1. Ustrój monarchii piastowskiej w X i XI wieku

Najwyższą władzę w państwie miał książę, który uważał się za właściciela kraju (monarchia patrymonialna). Choć w praktyce musiał się liczyć z interesami możnych, a szczególnie swego najbliższego otoczenia, formalnie nic nie ograniczało jego władzy. Był prawodawcą, najwyższym sędzią, wodzem siły zbrojnej. Współpracownikami księcia, którzy go zastępowali w pełnieniu poszczególnych funkcji, byli urzędnicy dworscy. W XI wieku najwyższym dostojnikiem po księciu panującym był palatyn, po polsku zwany też wojewodą, gdyż w zastępstwie księcia dowodził siłą zbrojną. Palatyn sprawował także w imieniu księcia sądy i kontrolował organizację grodową. Po wojewodzie najważniejszą osobą na dworze był kanclerz. On prowadził kancelarię królewską. Zazwyczaj urząd ten pełniony był przez osobę duchowną, z racji posiadana umiejętności pisania i czytania. Do zadań kanclerza należało prowadzenie korespondencji. Wśród innych dostojników dworskich należy wymienić skarbnika, który zarządzał królewskim skarbem i finansami oraz archiwum. Inne urzędy dworskie to urząd stolnika, łowczego, koniuszego czy cześnika. Na usługach księcia znajdowała się drużyna, czyli zbrojny oddział przyboczny. To na jej czele monarchowie wybierali się przeciw nieprzyjacielowi zewnętrznemu, przy jej pomocy utrzymywali również posłuszeństwo wśród poddanych. Z czasem obowiązek obrony kraju został rozciągnięty na całą ludność osiadłą, którą w razie zagrożenia powoływano częściowo pod broń. Aby zapewnić sobie dysponowanie oddziałami konnymi, książęta nadawali chętnym ziemię w zamian za obowiązek utrzymywania konia bojowego i stawania zbrojnie na wezwanie księcia. Wśród ludności osiadłej tworzył się w ten sposób uprzywilejowany stan rycerski, wolny od innych świadczeń na rzecz księcia. Ośrodkami administracyjnymi państwa pierwszych Piastów były grody. Zawiadywali nimi panowie grodowi, po łacinie comites Castellani - stąd późniejszy tytuł kasztelanów. W zależności od znaczenia grodu stacjonowała w nim większa lub mniejsza załoga rycerska. Do grodów zwożono z podległych im okręgów daniny, które książę z tytułu sprawowanej władzy ściągał z całej ludności państwa. Tuż za wałami większych grodów, czyli na podgrodziu, osiedlali się rzemieślnicy pracujący dla grodu. Owe podgrodzia również były otaczane wałami, aby zapewnić bezpieczeństwo ważnym dla gospodarki kraju osadom. Oprócz podgrodzi ważną rolę w gospodarce odgrywały tak zwane osady służebne, których zadaniem była obsługa grodów. Ludność zamieszkująca je była zobowiązana do świadczeń w określonych wyrobach rzemiosła lub usługach. Państwo pierwszych Piastów było monarchią objazdową.

Zakres władzy panującego:

- pełnia władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej (bardzo szeroki zakres władzy)
Władza ustawodawcza:
- prawo ustanawiania przepisów prawa (rzadko z tego korzystali, niepisana zasada: dobre prawo to stare prawo, czyli dziedziczne)
Władza wykonawcza:
- panujący był naczelnym wodzem, zwierzchnikiem sił zbrojnych
- prowadził politykę zagraniczną
- podlegał mu zarząd kraju, podlegali mu bezpośrednio wszyscy urzędnicy
- panował nad systemem podatkowym, skarbowym, świadczeniami w naturze (na jego rzecz, korzyść)
Władza sądownicza:
- był najwyższym sędzią (sądził osobiście albo w jego imieniu sądzili niektórzy jego urzędnicy, ale on był najwyższym sędzią, bo każdą sprawę mógł wywołać przed swoje oblicze)
- system sądownictwa książęcego, obejmował całą ludność na terenie Polski
- sądownictwo orzekało na podstawie polskiego prawa zwyczajowego (przechodziło z pokolenia na pokolenie)
- początkowo wymiar sprawiedliwości opierał się na tzw. samopomocy (własny wymiar sprawiedliwości - polegał na zemście), później był likwidowany i ograniczany poprzez:
• instytucję jednaczy (pośrednicy, mediatorzy, którzy zaczęli przeliczać szkody na zdrowiu czy śmierć na pieniądze, efektem były kary prywatne: kara główszczyzny - za zabicie, kara nawiązki - za zranienie)
• umacnianie się pozycji księcia i jego urzędników (sąd samego księcia: sąd inkuria - na dworze, sąd inkolokwio - sąd na wiecu)
Władza monarsza była ograniczona przez przywileje i immunitety:
- immunitet skarbowy/ekonomiczny - zwalniał ludność od opłaty danin i posług
- immunitet sądowo-administracyjny, całkowity albo częściowy, wyłączał władzę sądowniczą na danym terenie

2. Znaczenie chrześcijaństwa dla rozwoju państwa piastowskiego

W 966 roku, państwo polskie za sprawą chrztu Mieszka I, weszło w krąg kultury chrześcijańskiej. Przyczyn tego wydarzenia należy szukać zarówno w czynnikach wewnętrznych i zewnętrznych. Do pierwszych zaliczymy próbę zjednoczenia plemion polskich przez Mieszka I stworzenie oparcia dla władzy książęcej, opartej dotąd głównie na sile zbrojnej, podstaw religijnych. Przyjęcie chrztu automatycznie podnosiło prestiż władcy. Mieszko I, z pogańskiego władcy, stał się chrześcijańskim księciem. Jego władza była odtąd uznawana w całej chrześcijańskiej Europie. W dawniejszych opracowaniach wskazywano, że następstwem przyjęcia chrztu przez Polskę, było pozbawienie pretekstu wypraw niemieckich. Warto pamiętać jednak, że konflikty z władcami pogranicznych marchii cesarstwa miały charakter efemeryczny a u ich podstaw leżały raczej zatargi graniczne niż spory religijne. Głównym zagrożeniem dla rodzącego się w tym czasie państwa piastowskiego było konkurencyjne państwo Wieletów, pozostających przy pogaństwie. Przyjęcie chrztu ułatwiło Piastom uzyskanie pomocy zbrojnej przeciw Wieletom zarówno ze strony chrześcijańskich Czechów, jak i Niemców. Chrzest państwa piastowskiego stał się początkiem przyspieszonego rozwoju społeczno-kulturalnego społeczeństwa na ziemiach polskich.

3. Ustrój monarchii piastowskiej w XII wieku

Już od XII wieku obserwuje się stopniową rezygnację monarchów z posiadanych przez siebie uprawnień, poprzez nadawanie możnym immunitetów, które przybierały formę przywilejów. Wyróżniamy immunitet skarbowy, zwany też ekonomicznym, który zwalniał z opłat na rzecz monarchy, oraz immunitet sądowy, który wykluczał obszar posiadający tego rodzaju immunitet spod jurysdykcji sądów królewskich. Wraz z postępującym nadawaniem immunitetów możni zyskiwali coraz więcej uprawnień, które do tej pory przysługiwały tylko władcy. Mowa tutaj chociażby o regaliach. Immunitety uzyskiwali nie tylko panowie świeccy, ale także duchowni i klasztory. W XII wieku hierarchia urzędnicza w Polsce uległa rozwojowi. Na dworach poszczególnych książąt w każdej z dzielnic powstał nowy, rozbudowany aparat urzędniczy. W celu zapewnienia sprawności zarządzania dzielnicą, zostali powołani zastępcy dotychczasowych urzędników, a mianowicie podkomorzy, podczaszy i inni. Dotychczasowe podstawowe jednostki podziału terytorialnego, którymi były grody bądź okręgi grodowe otrzymały nazwy kasztelanii.

 

4. Zasada pryncypatu i senioratu

Pryncypat - zasada władzy monarszej wprowadzona do Polski testamentowym postanowieniem Bolesława Krzywoustego w roku 1138 i trwająca do końca XII wieku.

Zasada ta polegała na tym, że najstarszy z książąt dzielnicowych miał sprawować władzę zwierzchnią nad pozostałymi (książę zwierzchni). Do jego przywilejów należało otrzymanie w posiadanie, oprócz swojej dzielnicy, także ziemi krakowskiej i innych drobnych. Powodowało to, że Kraków był często areną walki między książętami i innymi władcami nawet innych krajów.

Zasada pryncypatu ostatecznie zanikła około roku 1227 wraz ze śmiercią Leszka Białego.

Seniorat - stosowana w wiekach średnich zasada określająca porządek obejmowania tronu. Ustanawiana była często po podziale kraju między synów władcy i określała, że po jego śmierci władzę zwierzchnią ma każdorazowo sprawować najstarszy męski przedstawiciel rodu.

Została ona sformułowana w ustawie sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego, określającej zasady sprawowania władzy w państwie po jego śmierci. Władza miała zawsze należeć do najstarszego z Piastów - seniora. Jego dzielnicę nazywano wielkoksiążęcą albo senioralną. Miała ona przechodzić we władanie najstarszego potomka dynastii, jako podstawa jego władzy nad całością państwa, więc również nad dzielnicami innych książąt. Senior miał prawo wypowiadania i prowadzenia wojen, reprezentowania państwa na zewnątrz i zawierania traktatów, mianowania dostojników kościelnych i świeckich (arcybiskupów, biskupów, kasztelanów) oraz posiadał zwierzchność sądową. Oprócz tego utrzymywał w innych dzielnicach własne załogi. Dzielnica senioralna miała zostawać zawsze nienaruszona, natomiast dziedziczne mogły podlegać dalszym podziałom. Pierwszym seniorem został Władysław II Wygnaniec. Zasada ta została złamana w 1180 roku na zjeździe w Łęczycy, gdy w zamian za nadanie przywileju dla duchowieństwa princepsem został obwołany najmłodszy syn Bolesława III - Kazimierz II Sprawiedliwy.

5.Stosunek państwa piastowskiego do cesarstwa do połowy XIII wieku.

Stosunek do cesarstwa opierał się na uznaniu panującej we wczesnym średniowieczu koncepcji społeczności międzynarodowej, obejmującej wszystkie kraje wyznające chrześcijaństwo w obrządku łacińskim tzw. Republica Christiana. Na czele jej stali cesarz i papież, których zwierzchnictwo uznawali w zasadzie wszyscy monarchowie Europy Zachodniej i Środkowej. Pozyskanie przez królów niemieckich korony cesarstwa rzymskiego (962) umożliwiło im przykrywanie ekspansjonistycznej polityki Niemiec płaszczem uniwersalnej monarchii. Jednocześnie każde państwo dążyło do niezawisłości. W stosunkach między Polską i cesarstwem władcy polscy występowali od czasów Mieszka I jako wasale cesarza zobowiązani do TRYBUTU- corocznej daniny pieniężnej, wierności, pomocy zbrojnej w czasie wypraw podejmowanych przez cesarzy. Władca Polski bywał oficjalnie w dokumentach cesarskich nazywany przyjacielem lub krewnym cesarza, co podkreślało jego wysoką pozycję. Stosunek zależności(Gerard Labuda* określa go mianem nierównego sojuszu) cesarze starali się zacieśnić i sformalizować przez zamianę go w lenno. Udało się to osiągnąć w roku 1013 i 1135, kiedy Bolesław Chrobry i Bolesław Krzywousty złożyli cesarzowi hołd lenny. Zdaniem niektórych historyków, Krzywousty uznał się za lennika tylko ze swieżo przyłączonego Pomorza Zachodniego i wyspy Rugii. Rzecz charakterystyczna, że Ci sami władcy prowadzili jednocześnie z Niemcami długotrwałe wojny w imię niezależności kraju, w obronie jego, jak pisał Gall Anonim, "starożytnej wolności".

