Ogólna teoria systemów Ludwig von Bertalanffy

Dlaczego rozwój nauki o systemach?

• Pierwsza prezentacja pracy L. von Bertalanffy „Ogólna teoria systemów” w 1937 rok na uniwersytecie w Chicago - chłodne przyjęcie, ale w 1972 rok (w chwili jego śmierci) była już bardzo popularna;

• druga rewolucja przemysłowa;

• z jednej strony rosnąca specjalizacja poszczególnych nauk, z drugiej strony podobne problemy i koncepcje pojawiają się niezależnie od siebie w różnych dziedzinach;

• stałe poszukiwanie hipotez najogólniejszych, wyjaśniających istotę różnych zjawisk (np. zjawisko rozwoju), wspólną dla wszystkich dziedzin, w których się pojawiają;

Ogólna teoria systemów

• nazwa w szerokim znaczeniu (tak jak teoria ewolucji);

• wprowadzenie nowego paradygmatu - systemowy punkt widzenia;

• nowa dyscyplina - ogólna teoria systemów - jej przedmiotem jest formułowanie i wyprowadzenie zasad ważnych w odniesieniu do systemów w ogóle;

=> system - kompleks elementów pozostający w interakcji;

• system ogólny - jego właściwością jest to, że w różnych dziedzinach występują podobieństwa strukturalne, czyli izomorfizmy - systemy biologiczne i ludzkie (wspólnoty zwierzęce i społeczności ludzkie);

=> „świat, czyli całość zdarzeń dających się zaobserwować, wykazuje jedność strukturalną wyrażającą się, przez izomorficzne ślady porządku na różnych poziomach lub w różnych sferach”;

=> tworzenie ogólnych modeli i przenoszenie ich z jednej dziedziny do drugiej;

Program nurtu systemowego:

1. dążenie do integracji nauki i przezwyciężenia barier interdyscyplinarnych;

2. postulat całościowego traktowania badanych obiektów jako systemów otwartych;

3. poszukiwanie możliwie najogólniejszego i w największym stopniu sformalizowanego języka opisu mającego zastosowanie do możliwie licznej klasy obiektów (będących tradycyjnie przedmiotem badań różnych nauk) oraz wykorzystywanie zachodzących między nimi analogii, podobieństw i homomorfizmów;

4. potraktowanie ogólnej teorii systemów jako teoretycznej wiedzy podstawowej, stanowiącej podstawę nauk stosowanych: inżynierii systemów, badań operacyjnych oraz inżynierii psychospołecznej, w myśl tej koncepcji nauki stosowane służą rozwiązywaniu wszelkich problemów praktycznych związanych z konstruowaniem systemów technicznych, ekonomicznych i psychospołecznych oraz sterowaniem nimi;

Trzy główne aspekty teorii systemów:

1. jest to nauka o systemach, czyli naukowa eksploracja i teoria systemów w różnych naukach (fizyce, w biologii, psychologii, naukach społecznych) oraz ogólna teoria systemów stanowiąca zbiór zasad odnoszących się do wszystkich systemów (lub ich określonych podklas);

2. technologia systemów - problemy pojawiające się we współczesnej technice i społeczeństwie - sterowanie systemami, teoria sterowania;

3. filozofia systemów - reorientacja myślenia i światopoglądu, wynikająca z pojawienia się „systemu” jako nowego paradygmatu naukowego (w przeciwieństwie do analitycznego, mechanicznego etc.); jak każda nauka, nauka o systemach ma aspekt metanaukowy czyli filozoficzny;

Założenia ogólnej teorii systemów:

1) Co definiujemy jako system?

• systemy realne;

• systemy konceptualne;

2) System zamknięty a system otwarty;

• System zamknięty - taki o którym się sądzi, że jest odizolowany od swojego środowiska - fizyka konwencjonalna, chemia fizyczna, termodynamika;

• Systemy otwarte (ze swej istoty i definicji) - każdy żywy organizm;

• Zasada ekwifinalności:

• systemy otwarte - cecha ekwifinalności - stan końcowy systemu otwartego może być osiągnięty z wielu stanów początkowych i w różny sposób;

• system zamknięty - stan końcowy = stan początkowy, stała zależność (stan końcowy jest jednoznacznie zdeterminowany przez warunki wyjściowe);

3) Porządek hierarchiczny systemów;

Poziom	Opis i przykłady	Teoria i modele
Struktury statycz.	atomy, cząsteczki, kryształy	na przykład wzory strukturalne w chemii;
Mechanizmy zegarowe	zegary, maszyny konwencjonalne w ogóle, systemy słoneczne	fizyka konwencjonalna, jak prawa mechaniki (newtonowskie i einsteinowskie) i in.
Mechanizmy sterowania	termostat, homeostatyczne mechanizmy organizmu	cybernetyka; teoria sprzężenia zwrotnego i informacji
Systemy otwarte	płomień, komórki i organizmy w ogóle	rozszerzenie teorii fizycznej na systemy, które same się utrzymują przy życiu dzięki przemianie materii; magazynowanie informacji w DNA
Organizmy niższe	organizmy typu roślinnego: wzrostowe różnicowanie systemu (tzw. podział pracy w organizmie): rozróżnienie reprodukcji i jednostki funkcjonalnej	właściwie nie ma teorii ani modeli
Zwierzęta	rosnące znaczenie przepływu informacji (ewolucja receptorów, układów nerwowych); uczenie się; początki świadomości	początki teorii automatów (zależności bodziec-reakcja), sprzężenie zwrotne (zjawiska regulacyjne); zachowanie autonomiczne
Człowiek	symbolizm; jako konsekwencje tego: świadomość przeszłości i przyszłości, ja i świata, samoświadomość itd.; komunikacja za pomocą języka itd..	powstająca teoria symbolizmu
Systemy społeczno-kulturowe Systemy symboliczne	populacje organizmów (z ludźmi włącznie); społeczności zdeterminowane symbolicznie (kultury) tylko u ludzi język, logika, matematyka, nauki przyrodnicze, nauki humanistyczne, moralność itd.	prawa statystyczne i dynamiczne dotyczące dynamiki populacji, socjologii, ekonomii, ewentualnie historii; początki teorii systemów kulturowych algorytmy symboliczne (np. matematyka, gramatyka); „reguły gry" jak w sztuce wizualnej, muzyce itd.

4) Modele podstawowe wg zasady organizacji (mechanizacja progresywna) - zachowania przystosowawcze:

a) model ekwifinalności (regulacje pierwotne) - tendencja do osiągnięcia charakterystycznego stanu końcowego z wychodzeniem od różnych stanów początkowych i dążenie do celu różnymi drogami, oparta na dynamicznej interakcji w systemie otwartym osiągającym stan stabilności;

b) model sprzężenia zwrotnego (regulacje wtórne) - homeostatyczne utrzymywanie stanu charakterystycznego lub dążenie do celu, oparte na okrężnych łańcuchach przyczynowych i mechanizmach nadających zwrotnie informację co do odchyleń od stanu, który trzeba utrzymać, lub celu który trzeba osiągnąć;

c) „projekt dla mózgu” - przekroczywszy stan krytyczny, system zaczyna zachowywać się w nowy sposób - adaptacja npdst prób i błędów - system wypróbowuje różne sposoby i środki, a w końcu usadawia się w takim miejscu, w którym nie wchodzi już w konflikty z wartościami krytycznymi otoczenia;

3

---