma swoją wartość zaznaczającą się i zdobytą w historii. W historii staje się on osobą i ten proces stawania się osobą jest nieskończony i ciągły. Człowiek jest osobą, gdy ma on możliwość potwierdzenia się jako osoba.
Personalizm w pedagogice
Założenia i antropologiczne podstawy pedagogiki personalistycznej
Dla pedagogiki personalistycznej szczególnego znaczenia nabiera koncepcja człowieka. Człowiek jest istotą bytowo zróżnicowaną, stanowiąc połączenie elementów materialnych (ciało) i pozamaterialnych (dusza).
W naturze człowieka wyodrębnia się dwa poziom bytowe:
życie biologiczno - wegetatywne - włącza nas w widzialny świat materialny
życie psychiczno - duchowe - sprawia że wkraczam poza ten świat
Osobowe wymiary istnienia człowieka to: rozumność i wolność.
J. Maritain wyróżnia w naturze ludzkiej dwa wymiary:
materialną jednostkowość - czyni człowieka częścią przyrody
niematerialna osobowość - wskazuje na życie duchowe i transcendencję przyrody
Definicja wychowania w/g personalizmu
Wychowanie są to sposoby i procesy, które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie. (J. Tarnowski za def. K. Schaller).
Cele wychowania w/g personalizmu
Najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przejęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju.
Wyróżnia się trzy podstawowe linie (dziedzin) rozwoju wychowawczego: wychowanie fizyczne, wychowanie intelektualne i wychowanie moralne ponadto wychowanie społeczne i wychowanie religijne.
Relacja wychowawca/nauczyciel - wychowanek/uczeń w/g personalizmu.
Wychowanka, uważa się za pierwszego i podstawowego działającego w procesie wychowania. Jest on podstawowym i pierwszym czynnikiem wychowania. Wychowawca jest jednie kooperatorem. Wychowanek jest traktowany jako osoba i nigdy nie jest rzeczą ani rodzin, ani państwa i nikomu nie przyznaje się w tym zakresie hegemonii ze względu na jakiekolwiek aspekty.
Nauczyciel powinien być świadomy, że jego rola jest jednie rolą pomocniczą, jest to rola kogoś, kto pomaga uczniowi z zewnątrz. Jest to rola ważna ale nie podstawowa. Aktywności nauczyciela musi odpowiadać aktywność ucznia, gdyż jest się aktywnym naprawdę wtedy, kiedy się chce.
Treści wychowania i nauczania wg personalizmu
W programach personalistycznych szkół treścią nauczania czyni się: integralny humanizm, i to nie tylko literacki lub artystyczny a także naukowy i techniczny, kulturę natomiast traktuje się jako środek wychowania i nauczania oraz źródło, z którego się czerpie przekazywane treści.