Utrwalenie zwierzchnictwa cesarstwa datuje się od okresu rozbicia dzielnicowego, kiedy rywalizujący ze sobą książęta sami zwracali się do cesarzy z prośbą o interwencję. W 1146 r. wygnany z Polski książę zwierzchni WŁADYSŁAW II zwrócił się do króla niemieckiego Konrada III jako zwierzchniego pana o przywrócenie mu władztwa. Wyprawa niemiecka nie mogła jednak sforsować Odry, wobec czego Konrad poprzestał tylko na trybucie pieniężnym od książąt- juniorów. Następca Konrada, Fryderyk I Rudobrody, w roku 1157 zmusił BOLESŁAWA KĘDZIERZAWEGO do złożenia mu hołdu w KRZYSZKOWIE pod Poznaniem, zaprzysiężenia wierności i zapłacenia trybutu. Druga jego wyprawa (1172) zakończyła się zwrotem Śląska synom Władysława, złożeniem hołdu przez księcia zwierzchniego i zapłatą zaległego od 16 lat trybutu w wysokości 8000 grzywien. Jak stąd wynika książęta polscy byli zobowiązani do trybutu na rzecz cesarzy w wysokości 500 grzywien rocznie. W praktyce XIII stulecia walki wewnętrzne w Niemczech (Welfów z Hohenstaufami), a potem wielkie bezkrólewie (1251-1273) doprowadziły do
uzależnienia książąt polskich od Rzeszy. Stąd niemiecki autor "Księgi elbląskiej" podkreśla w przedmowie- wyrażając ówczesną opinię- że Polacy nie są zależni od cesarstwa. Mimo to królowie czescy Wacław II i Wacław III obejmując ziemie polskie przejęli je jako lenno cesarza. Spotkało się to z negatywną reakcją ze strony polskiej, a koronacja Łokietka była równocześnie wyrazem zwyciąstwa zasady suwerenności państwowej Polski.

*Gerard Labuda (ur. 28 grudnia 1916 w Nowej Hucie koło Kartuz) - polski historyk, mediewista, specjalista w dziedzinie historii Kaszub, wydawca źródeł skandynawskich i anglosaskich do historii Słowian zachodnich. Członek Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa PRL. Rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w latach 1962-1965.

6. Kolonizacja na prawie niemieckim i polskim.

Kolonizacja na prawie polskim

W miarę rozwoju osadnictwa równolegle z upowszechnianiem się zależności chłopskiej zaznaczyły się dążenia zastępowania cięższych form tej zależności lżejszymi. Przemiany te znalazły wyraz w osadnictwie "obyczajem wolnych gości"- zwanym osadnictwem na prawie polskim.

Jego siłą napędową było dążenie chłopów do polepszenia warunków bytu przez zwiększenie obszaru uprawy, unormowanie świadczeń na rzecz pana, związanie ich z rozmiarami uprawianego gospodarstwa. Ruch ten wykorzystali we własnym interesie panowie, dążący do podniesienia dochodowości swoich dóbr.

Cechy tej kolonizacji:

1) racjonalizacja świadczeń, której wyrazem był czynsz w naturze, zwykle w zbożu, rzadziej w pieniądzu, określony co do wysokości i terminu uiszczenia, a w stosunku do ludności przybyłej, opierający się na umowie.

2)prawo wychodu, czyli możliwość opuszczenia wsi-po spełnieniu określonych warunków i przeniesienie się gdzie indziej według własnego wyboru;

3) unormowanie praw do ziemi na zasadzie własności podległej lub podobnej.

Osadnictwo "obyczajem wolnych gości" odbywało się według zasad wykształconych zwyczajowo, których śladów na piśmie nie znajdujemy.

Panowie przenosili na to prawo również własnych poddanych i ludność niewolną. Polepszenie ich sytuacji miało na celu intensyfikację produkcji, a także zapobieżenie szpiegostwu.

Kolonizacja na prawie niemieckim

Zapotrzebowania na osadników, których można by osadzić na nie uprawianych dotychczas ziemiach , nie pokrywała kolonizacja wewnętrzna. W tej sytuacji możność sciągnięcia osadników, głownie z Niemiec i Flandrii, była dla właścicieli dóbr drogą prowadzącą do szybszego zagospodarowania majątków.

Prawo niemieckie odpowiadało rozwijającym się stosunkom towarowym, o czym świadczy fakt, że lokacje na prawie niemieckim skupiały się w pobliżu miast.

Cechy tej kolonizacji:

1) prawo własności podległej w stosunku do nadziału (chłopi otrzymywali równą część ziemi, a zasiedźca jej większą część),

2) określony czynsz ( racjonalizacja ciężarów chłopskich przez usunięcie różnorodnych ciężarów chłopskich - danin i służebności i zastąpienie ich określonym czynszem )

3) prawo wychodu

4) stosowanie własnego prawa i form organizacji osadniczej.

Osadnictwo niemiecki rozwinęło od przełomu XII/XIII wieku na Śląsku.

Zezwolenie lokacyjne monarchy miało formę przywileju. Zwykle było związane ze wczesniejszym nadaniem immunitetu dla właściciela dóbr oraz zrzeczeniem się przez władcę niektórych regaliów ograniczających swobodę gospodarczą pana. Na podstawie zezwolenia lokacyjnego zawierał on umowę z organizatorem wsi- zasadźcą. Umowa ta stanowiła podstawę organizacji wsi. Odbiorcą dokumentu był zasadźca, a jego zasadnicza treść stanowiła wyłączenie mieszkańców wsi spod prawa pospolitego i nadanie im prawa niemieckiego. Dokument lokacyjny uwalniał lokowaną wieś od sądownictwa i ciężarów na rzecz władcy, określał tez obowiązki i prawa zasadźcy i osadników.

7. Lokacja miast.

Lokacja - forma organizacyjno-prawna, nadawana prawem lokacyjnym przez właściciela ziemi, zarówno już istniejącym jak też nowo zakładanym wsiom i miastom w jego posiadłościach.

Przeniesienie miasta na prawo niemieckie, określane w nauce mianem „progu lokacyjnego”, wprowadzało wykształcone formy organizacyjne i prawne, wspólne dla Europy Zachodniej i Środkowej, do istniejących w Polsce osad typu miejskiego.

 Ukształtowane miasto wyróżniało się od reszty terytorium

a)strukturą zawodową ludności,

b)strukturą przestrzenna i formą zabudowy, jak również umocnieniami odgradzającymi miasto,

c) organizacją odrębnych władz i sądów miejskich, odrębnym położenie prawnym ludności miejskiej

Miasta lokowane na wznoszono zazwyczaj w pobliżu dawnej osady miejskiej, przejmując zwykle jej miano. Dawna osada spadała do roli przedmieścia lub wsi. Czasem ludność jej przenoszono do nowego miasta zbudowanego według określonego planu urbanistycznego z rynkiem w centrum i wychodzącymi od niego prostopadłymi ulicami, są to cechy miast na prawie niemieckim.

Podstawą ustrojową takiego miasta był dokument lokacyjny, stanowiący wyraz prawny wyodrębnienia miasta z pozostałego terytorium, a mieszczaństwa jako stany z pozostałej ludności kraju.

Jeżeli lokacji dokonywał sam władca to ograniczało się to do wydania dokumentu lokacyjnego w ręce zasadźcy. Pan feudalny natomiast potrzebował specjalnego przywileju lokacyjnego. Rozróżniano miasta książęce (potem królewskie), z reguły większe, i miasta prywatne. Znaczenie lokacji polegało na wyłączeniu sita spod władzy urzędników monarszych i poddaniu go pod władzę dziedzicznego wójta, którym zostawał zwykle zasadźca. Powołaniu urzędu wójta towarzyszyło nadanie prawa niemieckiego mieszkańcom miasta. Dokument lokacyjny zawierał obok nadania prawa miejskiego, przywileje udzielone wójtowi, nadanie miastu prawa targu, określenie warunków wykonywania rzemiosła, określenie obowiązków mieszczan.

Monarcha czy pan miasta otrzymywał czynsz za wydzielone pod zabudowę parcele, opłaty za urządzenia targowe, 2/3 kar sądowych.

Zasadniczo miasta polskie recypowały dwa systemy prawa niemieckiego: magdeburski i lubecki. Ten ostatni przyjęły miast nadmorskie, związane ze Związkiem  Hanzeatyckim. Na Śląsku spotykamy się też wcześniej z lokacjami miast na prawie flamandzkim. Pierwsze lokacje miały miejsce na Śląsku w początkach XIII w. (Złotoryja, Lwówek, Środa)

Wzorem prawno-organizacyjnym dla większości miast stał się Magdeburg. Stąd prawo niemieckie w miastach polskich zwano najczęściej magdeburskim

Przejmowanie nowego systemu prawa i wzoru organizacji miejskiej odbywało się najczęściej za pośrednictwem innego polskiego miasta, które było wcześniej lokowane na prawie magdeburskim. Dla wielu miast Wielkopolski  wzorem stała się  Środa Śląska- lokowano je na prawie średzkim.  Dla miast wschodniopomorskich i mazowieckich było to Chełmno - prawo chełmińskie.

 8. Corona Regni Poloniae

 1320 - odrodzenie Królestwa pod rozbiciu dzielnicowym

Powstałe po okresie rozbicia dzielnicowego. Królestwo Polskie obejmowało tylko Małopolskę, Wielkopolskę oraz ziemię sieradzką. Poza granicami zjednoczonego Królestwa pozostały Pomorze Zachodnie i ziemia lubuska, Pomorze Gdańskie, przejściowo Kujawy, Śląsk

Kadłubowe Królestwo Polskiego, odziedziczone po ojcu Kazimierz Wielki zdołał umocnić. Przyłączył ziemię Łęczyńska, odzyskał od Krzyżaków pozostałą w ich ręku część Kujaw (ziemię dobrzyńską), Przyłączył też skrawek Śląska (ziemię wschowską).  Przede wszystkim jednak zapewnił mu trwałą międzynarodową pozycję. Osiągnął to głównie przez sojusz z panującymi na Węgrzech Andegawenam. Odnowione Królestwo Polskie ukształtowało się w formie monarchii stanowej

Prawno-ustrojowym wyrazem monarchii stanowej stała się Korona Królestwa Polskiego ujmowana jako państwo wyodrębnione od osoby monarchy.  Konstrukcja ta powstała w Anglii w XII w., a w następnym stuleciu zastosowano ją na Węgrzech, skąd przyszła do  Polski, gdy na bazie ustroju stanowego zostało odnowione zjednoczone  Królestwo. Istota Coronae Regni polega na tym, że koronę-symbol panowania i niezależności państwowej odrywano od osoby monarchy i wiązano z państwem jako całością. Korona Królestwa Polskiego stałą się ucieleśnieniem państwa i jego praw niezależnie od osoby króle. Podkreślała to element publicznoprawny władzy państwowej, który odsuwał na plan drugi elementy patrymonialne, dominujące uprzednio w konstrukcji władzy monarszej. Poza ziemiami pozostającymi pod panowaniem króla polskiego, pojęciem Korony Królestwa obejmowano także wszystkie ziemie historycznie i etnicznie polskie. Pretensje to zwierzchnictwa nad dzielnicami pozostałymi poza granicami władztwa króla polskiego przysługiwały państwu - Koronie Królestwa Polskiego- nie były więc osobistym uprawnieniem samego władcy.

Po śmierci Kazimierza Wielkiego  (1370) unia z Węgrami za rządów Ludwika Węgierskiego (1370-82) musiała umocnić w polskim narodzie politycznym pragnienie silniejszefo zaakcentowania swojej podmiotowości, przed podkreślenie niezależności państwa od osoby monarchy- stąd termin Corona. Konstrukcja Korony stwarzała przesłanki dla uznania w braku króla ze jej reprezentantów ogół mieszkańców, w praktyce szlachty.

Koncepcja Korony Królestwa obejmowała zasadę suwerenności, czyli przekonanie, że zarówno państwo jak i jego monarcha są od nikogo niezależni (rex est imperator in regno suo). Obejmowało także zasadę niepodzielnościa i niepozbywalnościa terytorium państwowego.

Stolicą był Kraków, wykształciło się godło państwowe w tym czasie

9. Najważniejsze urzędy centralne w państwie wczesnopiastowskim

1. Rada książęca (królewska)

-złożona z dostojników centralnych i nadwornych oraz z zapraszanych możnych

- jej skład nie był ustalony

- znaczenie doradców zależało od osobowości władcy

2. Wiec

- pozostałość okresu rodowo- plemiennego

- grupował ogół wolnych

- w XII w. wiece przechodzą do historii

- od XIII w. dawną nazwą wiec (colloquium) żródła określają periodyczne zjazdy feudałów świeckich i duchownych

- zwoływał je książę i im przewodniczył

- zasiadali w nich także urzędnicy centralni i nadworni oraz terenowi, zwani komesami

-po 1138 r. wiece międzydzielnicowe- radziły nad sprawami wspólnymi zainteresowanych dzielnic i dzielnicowe- interesowały się tylko sprawami własnego księstwa (o mniejszej skali zasięgu)

- w zgodzie z wiecem książe dzielił swą dzielnicę lub ustanawiał następców

Na wiecach feudalnych z udziałem księcia rozpatrywano:

- sprawy nowych podatków

- wojny

-małżeństwa panującego

- nadawanie przywilejów lokacje (zwłaszcza miejskie)

Wiec sam zajmował się takimi sprawami jak prawo oporu i elekcja nowego władcy po „zegnaniu” starego.

