REWOLUCJA 1905 - 1906 W ROSJI.
Na początku XX wieku istniała w Rosji sytuacja rewolucyjna - chłopi żądali ziemi , robotnicy ustawodawstwa pracy, wśród wielu warstw społeczeństwa system samodzierżawia, kompletnie już anachroniczny, budził opór. Ferment wewnętrzny zaostrzał wielonarodowościowy charakter państwa: zarówno wśród Polaków jak i Finów silne były dążenia do niepodległości czy przynajmniej rozszerzenia autonomii. Dążenia tych narodowości ułatwiły później caratowi, paradoksalnie stłumienie ruchu rewolucyjnego, ale w pierwszym okresie pogłębiały kryzys przedrewolucyjny.
Opozycję przeciw dotychczasowemu systemowi rządów zaostrzyły wieści o klęskach poniesionych przez Rosję w wojnie z Japonią .
( Ekspansja Japonii zaczęła grozić Rosji. Rząd carski budował właśnie najdłuższą na świecie linię kolejową i interesował się sprawami Dalekiego Wschodu. Spółki rosyjskie inwestowały kapitały w koleje, kopalnie i lasy Mandżurii oraz Korei. Japonia ze swej strony zapewniła sobie poparcie Anglii, uwikłanej w konflikt z Rosją, po czym zaczęła żądać od Rosji opuszczenia Mandżurii i przyznania Korei. Gdy żądanie to pozostało bez odpowiedzi, Japończycy zaatakowali flotę rosyjską stacjonującą w twierdzy morskiej Port Artur. W styczniu 1905 r. padł Port Artur , w lutym tegoż roku Japończycy rozbili armię rosyjską pod Mukdenem, a śpiesząca na odsiecz rosyjska flota bałtycka , po prawie ośmiomiesięcznej żegludze wzdłuż wybrzeży Afryki i Azji, została zaraz po przybyciu całkowicie rozgromiona pod Cuszimą.)
W naprężonej sytuacji wystarczyła iskra, by nastąpił wybuch, i taką iskrą stał się strajk w Zakładach Putiłowskich w Petersburgu w styczniu 1905 r. Wśród robotników tych zakładów działał już od paru lat duchowny prawosławny Gieorgij Gapon. Z jego inicjatywy została opracowana petycja zawierająca żądania swobód politycznych, ustawodawstwa socjalnego oraz zakończenia wojny. Z tą petycją ruszył pochód robotniczy z ikonami i chorągwiami cerkiewnymi , by przedstawić swe prośby batiuszce carowi. Część ludu rosyjskiego głęboko wierzyła, że sam car jest dobry, kocha swój lud, a tylko urzędnicy i otoczenie monarchy nie dopuszczają by ten dowiedział się o niedoli ludu.
Pokojowy pochód przywitano salwami, padło ponad tysiąc zabitych, a jeszcze więcej było rannych. Ta "krwawa niedziela", w styczniu 1905 r. stała się początkiem ruchu rewolucyjnego w całej Rosji. Sam Gapon uratował się z masakry i opuścił Rosję , a po powrocie w 1906 r. został zastrzelony z polecenia partii eserowców, gdyż próbował nawiązać kontakty z policją.
Ruch rewolucyjny objął wszystkie warstwy społeczeństwa rosyjskiego, przejawiał się w strajkach i demonstracjach organizowanych w miastach, wystąpieniach chłopów, akcjach terrorystycznych, organizowanych przez eserowców. W czerwcu doszło do buntu marynarzy na pancerniku "Potiomkin" . Na czele ruchu próbowali stanąć socjaldemokraci i eserowcy. Z inicjatywy tych pierwszych zaczęły powstawać rady delegatów robotniczych, które miały kierować wystąpieniami i prowadzić ewentualne pertraktacje z właścicielami lub administracją państwową.
Car w obliczu masowego ruchu rewolucyjnego zapowiedział zwołanie w sierpniu 1905 r. Dumy ( ros. nazwa parlamentu). Nie uspokoiło to sytuacji, gdyż Duma miała mieć charakter doradczy , a nie ustawodawczy. Tymczasem skończyła się wojna z Japonią i Rosja musiała podpisać traktat pokojowy potwierdzający straty terytorialne.(We wrześniu 1905 r. podpisano traktat oddający Japonii Port Artur, część Sachalinu, a także wpływy w Korei i Mandżurii )
W październiku rozpoczął się strajk powszechny. Przystąpili do niego nie tylko robotnicy w zakładach pracy, ale i studenci, a nawet część urzędników: stanęła kolej. Rosja została sparaliżowana.
Mikołaj II zmuszony sytuacją ogłosił Manifest Październikowy, zapowiedział w nim wybory do Dumy Ustawodawczej, wprowadził swobodę zgromadzeń i stowarzyszeń. Rosja miała przestać być monarchią absolutną. Duża część uczestników ruchu odebrała manifest jako zwycięstwo rewolucji i zarazem spełnienie jej głównych celów. Ale jednocześnie część z nich uznała, że należy walczyć dalej.
W grudniu wybuchło w Moskwie z inicjatywy SDPRR zbrojne powstanie robotnicze, ale zostało krwawo stłumione. Carat przystąpił do walki z ruchem rewolucyjnym. Przypomniano trzy podstawy Rosji, sformułowane jeszcze w czasach panowania Mikołaja I: samodzierżawie, lud i prawosławie. Ruch rewolucyjny zaczęto przedstawiać jako dzieło cudzoziemców wrogów Rosji i Cerkwi. " Bij Polaków , Żydów i studentów"- wołano na wiecach antyrewolucyjnych
W styczniu przeprowadzono wybory do Dumy. Ludność była podzielona na kurie, z których każda mogła wybrać określoną liczbę elektorów, którzy następnie wybierali posłów. Wcześniej car podpisał ustawę, że każda decyzja Dumy nabierze mocy dopiero po uzyskaniu zgody cara. W wyborach wzięły udział nowo powstałe partie i ugrupowania, min. Partia Konstytucyjno - Demokratyczna tzw. kadeci, i chłopska Partia Pracy tzw. trudowicy. Bolszewicy pierwsze wybory zbojkotowali, weszli dopiero do II Dumy. I Duma istniała krótko - od końca kwietnia 1906 r. do lipca tegoż roku, kiedy to została przez cara rozwiązana. Członkowie Dumy próbowali temu zapobiec, ale nastroje rewolucyjne w społeczeństwie już dogorywały. Podobny los spotkał II Dumę w 1907 r. Dopiero III Duma wybrana wg. zmienionego prawa wyborczego (min. pozbawiono prawa głosowania dużą część robotników), przetrwała całą pięcioletnią kadencję.
Premierem Rosji w 1906 r. został Piotr Stołypin. Funkcje swoje sprawował aż do momentu śmierci z rąk zamachowca w 1911 r. Przeszedł on do historii jako okrutny pacyfikator ruchu rewolucyjnego. Najważniejszą z jego reform okazała się ustawa z 1906 r. pozwalająca każdemu chłopu, dotychczasowemu członkowi obszcziny, na wystąpienie z niej i stanie się indywidualnym właścicielem ziemi. Wojna przerwała realizację tej reformy.
Rewolucja 1905 - 1906 wg. odczucia wielu z jej uczestników zakończyla się klęską, ale Rosja wyszła z niej jako inny kraj - system samodzierżawia został podważony , powstały legalne ruchy polityczne, zaczęła się tworzyć warstwa chłopów - indywidualnych posiadaczy ziemi.