Zarząd centralny państwa koncentrował się na dworze i należał do szeregu utytułowanych osób, pełniących funkcje zarówno domowe, jak i państwowe. Urzędnicy na ogół nosili tyuł komesów, co wyróżniało ich spośród innych możnych.

komes pałacowy (comes palatinus)

- pierwszy urzędnik, zastępujący księcia

- zajmował się najważniejszymi sprawami, łącznie z dowództwem wojskowym

-zwał się wojewodą

• Kanclerz

-zwykle osoba duchowna

- posiadająca cenzus wykształcenia (umiejętność czytania, pisania i rozumienia j. łacińskiego)

-stał na czele Kancelarii, zatrudniającej notariuszy

- uwierzytelniał różne dokumenty

-miał wgląd w najważniejsze sprawy państwowe

• Skarbnik

-zarządzał środkami materialnymi księcia

• Od XII i XIII w. mincerze

- wybijali monety potrzebne dla rozwijającego się obrotu

Obok tych urzędników funkcjonowali dygnitarze nadworni i ich zastępcy: podczaszy, podstoli, podkomorzy, podłowczy itp.

10.Odnowienie monarchii w XIV w.

 

à1291- przywilej w Lutomyślu, którym Wacław zjednał sobie szlachtę, kler i mieszczaństwo.

à1292- Władysław Łokietek traci Sandomierz, rezygnuje z Małopolski i składa Wacławowi hołd z księstw brzeskiego i sieradzkiego.

à1295- koronacja Przemysła w Gnieźnie

à1296- zamordowanie króla w Rogoźnie.

 

Koronacja Przemysła miała znaczenie propagandowe. Idea „Korony Królestwa”, a więc suwerennego państwa, istniejącego nie tylko jako własność panującego, ale także jako organizm z własnymi prawami i obyczajami, obywatelami, własnym terytorium- przybrała konkretny kształt. Walka o spadek po Przemyśle była walką nie tylko o jego ziemie, lecz także o tytuł króla polskiego, łączyła się z pretensjami do całości ziem Korony.

• Henryk głogowski - Przemysł zapisał mu spadek

• Układ z Henrykiem w Krzywinie- Władysław Łokietek otrzymuje Pomorze Gdańskie.

• Nieustanne walki między Henrykiem, Wacławem a Władysławem Łokietkiem destabilizowały pozycję tego ostatniego i prowadziły do anarchii.

• Władysław Łokietek złożył hołd Wacławowi, którego nie dotrzymywał i został zmuszony do ucieczki przez Wacława.

1300 r.- Jakub Świnka koronuje Wacława na króla Polski.

• Wacławowi udało się skupić w swym ręku większość ziem Krzywoustego.

- dążył do zerwania z ideą państwa patrymonialnego

- starał się przeprowadzić reformy mające na celu scentralizowanie władzy.

• ustalił system jednolitej administracji państwowej, mianując starostów -swych namiestników- we wszystkich dzielnicach państwa

• przeprowadził reformę monetarną (bicie grosza praskiego)

1305-śmierć Wacława II i zamordowanie jego syna Wacława III (wymarcie dynastii Przemyślidów)

1320 r.- Władysław łokietek koronowany na króla Polski ( w walce o tron pokonał Henryka głogowskiego i reprezentanta nowej dynastii czeskiej Jana Luksemburskiego)

• Nowy kształt królestwa - Korona Królestwa Polskiego- istniało niezależnie od władcy, który je reprezentował i którego symbol stanowił, ale podlegał zarazem prawom ogólnym i kontroli społecznej. O losach państwa mieli decydować jego przedstawiciele, utożsamiający się z „rodem Polaków”, z jego mową, historią i obyczajem.

• Do narodu zaliczało siebie głownie możnowładztwo i rycerstwo.

 

11. Reformy ustrojowe Kazimierza Wielkiego

Wiec- miał charakter jedynie opiniodawczy. Decyzja należała do monarchy i jego najbliższych współpracowników.

Za Kazimierza Wielkiego gruntownym zmianom uległa administracja kraju. Dawne księstwa dzielnicowe stały się zwykłymi „ziemiami” . Te, w których istniał urząd wojewody, dzieliły się na pewną liczbę województw, rozpadających się z kolei na kasztelanie.

 

Godności Dworów książęcych przetworzyły się na urzędy ziemskie, najczęściej czysto tytularne i honorowe. Stąd wzięły się w Polsce owe rzesze Cześników, podstolich, mieczników, chorążych czy wojskich.

1. wojewodowie i kasztelanowie pozostali jako najwyżsi dostojnicy danych ziem.

2. urzędnikami mianowanymi przez samego monarchę byli starostowie, posiadający duży zakres władzy w dziedzinie administracyjnej, wojskowej, sądowniczej.

3. kancelaria państwa zarządzał kanclerz i podkanclerzy królestwa (najwcześniejsze stanowisko ogólnopolskie). Dzierżyli je w tym czasie wyłącznie księża.

 

W  czasach Kazimierza Wielkiego ostatecznie wykształca się nowa idea polityczna Corona Regni Poloniae.

Wszechstronnie rozwijający się kraj potrzebował licznych pracowników umysłowych, kształconych na miejscu i znających stosunki. Zwłaszcza legistów, dlatego też powstała w 1364r. Akademia, gdzie nauka prawa stała bardzo wysoko.

 

Bardzo ważnym dziełem Kazimierza Wielkiego stało się pisane prawo. Wymiar sprawiedliwości regulowany dotąd zwyczajem, tradycją miał odtąd podlegać spisanym paragrafom prawa.

Król

• Kompetencja prawodawcza

• Najwyższy organ sądowniczy, zachowujący prawo wywoływania przed swój sąd właściwie każdej sprawy.

• Najwyższy zwierzchnik wojskowy

• Główny realizator polityki zagranicznej państwa

Unifikacja prawa:

• Statut Wiślicki- ustalał formy postępowanie sądowego i administracyjnego, określał zakres władzy urzędników państwowych i stosunki prawne tzw. Układu ziemskiego, a  więc wewnątrzszlacheckie, i między rycerstwem a chłopami

Płynność granic między grupami prawnymi nie pozwoliła na powszechne i natychmiastowe  przyjęcie zasad statutu wiślickiego, ale wywarł on duży wpływ na późniejszą, XV i XVI wieczną praktykę ustawodawczą i sądowniczą.

• Statut Wielkopolski- wydany na wiecu w Piotrkowie prawdopodobnie 1347 lub 1356-62, składał się z 34 artykułów i miał charakter spisu prawa zwyczajowego.

Urzędy centralne i terenowe w XIVw.

Rada Królewska

1. Powstała opierając się na wcześniejszej Radzie Starszych

2. W XIV w. stała się organem grupującym najważniejszych dostojników państwowych

3. Należeli do nich przede wszystkim:

• Kanclerz koronny i podkanclerzy ( funkcję kanclerza koronnego przejął podkanclerzy krakowski)

• Obaj odpowiadali za wykonywanie dyspozycji królewskich w zakresie polityki wewnętrznej i zewnętrznej

Podskarbi koronny- zarząd skarbem państwowym ( pełnił tę funkcję podskarbi krakowski)

Podskarbi nadworny- wspierał podskarbiego koronnego, Odpowiadał za bieżące administrowanie budżetem królewskim i był rachmistrzem państwa.

Marszałek koronny- zarządzał dworem monarchy. Pełnił funkcję mistrza ceremonii na jego dworze.

Oprócz tych dostojników królewskich , nazywanych coraz częściej ministrami, w skład Rady Królewskiej wchodzili również dostojnicy kościelni- arcybiskupi, biskupi Kościoła Katolickiego oraz wojewodowie i ważniejsi kasztelanowie.

• Odgrywała ważną rolę jako ciało doradcze (zwłaszcza w zakresie polityki zagranicznej, wojskowej, skarbowej)

• Za rządów Andegawenów jej pozycja w państwie stawała się decydująca

• Mogła pełnić funkcje sądu królewskiego obradującego pod przewodnictwem króla dla wybranych spraw

Zarząd terytorialny

Starosta:

• Powstał na przełomie XIII i XIV w.

• Został ustanowiony przez czeskich Wacławów (formalnie od 1290 r.)

• Jego powstanie wiązało się z upadkiem innych instytucji, zwłaszcza urzędu kasztelanów.

• W XIV w. urząd ten określany jest mianem starosty ziemskiego

• Stal się podstawą królewskiego zarządu administracyjnego w terenie

• Kompetencje sądownicze na podporządkowanym sobie terenie( w zastępstwie monarchy)

• Zarządzał tam majątkiem państwowym i przekazywał uzyskane pożytki na rzecz skarbu koronnego

• Odpowiedzialny za stan urzędów obronnych

• Zwoływał pospolite ruszenie i dowodził nim do czasu oddania pod komendeę króla lub wyznaczonych przez niego dowódców

Król, powołując starostów, nie był związany domicylem kandydata, posiadał znaczną swobodę w obsadzie tej funkcji.

Na przełomie XIV i XV w. powołano urząd starosty prowincjonalnego dla Wielkopolski, Rusi Halickiej i Podola.

Odmienny system zarządu występował w Małopolsce. (urząd starosty krakowskiego nie odpowiadał funkcji starosty prowincjonalnego) na tym obszarze:

• Justycjariusz- oprawca- funkcje sądownicze oraz prokuratorskie

• Wielkorządca- odpowiadał za zarząd dobrami koronnymi

• Burgrabiowie- funkcje obronne. Byli podporządkowani bezpośrednio królowi. W większych miastach tej prowincji przejęli tytuł Starostów grodowych ( funkcja ta odpowiadała instytucji starosty ziemskiego.

Podkomorzy

• Z zarządcy skarbowego stał się organem o charakterze sądowniczym orzekającym w bardzo ważnych sprawach związanych z oznaczeniem granic posiadłości ziemskich

• Uczestniczył w sprawach dot nagany szlachectwa

• Rozstrzygał o przynależności szlachty do określonych oddziałów ziemskich, czyli tzw. Chorągwi

Niższe urzędy ziemskie:

• Stolnik

• Podstoli

• Cześnik

• Podczaszy

• Łowczy

• Miecznik

Funkcje wojskowe przynależały nadal do chorążego i wojskiego, sądownicze zaś do podsędka i pisarza ziemskiego.

14. System skarbowy królestwa w XIV i XV w.

( Historia ustroju i prawa polskiego, Juliusz Bardach)

Reforma skarbowa Kazimierza Wielkiego doprowadziła do wzrostu dochodów państwa oraz wprowadziła jednolity zarząd skarbowy. Doprowadziła do umocnienia władzy królewskiej.

Podstawą dochodów skarbu były rozległe dobra królewskie. Rozmiary ich i dochody z nich płynące wzrosły za rządów Kazimierza Wielkiego, kiedy przeprowadzono na szeroką skalę rewindykację dóbr (odzyskanie na drodze prawnej utraconej własności), które nie zawsze prawnie znalazły się w ręku szlachty i Kościoła.

Stosowano też częste konfiskaty dóbr na podstawie wyroków sądowych. Rozwój gospodarczy, w szczególności lokacje nowych wsi i ,,melioracje'' starych, wzmogły dochodowość tych dóbr, pokrywając nawet straty spowodowane ich rozdawnictwem.

Dobra królewskie, zwane od XV w. królewszczyznami, dzierżyli systemem ,,do wiernych rąk'', czyli z obowiązkiem wyliczenia się z dochodów i wydatków, starostowie, a w Małopolsce wielkorządca krakowsko- sandomierski.

Drugą formą pobierania dochodu z dóbr królewskich było oddawanie ich w dzierżawę, trzecią- zastaw królewszczyzn, który postępował od I połowy XV w. ze szkodą dla skarbu.

Po zjednoczeniu Królestwa wzrosły również dochody z podatków dzięki zmianie nadzwyczajnego poradlnego na coroczny podatek, pobierany od łanów chłopskich w dobrach świeckich i duchownych. Rozwój gospodarki towarowej i wymiany prowadził też do wzrostu dochodów celnych, pobieranych na granicy i na licznych komorach celnych wewnątrz państwa. Poważnym źródłem dochodów były zachowane niektóre regalia- np. zyski z żup solnych w Bochni i Wieliczce, które były zarządzane przez żupnika podległego bezpośrednio królowi.

Skarb ciągnął stały dochód z mennicy. Grosze polskie były bite- na wzór groszy czeskich, ale miały mniejszą wartość. Liczono, że 1 grosz wynosił 16 denarów. Ponieważ za Kazimierza Wielkiego jakość monet uległa pogorszeniu, a ,psucie monet'' dotykało i wyższe warstwy, szlachta w przywileju czerwińskim (1422) zabroniła królowi bicie monety bez zgody rady królewskiej.

Dodatkowym źródłem dochodów było uzyskanie przez określony czas na rzecz skarbu dziesięciny papieskiej oraz świętopietrza. Władza królewska niechętna była opłacaniu kurii papieskiej, dlatego od czasu do czasu przechwytywała sobie te opłaty.

Zmiany w systemie skarbowym po 1374 r.

Polityka wzmacniania skarbu uległa zmianie po 1374 r., kiedy to ograniczono wielkość podatku płaconego przez poddanych do 2 groszy z łanu, oraz zbliżonych uprawnień dla duchownych z 1381r. Odtąd wymagana była zgoda stanów na nałożenie podatków, który miał charakter podatku nadzwyczajnego. Występował on pod nazwą poboru (po raz pierwszy w związku z wykupem ziemi dobrzyńskiej 1404r.) Dopiero wojna 13letnia spowodowała uchwalenie co roku poboru w wysokości 12 groszy z łanu. W II połowie XV w. uchwalono co najmniej 33 pobory. Duchowieństwo określało podatek jako dobrowolną pomoc, wysokość jego ustalano odgórnie.

Miasta płaciły podatek zwany szosem, od majątku ruchomego i nieruchomego. Szos nakładano na miasta wtedy, gdy szlachta godziła się na pobór.

Dochody z królewszczyzn zmniejszały się w wyniku licznych nadań Jagiełły i

Władysława III. Królowie ci, usiłowali w ten sposób umocnić niezbyt mocną pozycję dynastii. Oprócz nadań, dochody z dóbr królewskich zmniejszały zastawy oraz tzw. gołe dożywocia, czyli dożywotnie nieodpłatne korzystanie z dóbr, przyznawane przez króla osobom zasłużonym lub takim, których przychylność monarcha pragnął pozyskać. Szlachcie zależało, by królowie nie oddawali w zastaw dóbr, dlatego pod naciskiem np. Władysław III zobowiązał się nie oddawać w zastaw dóbr wielkorządztwa krakowskiego, a także dóbr stanowiących uposażenie królowej- wdowy Zofii, również Kazimierz Jagiellończyk zobowiązał się w przywilejach nieszawskich nie zastawiać grodów starościńskich i ich uposażenia.

15. Przywilej budzki i przywilej koszycki- znaczenie

Przywilej w Budzie- ustanowiony w 1355 r. przez Ludwika Węgierskiego dla szlachty w celu uznania go w przyszłości królem.

ZNACZENIE:

• Określenie świadczeń na rzecz państwa

• Ustanowił wynagrodzenia za straty w wyprawach poza granicami kraju

• Król zobowiązał się także, że po objęciu tronu polskiego zniesie podatki z wyjątkiem starych, zwyczajowych

• Zniesienie stacji- król miał utrzymywać się z własnych środków w czasie podróży po kraju

Przywilej koszycki- pierwszy przywilej generalny ustanowiony w 1374 r. przez Ludwika Węgierskiego (Wielkiego) dla ogółu szlachty w Koszycach, rozszerzony w 1381 r. dla duchowieństwa. Nadany został w celu zapewnienia tronu jednej ze swoich córek.

ZNACZENIE:

• Zwolnienie z podatków na rzecz państwa oprócz poradlnego, które zostało zmniejszone z 12 do 2 groszy z łanu kmiecego.

• Obietnicę, że starostwa będą przyznawane tylko Polakom, a urzędów ziemskich (wojewodów i kasztelanów) szlachcie osiadłej na danej ziemi.

• Wprowadzenie odszkodowań za udział w wojnach poza granicami kraju

• Król zobowiązał się wykupić szlachcica znajdującego się w niewoli

• Zniesiony został obowiązek stacji

• Zwolnienie z obowiązku budowy i konserwacji zamków warownych, odtąd budowano je na koszt króla.

Przywileje szlacheckie- w coraz większym stopniu ograniczały władze króla, poszerzały zakres swobód szlachty i duchowieństwa, niektóre wymierzone były wprost w interes gospodarczy i wolności innych warstw społecznych. Wydawane dla całego stanu stały się podstawą równego statusu prawnego wszystkich warstw szlacheckich.

16. Unie polsko- litewskie w XIV i XV w.

LITWA

Litwini mieszkali nad dolnym Niemnem ( Żmudź) i nad Wilią- Litwa właściwa (Auksztota). Do XII wieku żyli we wspólnocie plemiennej. W poł. XIII w. Mendog zjednoczył plemiona litewskie. W 1250 r. zawarł chwilowy układ z Krzyżakami, przyjął chrzest, a w 1253 r. koronował się na króla Litwy. Mendog zginął i doszło do ponownego rozbicia kraju. Na przełomie XIII i XIV w. zjednoczenia dokonał Giedymin. Po śmierci Giedymina w 1341 r. państwo jego zostało podzielone na dwie części pomiędzy dwóch braci. Olgierd rządził we wschodniej części państwa, a Kiejstut w zachodniej. Litwa w wyniku podbojów ziem ruskich pomiędzy XIII a XV w. zwiększyła swój obszar dziesięciokrotnie. Na zachodzie ziemie litewskie były stale najeżdżane przez Krzyżaków , a na wschodzie Litwa zetknęła się z ekspansją państwa moskiewskiego.

►

W 14 VIII 1385 r. została zawarta unia personalna w Krewie. W zamian za rękę Jadwigi i koronę polską Jagiełło zobowiązał się do przyjęcia chrztu, chrystianizacji Litwy oraz przyłączenia jej do Polski.

Przyczyny unii polsko- litewskiej:

• Niebezpieczeństwo agresji krzyżackiej- charakter państwa zakonnego wymagał organizowania stałych wypraw łupieżczych (na pogan); zachodnie rycerstwo próbowało zdobyć w ten sposób majątek i sławę.

• Możliwość szerszej wymiany handlowej

• Interesy Kościoła katolickiego- Kościół dążył do rozciągnięcia swych wpływów na obszary pogańskie lub związane z Kościołem bizantyjskim

• Problem Rusi Czerwonej (Halickiej) i Wołynia- panowie małopolscy dążyli do rozszerzenia swych wpływów na Podolu i Wołyniu; swój interes mieli tak również bojarzy litewscy.

• Chęć odzyskania przez bojarów litewskich takich przywilejów, jakie posiadała szlachta polska- chrześcijaństwo dawało możnym litewskim podbudowę ich pozycji społecznej i pozwalało utrzymać ich tożsamość narodową, kulturę oraz język, podczas gdy przyjęcie prawosławia groziło Litwinom asymilację z Rusinami.

• Wzrost znaczenia obu państw na arenie międzynarodowej

Od samego początku różnie interpretowano łacińskie słowo ,,applicare'' (przyłączenie). Jagiełło ,,przyłączenie'' rozumiał jako połączenie pod jego panowaniem, natomiast możnowładztwo polskie- jako wcielenie Litwy do Polski. Na początku 1386 r. odbył się chrzest Jagiełły (otrzymał wtedy imię Władysław po swoim ojcu chrzestnym Władysławie Opolczyku), ślub z Jadwigą i koronacja.

-Jagiełło przyjmuje chrzest z poddanymi.

-Zobowiązał się odzyskać utracone przez Polskę ziemie.

-Uwalnia więźniów politycznych

-Koniec konfliktów polsko- litewskich

-Litwa weszła w krąg kultury łacińskiej

-Rozwój handlu

-Wzmocnienie potencjału militarnego

-Przeniesienie skarbu Litwy do Polski, do Krakowa

►
1392 - ugoda ostrowska - kompromis: Witold z ramienia Jagiełły objął rządy w Wielkim Księstwie Litewskim.

► 1398 - Witold, na wyspie Salin, został obwołany królem Litwy.

→ Jednakże w wyniku klęski poniesionej w bitwie z Tatarami nad rzeką Worsklą w 1399 roku doszło do zbliżenia z Polską.

► 1401 - wydano akty unii w Wilnie i Radomiu.

→ Na ich podstawie Witold uzyskał bezpośrednią władzę nad całą Litwą, która po jego śmierci miała powrócić do Władysława Jagiełły i jego następców. Unia ta potwierdzała unię personalną oraz odrębność Wielkiego Księstwa Litewskiego pod rządami Witolda.

→ W wypadku bezpotomnej śmierci króla wymagana była zgoda Litwy na elekcję jego następcy.

Wkrótce:

• Witold przybrał tytuł Wielkiego Księcia,

• Władysław Jagiełło - Najwyższego Księcia.

► unia w Horodle zawarta 2.X.1413 roku po wojnie z Zakonem:

• Potwierdzała wspólną politykę obu państw

• Wprowadziła instytucję odrębnego wielkiego księcia na Litwie wybieranego przez króla Królestwa Polskiego za radą i wiedzą bojarów litewskich oraz panów polskich.

Zatwierdzono odrębność Litwy z warunkiem konieczności porozumienia się z Polską

co do obsady tronu wielkoksiążęcego po śmierci Witolda i niełączenia się Litwy

sojuszem z wrogami Polski

• Wielki Książe miał być podległy królowi polskiemu

• Wprowadzono na Litwie podział na kasztelanie i województwa (urzędy wojewodów i kasztelanów)

• wspólne sejmy i zjazdy polsko-litewskie

• 47 rodzin szlacheckich z Polski przyjęło do swych herbów litewskich bojarów

• Unia była wynikiem wspólnych interesów w zakresie kolonizacji ziem ruskich przez rody możnowładcze

 ► Unia polsko-litewska zachwiała się po pokoju melneńskim z 1422 roku, kiedy Litwa odzyskała ostatecznie Żmudź, a Zakon przestał stanowić dla niej większe zagrożenie.

→ Dążenie do likwidacji unii znalazło wówczas wyraz w niezrealizowanych planach koronacji Witolda na króla Litwy.

→ 1430 - śmierć  Witolda - Wielkie Księstwo Litewskie de facto podzieliło się na dwie części:

• Księstwo Litewskie pod rządami księcia Zygmunta Kiejstutowicza,

• Księstwo Ruskie pod rządami Świdrygiełły.

 ► 1432r. została zawarta unia w Grodnie

Nowy władca Litwy- Zygmunt Kiejstutowicz ustalił, że nowy wielki książe, po jego śmierci zostanie wybrany wspólnie przez Litwinów i Polaków. W latach 1440-1446 miało miejsce zerwanie unii. Po śmierci Zygmunta Kiejstutowicza wielkim księciem został Kazimierz IV Jagiellończyk i do czasu jego wyboru w 1447 r. na króla Polski związek personalny nie istniał. W 1447 roku unia została ponownie wprowadzona jako unia personalna, która trwała do 1492 roku.

► 1499 r. unia krakowsko- wileńska, zwana w skrócie unią wileńską

• Unia przewidywała, że w przyszłości miał być wybierany wspólnie władca dla obydwu państw.

• Udzielenie wzajemnej pomocy wojskowej przeciw wrogom

• Służenie sobie wzajemną pomocą i radą.

► 1501 -  w czasie bezkrólewia - Sejm polski zawarł w Piotrkowie umowę z delegatami wielkiego księcia Aleksandra. Układ zwany unią mielnicką mówił o:

• Zjednoczenie Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego w jedno państwo (łączą się i spalają w jedno nierozdzielne i nieróżne ciało).

• Wspólna elekcja władcy, króla polskiego. Mieli w niej brać udział ze strony litewskiej biskupi katoliccy, wojewodowie i kasztelanowie. Było to wówczas tylko 9 osób (4 biskupów, 3 wojewodów, 2 kasztelanów), a na dodatek ich nieobecność nie podważała prawomocności elekcji. Jagiellonowie tracili tym postanowieniem dziedziczne prawa do Litwy.

• Ustalono obowiązek wzajemnej pomocy wojskowej.

• Nad sprawami całego państwa miała obradować wspólna rada. Każda ze stron miała obowiązek udzielania rady i pomocy drugiej stronie.

• Postanowiono ujednolicić monety, nadając im jednakową formę i wagę.

• Zatwierdzono układy wiążące każde z państw z innymi państwami, z zastrzeżeniem, że nie mogą one szkodzić drugiej stronie.

• Wprowadzono przysięgę dla starostów i urzędników obejmujących swe funkcje.

• Każdy przyszły władca został zobowiązany do zatwierdzenia wszelkich dotychczasowych praw Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego podczas koronacji.

• Postanowiono, że zawarta umowa będzie obowiązywać na wsze czasy.

• Umowa, oprócz zaprzysiężenia przez członków rady panów (senatu), celniejszych ze szlachty i zatwierdzenia przez elekta (co się stało 23 października), miała być zatwierdzona również przez prałatów, panów, szlachtę i bojarów litewskich.

Układu nie potwierdzili panowie litewscy - nie wszedł więc w życie.

17. Zasady wyboru króla Polski w XIV i XV wieku

XIV wiek to okres zjednoczenia ziem polskich przez Władysława Łokietka. W 1320 r. zostaje on koronowany na króla Polski na zasadach primogenitury. W ostatnim półwieczu rządów piastowskich (1320-1370) nastąpiła przemiana patrymonialnego charakteru państwa w publicznoprawny ( Corona Regni Poloniae).

Regulacja następstwa tronu należała do podstawowych spraw w Polsce. Piastowie byli określani panami naturalnymi i dziedzicami ziem polskich (domini naturales, haeredes). Władysław Łokietek zjednoczył w dużym stopniu kraj i wskrzesił królestwo. Jego syn Kazimierz Wielki objął je bez przeszkód w 1333r., co oznaczało dziedziczność tronu przez pierworodnego syna i w tym przypadku jedynego syna zmarłego władcy. Na Kazimierzu Wielkim wygasa linia piastowska, a król nie doczekał się nigdy legalnego potomka męskiego. Kryzys, który w ten sposób się pojawił, król rozwiązał przez uzyskanie od szlachty zgody na objęcie tronu przez Ludwik Węgierskiego (Buda 1355), krewnego po kądzieli przez Elżbietę Łokietkównę, siostrę Kazimierza Wielkiego i zarazem matkę Ludwika.

Tron przechodził więc w ręce królewskiego siostrzeńca, członka dynastii andegaweńskiej, a nie jego matki Elżbiety (- unia personalna polsko-węgierska)  Po jego śmierci w 1382 roku, na podstawie m.in. przywileju koszyckiego z 1374 roku, odstąpiono od wcześniejszych układów sukcesyjnych. Po dwuletnim okresie bezkrólewia, 16 października 1384 roku w Krakowie odbyła się koronacja Jadwigi, młodszej córki Ludwika, na króla Polski. Po raz kolejny nie dopuszczono do tronu bocznych linii piastowskich panujących na Mazowszu czy Śląsku, co oznaczało pozbawienie ich stanowiska domini naturales ziem polskich.

Sukcesja patrymonialna ustąpiła więc najpierw, bardziej faktycznie niż prawnie, dziedziczności w systemie primogenitury męskiej. Przy jej braku piastowska linie królewska próbowała systemu kognatycznego, przekreślając prawa dynastyczne linii bocznych.

W 1385 w wyniku pertraktacji panów małopolskich z poselstwem litewskim było zawarcie układu o małżeństwie Jadwigi z Jagiełłą

1386 - luty - podczas zjazdu szlachty w Lublinie odbyła się elekcja Jagiełły na króla - unia personalna polsko-litewska.

Elekcyjność tronu objawiła się w pełni w momencie wyboru wielkiego księcia litewskiego Władysława Jagiełły na męża Jadwigi, a zarazem na króla Polski (Krewo 1385, Lublin 1386). Wybór Jagiełły na króla - to elekcja osoby, a nie dynastii. Odtąd kandydata na króla wyznaczała rada królewska, potwierdzał zaś sejm elekcyjny, złożony z członków rady królewskiej, przybyłej szlachty i przedstawicieli miast królewskich. Po elekcji następowała koronacja, której dokonywał Prymas. Uroczystość kończyło złożenie przysięgi państwowej. Dopiero po koronacji król obejmował rządy.

Małżeństwo Jadwigi i Jagiełły pozostało bezpotomne. W latach 1430-1433 szlachta zobowiązała się, że po śmierci Jagiełły obierze na tron jednego z jego synów z następnego małżeństwa. Tak też się stało w roku 1434 - królem wybrano starszego syna Władysława III.

Od zaprzysiężenia Władysława III Warneńczyka, król zaprzysięgał również istniejące prawa stanów. Ponieważ Władysław wówczas nie miał lat sprawnych, przy koronacji szereg dostojników wystąpiło jako rękojmia i wystawiło na to dokument, iż następnie mając już lata sprawne król prawa potwierdzi, a jeśliby tego nie uczynił, społeczeństwo ma prawo wypowiedzieć mu posłuszeństwo. W okresie małoletniości Władysława III posługiwano się fikcją jego osobistego działania. Odsunięto jego matkę od rządów, które przeszły w ręce Rady Królewskiej. Te rządy opiekuńcze ustały w roku 1438, gdy Władysław wydał potwierdzenie praw.

Wobec utrwalenia się zasady elekcyjności zagadnienie regencji zniknęło z publicznego prawa koronnego do roku 1791.

W praktyce, do roku 1572 przy następstwie tronu obowiązywał  system mieszany. Łączyła się w nim zasada elekcyjności i dziedziczności. Rezultatem była kompromisowa praktyka oparta na przekonaniu, że choć możni i szlachta mogą wybierać władcę, to nie powinni wychodzić poza krąg panującej dynastii, której członkom przysługiwało naturalne prawo do tronu. Umocnieniu władzy monarszej sprzyjała jej ciągłość dynastyczna. Ponadto nie chciano zrywać związku z Litwą, do której Jagiellonowie zachowali soje dziedziczne prawa. Uzasadniają to względy polityczne, które przyświecały Koronie. Chodziło o utrzymanie unii personalnej z Litwą.

18. Formowanie się Sejmu Walnego w XV w.

1. Geneza szlacheckiego sejmu sięga swoim początkiem okresu rozbicia dzielnicowego.

2. W XIII w. sprawowaniu władzy państwowej brało udział poza księciem dzielnicowym, także społeczeństwo.

3. Odzwierciedleniem takiego stanu rzeczy były wiece (colloquium), zazwyczaj corocznie zwoływane.

4. W tym okresie możemy wyodrębnić wiece dzielnicowe i międzydzielnicowe. Były to urzędnicze zjazdy z udziałem książąt.

5. Wraz z początkiem XIV w. zaczęto zwoływać ogólnopaństwowe wiece urzędnicze, które S. Russocki nazywa zgromadzeniami preparlamentarnymi.

6. Obecnie historycy skłaniają się ku tezie, że stanowiły one wyraz emancypacji politycznej szlachty, a także odzwierciedlały układ polityczny pomiędzy średnią szlachtą, możnowładztwem a monarchą.

7. W wiecach uczestniczyli obok szlachty, reprezentanci kapituł katedralnych, mieszczaństwa a także dostojnicy.

8. Wtedy to, zaczęto określać te zgromadzenia jako sejmy, czyli zgromadzenia powszechne

9. W pierwszej połowie XV w. w sejmach walnych uczestniczyli dostojnicy z rady królewskiej, przedstawiciele miast i kapituł katedralnych, urzędnicy ziemscy
   i oczywiście szlachta.

10. Pierwszy sejm walny = sejm, który zebrał się po śmierci Ludwika Węgierskiego.

11. W XIV w. oprócz zjazdów ogólnopaństwowych wytworzyła się praktyka odbywania osobnych sejmów dla Małopolski i Wielkopolski, były to tzw. sejmy prowincjonalne czy też generalne. Dla Małopolski zbierały się w Nowym Mieście Korczynie lub w Wiślicy, a dla Wielkopolski w Kole, Śremie lub Sieradzu.

12. Wiek XIV przyniósł zmiany w strukturze wiecu dzielnicowego. Nastąpił podział wiecu na dwa zgromadzenia. Wyodrębnił się sąd wiecowy, który rozstrzygał w ważniejszych sprawach karnych i rada panów, do kompetencji której należało ustawodawstwo oraz spraw lokalne.

13. Stopniowo na zjazdy urzędników zaczęła przybywać szlachta danej ziemi. Te przekształcenia wpłynęły na powstanie sejmiku ziemskiego na przełomie XIV
    i XV w. najpierw Wielkopolsce.

14. Druga połowa XV w. to wzrastająca powoli rola sejmu walnego.

15. W styczniu 1493 w Piotrkowie uroczyście otwarto obrady dwuizbowego sejmu walnego. Zapoczątkowany został okres nieprzerwanego aż do rozbiorów udziału sejmu w życiu politycznym państwa.

16. Ostateczne zakończenie formowania się składu sejmu zamknęła konstytucja Nihil Novi.

20.Przywileje królewskie dla szlachty w XV w.

Przywileje społeczno - prawne	Przywileje ekonomiczne
1422 - Czerwińsk - Władysław Jagiełło; Przywilej czerwiński - za udział w wojnie z Krzyżakami: nietykalność majątkowa bez wyroku sądowego; król nie może bić monety bez zgody rady królewskiej; sądy sądzą wg prawa pisanego; nikt nie będzie równocześnie starostą i urzędnikiem ziemskim	1374 - Koszyce - Ludwik Węgierski - w zamian za uznanie córki za następczynie tronu; 2 gr podatku z łanu kmiecego, inne podatki tylko za zgodą szlachty, starostwa dla Polaków; wykup z niewoli szlachty; zwolnienie z prac na rzecz państwa - mosty, drogi, wały
1423 - Warta - Władysław Jagiełło; Statut warcki - za tron dla potomków; : szlachta mogła usuwać "krnąbrnych i nieużytecznych" sołtysów, ograniczenie wychodźstwa chłopów z ziemi	1387 - Wilno - Władysław Jagiełło; Dla katolickich bojarów Litwy: gwarancja dziedzicznego posiadania ziemi; zwolnienie z osobistych świadczeń na rzecz władcy
1430 - 1433 - Jedlnia i Kraków -Władysław Jagiełło; Przywileje jedlneński i krakowski - za tron dla potomków: nietykalność osobista bez wyroku - neminem captivabimus nisi iure victum; prawa polskie na ziemie ruskie; tylko szlachcic mógł zostać dostojnikiem kościelnym; (pierwotnie król odrzuca przywilej brzeski)	1388 - Piotrków - Władysław Jagiełło; Potwierdzenie poprzednich; 3 grzywny za kopię w wyprawie zagranicznej
1447 - Wilno - Kazimierz Jagiellończyk; Zagwarantowanie niezależności i równouprawnienia Polski i Litwy; zrównanie szlachty litewskiej w prawach ze szlachtą polską	1423 - Warta - Władysław Jagiełło; Statut warcki - za tron dla potomków: taksy wojewodzińskie - ceny produktów rzemieślniczych ustalane przez wojewodę
1454 - Nieszawa i Cerekwica - Kazimierz Jagiellończyk; przywileje cerekwicko-nieszawskie - za udział szlachty w wojnie trzynastoletniej, dla Wielkopolski i Małopolski: niezwoływanie pospolitego ruszenia, nienakładanie nowych podatków i nowych praw bez zgody sejmików; zaostrzenie kar za ucieczkę ze wsi	1454 - Nieszawa i Cerekwica - Kazimierz Jagiellończyk; przywileje cerekwicko-nieszawskie - za udział szlachty w wojnie trzynastoletniej, dla Wielkopolski i Małopolski: niezwoływanie pospolitego ruszenia, nienakładanie nowych podatków i nowych praw bez zgody sejmików; zaostrzenie kar za ucieczkę ze wsi
1496 - Piotrków - Jan Olbracht; Za udział szlachty w wyprawie na Mołdawię: ; zakaz kupowania ziemi przez mieszczan, ; tylko jeden chłop mógł opuścić wieś w ciągu roku	1496 - Piotrków - Jan Olbracht; Za udział szlachty w wyprawie na Mołdawię: brak ceł na towary dla siebie lub w swoich dobrach wytworzone; taksy wojewodzińskie na towary miejskie
1501 - Mielnik - Aleksander Jagiellończyk; cała władza w ręce senatorów, król jedynie przewodniczącym senatu; niewykonanie poleceń senatu przez króla zwalniało z wierności mu	1504 - Piotrków - Aleksander Jagiellończyk; Kontrola senatu i sejmu nad nadawaniem dóbr koronnych; określenie organizacji i kompetencji najwyższych urzędów koronnych i dworskich, tzw. ministeriów (marszałków, podskarbich i kanclerzy); zakaz łączenia w jednym ręku dwóch (lub więcej) urzędów
1504 - Piotrków - Aleksander Jagiellończyk; określenie organizacji i kompetencji najwyższych urzędów koronnych i dworskich, tzw. ministeriów (marszałków, podskarbich i kanclerzy); zakaz łączenia w jednym ręku dwóch (lub więcej) urzędów	1505 - Radom - Aleksander Jagiellończyk; zakaz stanowienia ceł prywatnych
1505 - Radom - Aleksander Jagiellończyk; Konstytucja nihil novi - nic nowego: nowe prawa tylko za zgodą senatu i izby poselskiej; anulowanie przywileju z 1501; gwarancja wolnego wyboru urzędników sądowych; niepociąganie spraw świeckich pod trybunały duchowne; zakaz stanowienia ceł prywatnych

19. Przywileje cerekwicko - nieszawskie

przywileje cerekwicko - nieszawskie 1454r.:

• Czas wydania - wojna trzynastoletnia

• Zebrana na pospolitym ruszeniu pod Cerekwicą koło Chojnic szlachta wielkopolska wymogła na królu wydanie nowego przywileju (wrzesień 1454)

• Później zgromadzone w Opokach na Kujawach pospolite ruszenie małopolskie zażądało również przywilejów, których treść sformułowano w tzw. petytach opockich.

• W listopadzie 1454 król Kazimierz Jagiellończyk wydał przywileje nieszawskie osobne dla poszczególnych prowincji i ziem, różniące się w szczegółach, w zależności od wysuniętych żądań

• król zobowiązał się, że: „nie będziemy stanowić żadnych nowych kontrybucji ani nie będziemy ziemianom kazali wyruszać na wojnę bez pospolitego zjazdu, który w poszczególnych ziemiach ma być zwołany”

• bez zgody sejmiku król nie mógł ustanawiać żadnych konstytucji i zwoływać pospolitego ruszenia

• potwierdzenie przywilejów zwalniających szlachtę od ciężarów podatkowych z wyjątkiem 2 gr z łanu

• przywileje nieszawskie - podsumowanie dotychczas zdobytych uprawnień szlachty

• NOVUM - przeniesienie punktu ciężkości z sejmu walnego zdominowanego przez „panów rady” na sejmiki ziemskie

• przywileje nieszawskie - „magna charta libertatum” - wielka karta wolności szlachty polskiej

21. Wyjaśnij pojęcia : indygenat, skartabellat, nagana szlachectwa, nobilitacja.

Nobilitacja:

• Szlachta starała się ograniczyć dopływ nowych osób do stanu uprzywilejowanego

• Konstytucja z 1578 zastrzegła, że tylko sejm ma prawo nobilitacji

• Musiała być wpisana do konstytucji sejmowej

• Wyjątek uczyniono na czas wojny, kiedy król mógł dokonywać nobilitacji za czyny wojenne, ale w obecności pospolitego ruszenia

• Kiedy w czasie wojen drugiej połowy XVII w. zwiększyła się liczba nobilitowanych szlachta zażądała w ogóle zniesienia nobilitacji

• W 1673 nobilitację ograniczono tylko do katolików

Skartabellat:

• Pojawia się na fali zwiększonej ilości nobilitacji w paktach konwentach w 1669r. jako instytucja niepełnego szlachectwa

• Odtąd nobilitowania nie mogli aż do trzeciego pokolenia piastować urzędu i pełnić funkcji poselskich

Indygenat:

• polegał na udzieleniu szlachcicowi zagranicznemu szlachectwa polskiego

• wykształcił się w drugiej połowie XVI w.

• indygenat początkowo nadawał król na sejmie

• w 1641 z mocą wsteczną od roku 1607 indygenatu może udzielać tylko sejm

Nagana szlachectwa:

• gdy ktoś zarzucał nieszlacheckie pochodzenie; potrzeba udowodnienia szlacheckiego pochodzenia

• usankcjonowane przez statuty Kazimierza Wielkiego

• w Wielkopolsce trzeba było przedstawić sądowi sześciu świadków: dwóch z rodu ojca i czterech z dwóch obcych rodów

• praktyka ta zastąpiła to w XV w. Wymogiem przedstawienia po dwóch świadków z rodu matki i babki ojczystej, co zmierzało do utrudnienia wywodu szlachectwa

25 USTRÓJ TERYTORIALNY KORONY PO UNII LUBELSKIEJ.

Ustrój terytorialny państwa jest to rozczłonkowanie kraju na jednostki terytorialne, obejmujące część terytorium które służy sprawowaniu funkcji publicznych. Wszystkie wspólnoty terytorialno-polityczne składają się z mniejszych lub większych części terytorialnych ułatwiających rządzenie i pozwalających na objęciem rządem politycznym całego obszaru państwa. Jednostki terytorialne państwa mogą być ściśle ze sobą powiązane i tworzyć jednolitą wspólnotę terytorialną bądź pozostawić w luźniejszych związkach i tworzyć wspólnotę zespoloną.

Na wspólnym sejmie w Lublinie w roku 1569 doszło do zawarcia unii realnej. Na sejmie inkorporowano do Korony Królestwa Polskiego na wniosek tamtejszej szlachty ziemie ukraińskie - Wołyń, Bracławskie i Kijowskie, nadając szlachcie tych ziem przywileje szlachty polskiej oraz wprowadzając ustrój - ale nie prawo sądowe- ziem koronnych. Wcielono również do Korony województwo podlaskie, skolonizowane w dużej mierze przez drobną szlachtę mazowiecką, gdzie już poprzednio wprowadzono polskie prawo sądowe. Na mocy aktu z 1 lipca 1569 roku Wielkie Księstwo zostało połączone z Królestwem unią realną na zasadzie równości. W FEDERACYJNEJ Rzeczypospolitej polsko-litewskiej miała być odtąd osoba monarchy, sejm itd.

Powstała w wyniku unii Rzeczpospolita Obojga Narodów ( a właściwie trzech, bo i ruskiego ) tworzyła całość na zewnątrz, ale wewnątrz istniał podział na Koronę, obejmującą również ziemie ukraińskie, oraz Wielkie Księstwo, obejmujące Litwę i Białoruś. Poddane w 1561 roku Zygmuntowi Augustowi Inflanty ujmowano po unii lubelskiej jako kondominium Korony i Litwy.

32 SEJMIKI GOSPODARCZE.

Sejmik gospodarczy - organ szlacheckiego samorządu gospodarczego w I Rzeczypospolitej.

Powstał na początku XVII wieku jako szczególna forma sejmiku relacyjnego. Był organem konsultacyjnym, gdzie szlachta wyrażała zgodę na nakładanie lokalnych podatków i kontrolowała wydatki. Sejmik gospodarczy wybierał także poborców podatkowych oraz kontrolował ich działalność, nakładał podatki wojewódzkie i decydował o ich przeznaczeniu, podejmował uchwały- lauda, w sprawach ziemi. Uchwalał zaciąg żołnierza powiatowego i wyznaczał jego dowódców. Sejmik gospodarczy od 1677 wybierał deputatów do Trybunału Skarbowego Radomskiego.

33 PRAWODAWSTWO SEJMIKÓW ZIEMSKICH- LAUDA.

Lauda sejmikowe

Lauda (w liczbie pojedynczej laudum) - uchwały podejmowane w Polsce od XIV w. przez wiece dzielnicowe, a później przez sejmiki ziemskie, czasem również sejmiki generalne prowincji.

Początkowo były to wyroki sądów wiecowych, później nabrały znaczenia lokalnego ustawodawstwa, dotyczącego zwłaszcza prawa zwyczajowego i sądowego.

Po ukształtowaniu się sejmu, lauda sejmików ziemskich uzupełniały uchwały sejmu lub normowały sprawy zlecone sejmikom przez sejm. Rozwinięty samorząd ziemski Rzeczypospolitej powodował, że zakres uregulowań prawnych dokonywanych przez sejmiki ziemskie był bardzo szeroki. Często sejmiki rozstrzygały laudami również sprawy ogólnokrajowe, gdyż królowie nie mogąc przeforsować w sejmie ustaw, zwracali się bezpośrednio do sejmików. Dotyczyło to zwłaszcza spraw podatkowych.

Do 1776 r. lauda były uchwalane jednomyślnie. W związku z tym zdarzało się, że nie mogący się porozumieć uczestnicy sejmiku rozdzielali się i powstawały dwa komplety często całkowicie różnych uchwał.

Laudum, mające formę dokumentu, wystawionego w imieniu senatorów i szlachty obecnych na sejmiku, było oblatowane (wciągane) do ksiąg sądów ziemskich lub do ksiąg grodzkich. Od końca XVI w. wyłącznie do ksiąg grodzkich.

Lauda są ważnym źródłem poznania historii Polski, historii prawa i genealogii. Niektóre z nich, na przykład lauda ziemi sieradzkiej, mają dla poznania historii prawa polskiego wyjątkowe znaczenie. Ze względu na to, że w ziemi tej nie obowiązywały statuty Kazimierza Wielkiego, lauda sieradzkie z XIV i XV w. zawierają szeroki zakres regulacji prawnych. Przykładowo laudum z 1419 r. normowało postępowanie sądowe w ziemi łęczyckiej. Lauda są również ważnym źródłem do poznania innych odrębności terytorialnych w I Rzeczypospolitej, w szczególności dotyczących Mazowsza oraz księstw oświęcimskiego i zatorskiego.

Od XV w. laudami nazywano również postanowienia podejmowane przez skonfederowaną szlachtę.

W średniowiecznej łacinie słowo laudum oznaczało protokół, uchwałę, wyrok sądu rozjemczego.

BARDZIEJ SZCZEGÓŁOWO:

Laudum sejmikowe, będące zbiorem uchwał powziętych na sejmiku, miało formę dokumentu wystawionego w imieniu senatorów i ogółu szlachty na sejmiku obecnych.
Tego typu lauda sejmikowe pojawiły się po raz pierwszy w czasie bezkrólewia po śmierci Zygmunta II Augusta (1572). W XVI w. dążono do tego, aby akta podpisywali wszyscy obecni na sejmiku, potem z tego wymogu zrezygnowano. W XVII i XVIII w. ogół zgromadzonych podpisywał akta sejmikowe tylko wtedy, gdy chciano im nadać szczególne znaczenie lub obawiano się zakwestionowania ich ważności (np. sejmików konfederackich), kiedy to do podpisów zapraszano nawet niepiśmiennych. Zawsze jednak laudum sejmikowe i instrukcje poselskie podpisywali marszałkowie sejmiku sami albo wraz z specjalnymi deputatami, wyznaczonymi do spisania laudum. Ostatnim aktem sejmikowej procedury było "oblatowanie" i opublikowanie dokumentów. Oblata, czyli "aktykowanie", było to wpisanie do ksiąg grodzkich, co dawało jej cechę prawomocności i broniło przed próbami podważania. Wpis taki to odpowiadał dzisiejszemu publikowaniu aktów prawnych przez głoszenie w dzienniku urzędowym. Od momentu oblaty każdy zainteresowany mógł zapoznać się z treścią uchwały w urzędzie grodzkim. Za niewielką opłatą mógł otrzymać kopię. Poza tym urzędy grodzkie, w których oblatowano akty sejmikowe, mogły je publikować (najczęściej w streszczeniu), czego domagały się czasami sejmiki. Publikacja polegała na wywieszeniu kopii aktu w urzędzie grodzkim lub na odczytaniu go w miejscu publicznym. Na oblatowaniu aktów kończyła się procedura działań sejmikowych.

Treść laudów sejmikowych była bardzo różnorodną, zależnie od charakteru sejmiku. Niekiedy wydawano je w czasie pospolitego ruszenia jako tzw. lauda obozowe. Lauda, będące wyrazem woli szlachty, tej suwerennej warstwy w państwie, studiowano pilnie zarówno na dworze królewskim, jak i na dworze magnackim. Po analizie treści laudów sejmikowych nasuwa się nieodparty wniosek, że zainteresowania szlachty kształtowały przede wszystkim praktyka, problemy "małych ojczyzn". Najpierw codzienność - sprawy gospodarcze, samorządowe, administracyjne, skarbowość, porządek i bezpieczeństwo publiczne, a dopiero potem była "wielka polityka".

Lauda zachowały się na ogół tylko wyjątkowo w oryginałach. Zwykle znamy je z odpisów, zawierających materiały do dziejów politycznych, bądź też odpisy urzędowe jako oblaty w księgach grodzkich. Praktyka pod tym względem nie była jeszcze w końcu XVI i w początkach XVII w. ustalona. Lauda już wówczas wpisywano do ksiąg grodzkich.

Dopiero w połowie XVII w. tak lauda sejmikowe, jak i instrukcje poselskie, już zawsze podawano do ksiąg grodzkich. W niektórych grodach nawet dla wyciągania tych aktów tworzono osobny dział ksiąg, jak np. w Krakowie. Sporządzano też nieraz kopiarze laudów sejmikowych i instrukcji poselskich. Takie kilkutomowe kopiarze laudów sejmikowych i instrukcji poselskich zachowały się dla województwa krakowskiego, województw wielkopolskich oraz Prus Królewskich.

Na podstawie laudów sejmikowych możemy śledzić obraz życia parlamentarnego, możemy też wejrzeć głębiej w przyczyny rozwoju życia  sejmikowego. Zawierają one bogaty materiał do dziejów poszczególnych sejmów, do historii województwa lub rodów szlacheckich je zamieszkujących. Badacz prawa znajdzie tutaj interesujący materiał źródłowy do dziejów instytucji prawnych, do prawa karnego lub też prywatnego. (Rafał Jankowski)

34 URZĘDY CENTRALNE W KORONIE I W WIELKIM KSIĘSTWIE LITEWSKIM.

Urzędy centralne ukształtowały się w Królestwie Pol. na pocz. XVI w. Dzielono je na koronne, zw. czasem wielkimi (np. marszałek w. kor.), i nadworne. Podział miał znaczenie w zakresie hierarchii (koronne były wyższe), lecz nie oznaczał podziału funkcji. Po zawarciu unii lubelskiej (1569) w pol.-litew. Rzeczypospolitej istniały równoległe urzędy centralne koronne i litewskie. Najwyższy był urząd marszałka dworu (znany od 1358), zw. później marszałkiem w. kor.; zarządzał on dworem, był mistrzem ceremonii, sprawował sądy karne i kierował policją bezpieczeństwa w miejscu pobytu króla oraz ustanawiał tam ceny na żywność. Jego zastępcą był marszałek nadworny; istnieli też kanclerz i podkanclerzy (od XVI w. jeden musiał być osobą świecką, drugi duchowną), którzy kierowali kancelariami: większą i mniejszą; mieli szerokie kompetencje w zakresie spraw zagr. i wewn., ale do stałego podziału ich między nimi nie doszło. Kanclerz przewodniczył też w król. sądzie asesorskim, dokąd wpływały m.in. apelacje od sądów miejskich. Podskarbi koronny i jego zastępca podskarbi nadworny (urząd powstały na pocz. XV w.) zarządzali skarbem i w tym zakresie byli od XVI w. kontrolowani przez sejm. Podskarbi nadworny administrował też wydatkami króla i dworu. Marszałkowie, kanclerz i podkanclerzy oraz podskarbi koronny weszli w skład senatu, zw. ich ministrami. Nie weszli natomiast do senatu nacz. dowódca wojsk zaciężnych — hetman w. kor., i jego zastępca — hetman polny, gdyż urzędy te ukształtowały się ostatecznie w 1. poł. XVI w., kiedy skład senatu był już zamknięty. W praktyce z godnością hetmana, przynajmniej wielkiego, łączono urząd wojewody lub kasztelana, wprowadzając hetmana tą drogą do senatu. Hetman wielki sprawował jurysdykcję nad wojskowymi i ogłaszał przepisy sądowo-wojsk., tzw. artykuły hetmańskie. Utrzymywał też własnych rezydentów w Stambule, Bachczysaraju, Jassach i Bukareszcie, dzięki czemu miał istotny wpływ na politykę wschodnią państwa. Na pocz. XVI w. powstał urząd referendarzy (od 1507); było ich dwóch: duchowny i świecki; uczestniczyli z głosem doradczym w obradach senatu, sprawowali w imieniu króla, jako pana dominialnego, sądownictwo zwierzchnie w królewszczyznach.

Na dworze król. byli nadal urzędnicy nadworni: stolnik, podstoli, cześnik, podczaszy, następnie kuchmistrz, krajczy, miecznik, woźniczy. W późniejszym czasie te urzędy nadworne zw. dygnitariatami. Osobny dwór miała królowa, nieraz też królewicze, gdzie kierownictwo sprawował ochmistrz dworu.

Urzędnicy ziemscy również byli dożywotni, co dawało im znaczną samodzielność, gdyż usunięcie mogło nastąpić jedynie przez awans na wyższe lub równorzędne (za zgodą zainteresowanego) stanowisko. W XVI w. także urząd starosty wszedł do hierarchii urzędów ziemskich. Konstytucja 1611 ustaliła ich porządek starszeństwa, przyznając pierwsze miejsce podkomorzemu, za nim staroście grodowemu, następnie chorążemu, sędziemu ziemskiemu, stolnikowi, podczaszemu, podsędkowi, podstolemu, dopiero po nim cześnikowi, łowczemu, wojskiemu, pisarzowi sądowemu ziemskiemu, miecznikowi.

Zasada niepołączalności (incompatibilitas) obowiązywała w stosunku do niektórych urzędów. Istniał zakaz łączenia urzędu starosty z godnością sędziego ziemskiego (1422), kasztelana i wojewody. Zakazywano dzierżenia dwóch (i więcej) starostw grodowych przez jedną osobę, czego zresztą często nie przestrzegano. Kumulacja urzędów naruszających tę zasadę bywała nieraz przedmiotem zatargów króla i dygnitarzy z posłami szlacheckimi.

Urzędy w Wielkim Księstwie Litewskim.

Związek z Litwą doprowadził do ustanowienia w Wielkim Księstwie Litew. osobnego systemu urzędów centralnych i lokalnych na wzór Korony z pewnymi odmianami. Proces rozpoczęty u schyłku XIV w. został zakończony w przededniu unii lubelskiej (1569). W każdym województwie prócz wojewody był tylko 1 kasztelan; na czele hierarchii ziemskiej Żmudzi stał nie wojewoda, lecz obieralny przez sejmik żmudzki, a następnie mianowany przez króla starosta, który wchodził w skład senatu. Hierarchia urzędników ziemskich w Wielkim Księstwie Litew. była inna w każdym powiecie. Powołane 1565 powiaty były nie tylko jednostkami podziału sądowego, ale też adm. i wojsk.; zachowano urzędy lokalne właściwe tylko Litwie, jak marszałków ziemskich, ciwunów, horodniczych, mostowniczych. Przykład litew. naśladowano w XVII-XVIII w. w Koronie, tworząc w niektórych powiatach hierarchie urzędów powiatowych. W XVII-XVIII w., po utracie większej części Inflant, Smoleńszczyzny, części Ukrainy, zachowano tytuły urzędnicze tych województw i ziem, które miały odtąd jedynie charakter tytularny, z wyjątkiem tych, które umożliwiały wejście do senatu (wojewodowie i kasztelanowie parnawski, dorpacki, wendeński, smoleński, czernihowski, biskup smoleński).

42. Komisje skarbowe i wojskowe. Komisja Edukacji Narodowej.

Sejm konwokacyjny podjął próbę ustanowienia sposobu zarządzania państwem i powołał pierwsze urzędy ministerialne: komisje wojskowe i komisje skarbowe (oddzielne dla Korony i Księstwa)-powoływane przez Sejm i przed nim odpowiedzialne. Sejm przy udziale króla przedstawiającego izbom kandydatów powoływał komisje. Kadencja członków komisji wynosiła dwa lata, a z działalności musiały składać sprawozdania Sejmowi. Na czele komisji stali odpowiednio podskarbi koronny i litewski oraz hetman koronny i litewski.

Komisje skarbowe.(XVIII w.)

Odgrywały wielką rolę, zwłaszcza Komisja Skarbowa Koronna (przygotowała w 1768 budżet, pozwalający zracjonalizować gospodarkę finansową Korony). Rola:

-uporządkowanie gospodarki w królewszczyznach, -zreformowanie systemu celnego, działania dla rozwoju przemysłu, -przyczynienie się do wzrostu dochodów skarbowych, wzrostu poziomu gospodarczego, poziomu życia społecznego.

Komisje wojskowe.

Osiągnięcia komisji wojskowych były znacznie skromniejsze, a to ze względu na niechęć hetmanów do reform, co nie oznacza, że należy poddać ich działalność negatywnej ocenie. Rola:

- istnienie stałej 24-tysięcnej armii polsko-litewskiej, - stworzenie dla armii koniecznego zaplecza, grup oficerskich wyszkolonych i zdolnych do ewentualnego powołania pod swoje dowództwo większej liczby żołnierzy, - utworzenie systemu szkolenia żołnierzy, garnizonów, systemów aprowizacyjnych.

Komisja Edukacji Narodowej.

Powołana w 1773 r. w wyniku sytuacji będącej następstwem kasacji zakonu jezuitów (pozostawiony szereg placówek edukacyjnych, przejęcie wielu dóbr zakonu). Komisja miała przejąć odpowiedzialność za szkoły oraz źródła ich finansowania i rozwój systemu edukacyjnego w całym państwie. Na czele miał stać król, który powołał pierwszy jego skład, kolejne podejmował Sejm. Efektem działania Komisji było uporządkowanie systemu oświaty na skalę całego państwa

48. Powstanie Księstwa Warszawskiego

Księstwo Warszawskie powstało na mocy traktatu w Tylży, zawartego przez Napoleona z Prusami w 1807roki, i objęło ziemie zagarnięte przez Prusy w II i III rozbiorze Rzeczypospolitej, jednak bez Gdańska i obwodu białostockiego, który Napoleon przekazał cesarzowi Aleksandrowi I. Włączono także część ziem I rozbioru (płn. Wielkopolska i ziemia chełmińska). Ks. Warszawskie na obszarze 101,5 tys. km2 liczyło wówczas 2,5 mln mieszkańców. W 1809r. po zwycięskiej wojnie Francji z Anglią, w której wzięły udział także wojska polskie pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego, zostało powiększone przez przyłączenie tzw. Galicji Zachodniej z Krakowem. Ludność Ks. Warszawskiego wzrosła do 4 mln na obszarze około 154tys.km2. Gdańskowi nadał napoleon charakter wolnego miasta pod nadzorem francuskiego gubernatora, a z polska - w większości- załogą wojskową.

49. Konstytucja Księstwa Warszawskiego

Konstytucja Księstwa Warszawskiego wydana przez Napoleona I w Dreźnie. Składała się z 89 artykułów zgrupowanych w 12 rozdziałach. W myśl tego dokumentu Księstwo miało być monarchią dziedziczną z królem saskim Fryderykiem Augustem jako księciem warszawskim. Monarcha miał pełnię władzy wykonawczej i inicjatywę ustawodawczą. Rada Ministrów, która z ramienia króla pełniła władzę wykonawczą, odpowiadała przed Radą Stanu. Konstytucja wprowadziła instytucję dwuizbowego parlamentu (jego kompetencje wymieniałam w 50 tezie).

Na wzór francuski kraj podzielono na departamenty, te zaś na powiaty. Na czele departamentu postawiono prefekta, któremu podlegała administracja oraz policja porządkowa i polityczna. Wyłączone były spod kompetencji prefekta tylko sprawy sądownictwa i wojskowe. Powiatami kierowali podprefekci. Prefekci i podprefekci podlegali osobiście ministrowi spraw wewnętrznych, obowiązani byli jednak spełniać polecenia wszystkich ministrów. Z urzędu prefektury wyłączone były dyrekcje skarbowe, ale i one podlegały nadzorowi prefektów. Głównymi miastami, tj. Warszawą, Poznaniem, Toruniem, Kaliszem, Krakowem, Lublinem i Sandomierzem, zarządzali prezydenci municypalni, innymi burmistrzowie. Prezydenci pochodzili z nominacji króla, burmistrzowie i ławnicy byli mianowani prze ministra spraw wewnętrznych. Wójtów we wsiach mianowali prefekci, zatwierdzał ich minister spraw wewnętrznych.

Konstytucja nie znosiła podziału na stany, ale znacznie go ograniczyła. Według konstytucji Księstwa Warszawskiego, prawa obywatelskie ogółu ludności stanowią:

- wolność osobista w znaczeniu możności swobodnego przenoszenia się z miejsca na miejsce,

- równość wobec prawa i sądu.

Konstytucja znosiła stosunek poddańczy i zapewniła chłopom wolność osobistą i równość wobec prawa, ale nie określono w niej stosunku chłopów do ziemi.

Zastrzegając, w art.1, że religia rzymskokatolicka jest religią panującą, w artykule następnym konstytucja gwarantowała wolność wyznania.

50. Władza ustawodawcza w Księstwie Warszawskim

Władza ustawodawcza była podzielona pomiędzy monarchę i parlament (sejm)

Monarcha z zakresie władzy ustawodawczej miał wyłącznie uprawnienia w zakresie zmiany bądź uzupełnienia konstytucji Księstwa, obok sejmu wykonywał ustawodawstwo w sprawach nie zastrzeżonych dla parlamentu, posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej oraz sankcji ustaw sejmowych, nominował przewodniczących obu izb parlamentu.

Sejm był dwuizbowy, złożony z izby senatorskiej i poselskiej. W izbie senatorskiej zasiadali senatorowie : biskupi, wojewodowie, kasztelanowie mianowani dożywotnio przez króla. W izbie poselskiej zasiadali przedstawiciele dwóch grup społecznych posłowie wybierani na sejmikach przez szlachtę i deputowani wybierani przez mieszczan i chłopów na zgromadzeniach gminnych; zachowano przewagę szlachty (100:66 po 1809) W skład sejmu wchodzili także członkowie Rady Stanu. Kompetencje sejmu były ograniczone do podejmowania decyzji w sprawach : monetarnych, podatków, prawa cywilnego i karnego. Poszerzono elektorat wyborczy o mieszczan, bogatych chłopów , oficerów , inteligencję. Sejm Księstwa zebrał się tylko trzy razy na sesje zwyczajne w latach 1809 i 1811 oraz nadzwyczajna w 1812 r.

51. Władza wykonawcza w Księstwie Warszawskim

1) monarcha

2) Rada Stanu:

- w jej skład wchodzili:

* król jako przewodniczący lub w jego zastępstwie i w braku wicekróla - prezes Rady

* ministrowie

* sekretarz Rady

* czterej referendarze jako organ pomocniczy

Do jej kompetencji należało:

- w zakresie sądownictwa: rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami sądowymi i administracyjnymi oraz rozpatrywanie sporów administracyjnych

- orzekanie o oddaniu pod sąd ministrów i urzędników

- orzecznictwo kasacyjne - zbadanie przez powołany do tego sąd, czy wyrok sądu niższej instancji by zgodny z prawem materialnym i przepisami proceduralnymi

- sprawy budżetowe i urządzanie tzw. dóbr narodowych, rozkład podatków na departamenty, ocena sprawozdań ministerialnych z działalności rządu i stanu kraju

3) ministrowie:

* sprawiedliwości

* spraw wewnętrznych i wyznań

* wojny

*skarbu

* policji

4) prefekci- stali na czele departamentów, podlegała im administracja oraz policja porządkowa i polityczna

5) podprefekci - stali na czele powiatów

6) rady departamentalne:

* podejmowanie melioracji i innych robót publicznych,

* dbałość o porządek, spokój, bezpieczeństwo,

* dokonywały rozkładu podatków państwowych

* posiadały prawo uchwalania składek od ludności na wspomniane wyżej cele.

51

Władza wykonawcza w Księstwie Warszawskim

Na czele władzy wykonawczej w państwie stał monarcha do którego należała pełnia władzy administracyjno-wykonawczej, a w szczególności: mianowanie ministrów , stanie na czele rządu i jego kontrola , podejmowanie decyzji w sprawach ustrojowych i administracyjnych(w tym stanowienie budżetu)

Rząd Księstwa składał się z 6 ministrów (sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i wyznań, wojny, skarbu, policji) oraz sekretarza stanu przebywającego w Dreźnie i będącego pośrednikiem miedzy rządem a monarchą. Polityka zagraniczna została wyłączona z zakresu rządu księstwa i oddano jej prowadzenie ministrowi spraw zagranicznych Saksonii. Ministrowie mieli być wykonawcami ustaw sejmowych i dekretów królewskich. Każdy akt władczy musiał być podpisany( kontrasygnowany) przez odpowiedniego resortowo ministra. Dla koordynacji ogólnych czynności rządowych utworzono Radę Ministrów, w której skład wchodzili kierownicy resortów rządowych i Prezes Rady. Od 1810 Rada Ministrów mogła w nagłych przypadkach upoważnić ministrów do wprowadzenia w życie decyzji bez czekania na aprobatę królewską.

Rada Stanu składała się z monarchy jako przewodniczącego , ministrów oraz radców stanu.

Uprawnienia: opracowywanie projektów ustaw i dekretów królewskich, kompetencje doradcze, orzekanie o oddaniu pod sąd ministrów i urzędników, inicjatywa ustawodawcza, była śądem kasacyjny, kompetencyjnym i administracyjnym.

52. Ustrój terytorialny i władze lokalne w Księstwie Warszawskim

Na wzór francuski kraj podzielono na departamenty, te zaś na powiaty. Na czele departamentu postawiono prefekta, któremu podlegała administracja oraz policja porządkowa i polityczna. Wyłączone były spod kompetencji prefekta tylko sprawy sądownictwa i wojskowe. Powiatami kierowali podprefekci. Prefekci i podprefekci podlegali osobiście ministrowi spraw wewnętrznych, obowiązani byli jednak spełniać polecenia wszystkich ministrów. Z urzędu prefektury wyłączone były dyrekcje skarbowe, ale i one podlegały nadzorowi prefektów. Głównymi miastami, tj. Warszawą, Poznaniem, Toruniem, Kaliszem, Krakowem, Lublinem i Sandomierzem, zarządzali prezydenci municypalni, innymi burmistrzowie. Prezydenci pochodzili z nominacji króla, burmistrzowie i ławnicy byli mianowani prze ministra spraw wewnętrznych. Wójtów we wsiach mianowali prefekci, zatwierdzał ich minister spraw wewnętrznych.

W departamentach utworzono rady prefekturalne złożone z3-5 radców mianowanych przez króla. Należały do nich:

1) jako organu doradczego prefekta - różne sprawy miejscowe;

2) jako organu samodzielnego - odwołania w I instancji od zarządzeń i innych aktów administracyjnych prefektów i podprefektów.

53. Powstanie Królestwa Polskiego

W 1813r. po klesce Napoleona, Księstwo Warszawskie znalazło się pod okupacją rosyjską. Aleksander I powołał w 1813 roku Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego dla obszarów, które znalazły się pod okupacją rosyjską. Dalsze losy Księstwa Warszawskiego były przedmiotem przetargów międzynarodowych na Kongresie Wiedeńskim w latach 1814 - 1815. Ostatecznie ustalono nowy podział ziem polskich: Prusy otrzymały Poznańskie i Toruń oraz część Saksonii; do Austrii wrócił obwód tarnopolski; z Krakowa i okolic utworzono Wolne Miasto pod nadzorem trzech mocarstw. Na pozostałych ziemiach(ziemie Księstwa Warszawskiego bez Wielkopolski, Bydgoszczy, Torunia, Krakowa) powstał nowy twór polityczny - Królestwo Polskie połączone unią personalną z Rosją, ale z oddzielną administracją. Obszar jego wynosił 128 000 km2 z 3,3 mln ludności.

54. Konstytucja Królestwa Polskiego

Wypełniając postanowienia kongresu wiedeńskiego, cesarz Rosji i król Polski Aleksander I nadał Królestwu Polskiemu konstytucję, zaliczaną do najbardziej liberalnych w pokongresowej Europie. Przy jej redakcji pracował kilkuosobowy zespół, z księciem Adamem Czartoryskim na czele, na podstawie konstytucji Księstwa Warszawskiego i konstytucji 3 maja. Ostateczny tekst uwzględniał uwagi cara. 27 listopada 1815 konstytucja została podpisana przez cara i uzyskała moc prawną. Była to tzw. konstytucja oktrojowana, czyli nadana odgórnie, nie zaś zatwierdzona przez sejm. Obowiązywała w Królestwie Polskim do 26 lutego 1832, kiedy to Mikołaj I wprowadził w jej miejsce Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego. Ustawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego liczyła 165 artykułów zgrupowanych w 7 tytułach.

Królestwo Polskie było monarchią konstytucyjną, połączoną unią personalną z Cesarstwem Rosyjskim, ze wspólną polityką zagraniczną. Każdorazowy car Rosji stawał się królem Polski. Odrębne pozostawały: parlament, narodowe wojsko, aparat państwowy, prawo i sądownictwo. Konstytucja gwarantowała odrębny charakter państwowy Królestwa o własnym terytorium, sejmie, administracji centralnej i lokalnej, armii i zabezpieczonymi prawami języka polskiego(faktycznie jednak Królestwo było państwem o ograniczonej suwerenności). Zagwarantowano w niej szeroki zakres praw obywatelskich m.in.: równość wobec prawa-dotyczył jedynie wyznawców religii chrześcijańskich , wolność osobistą, nietykalność, wolność druku, wolność wyznania(prawa te później ograniczano bądź kasowano jak w przypadku wolności druku). Językiem urzędowym był polski(w stosunkach z królem francuski), urzędy mieli sprawować tylko Polacy. Utrzymano uprzywilejowaną pozycję szlachty, zarówno we władzach (sejm, urzędy, sądownictwo), jak i w gospodarce. Ograniczono rolę organów samorządowych. Określono w niej kompetencje sejmu, króla, rady stanu.

55. Władza ustawodawcza w Królestwie Polskim

• trzy stany sejmujące, tj. król, Senat i Izba Poselska(128 reprezentantów) miały pełnię władzy prawodawczej.

• członków Izby Poselskiej wybierano na 6 lat, przy założeniu, że co dwa lata odnawiano

1/3 składu izby.

• członkowie parlamentu uzyskali immunitet w sprawach karnych na czas trwania sejmu.

System wyborczy

System wyborczy był oparty na podziale kraju na:

• 77 powiatów, w których szlachta (posesjonaci) wybierali po jednym pośle.

• 51 okręgów gminnych, w których wybierano 1 deputowanego.

Prawa wyborcze

• czynne prawo wyborcze uzyskały osoby po ukończeniu 21 roku życia i mające prawa obywatelskie.

• bierne prawo wyborcze przyznano:

• osobom umiejącym pisać i czytać (cenzus wykształcenia).

• osobom opłacającym znaczny podatek (cenzus majątkowy).

• odebrano prawa wyborcze wojskowym w służbie czynnej.

• Przyznano prawa wyborcze profesorom i nauczycielom

Sejm)

• sejmy zwyczajne miały zbierać się co 2 lata w Warszawie na 30 dni.

• Istniała możliwość zwoływania sesji nadzwyczajnych

• Prawo zwoływania, odraczania i rozwiązywania sejmu miał król

• obrady sejmu były jawne (do 1825 r.)

• w rzeczywistości sejm zebrał się cztery razy: 1818, 1820, 1825 i 1830.

• W praktyce kompetencje i rola sejmu uległy zawężeniu np.budżet ani razu nie został uchwalony w przewidzianym przez konstytucje trybie, podobnie o zaciągu do wojska decydował monarcha bez udziału sejmu. W zasadzie sejmowi pozostawało prawodawstwo cywilne i karne.

Kompetencje

• samodzielnie uchwalał ustawy w zakresie spraw cywilnych, administracyjnych i karnych.

• z woli króla wydawał akty prawne w sprawach podatkowych, systemu monetarnego oraz zaciągu do wojska.

• Dokonywanie zmian w regulacjach prawnych określających takie instytucje jak: sejm, Rada Stanu, komisje rządowe, sadownictwo.

• Debatowanie nad przedmiotami wskazanymi przez panującego

• posiadał kompetencje kontrolne nad rządem-prawo wyrażania opinii wobec sprawozdań Rady Stanu o stanie kraju i działalności rządu.

• posłowie i deputowani mieli możliwość składania postulatów do króla dotyczących stanu kraju, mogli składać skargi i zażalenia na ministrów, radców stanu, referendarzy oraz sędziów sądu najwyższego.

• Prawo zwoływania, odraczania i rozwiązywania sejmu miał król

• Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała wyłącznie monarsze, ale konstytucja przyznawała posłom możliwości wpływu na charakter i treść projektów wnoszonych przez króla.

Senat (64 senatorów, mianowanych dożywotnio przez króla)

w składzie:

• 9 biskupów

• wojewodowie i kasztelani

• rosyjscy książęta krwi

Kompetencje Senatu

• równorzędna pozycja z izba poselską w kwestii ustawodawczej.

• przeprowadzał rugi.

• kontrola ksiąg obywatelskich.

• pełnił funkcję Sądu Sejmowego.

Po uchwaleniu przez jedną izbę projekt przechodził do drugiej, która mogła go jedynie w całości przyjąć lub odrzucić.

56.Władza wykonawcza w Królestwie Polskim

Król

• "Rząd jest w osobie króla. Król sprawuje władzę wykonawczą w całej swojej rozciągłości" (art. 35).

• "osoba królewska jest święta i nietykalna" (art. 36).

• zwoływał zgromadzenia wyborcze, oraz mianował marszałków sejmików i zgromadzeń gminnych.

• zwoływał, odraczał i rozwiązywał sejmy zwyczajne i nadzwyczajne.

• powoływał ministrów, senatorów i wyższych urzędników

• miał prawo dopełniania ustawy konstytucyjnej przez statuty organiczne oraz prawo sankcji ustaw i uchwał sejmu.

• jako jedyny stan sejmujący dysponował inicjatywą ustawodawczą.

• dysponował prawem zawieszania ustaw sejmowych

• był zwierzchnikiem sił zbrojnych

• królowi przysługiwało prawo wypowiadania wojny i zawierania pokoju oraz zawierania umów międzynarodowych

• rozporządzał dochodami państwa

• miał prawo łaski, nadawał nobilitacje i ordery

• król powoływał i odwoływał namiestnika.

• w wypadku nieobsadzenia urzędu namiestnika, król mógł powołać prezesa Rady Administracyjnej.

• sądy wyrokowały w imieniu monarchy.

• Nie ponosił odpowiedzialności konstytucyjnej( jego postanowienia były kontrasygnowane przez odpowiednich ministrów)

• W praktyce władza monarchy wykraczała poza ramy zakreślone przez konstytucję, dając królowi przytłaczająca przewagę nad innymi organami państwa

Namiestnik

• Miał spełniać rolę zastępcy monarchy na czas jego nieobecności

• przewodniczył Radzie Stanu.

• decyzje podejmował w czasie posiedzeń Rady Administracyjnej.

• decyzje namiestnika wymagały kontrasygnaty odpowiedniego ministra.

• przedstawiał królowi kandydatów na ministrów, kandydatów na senatorów i wyższych urzędników państwowych.

• mianował pozostałych urzędników publicznych.

• Konstytucja przewidywała możliwość rozszerzenia jego uprawnień przez odpowiednie pełnomocnictwo królewskie

• W 1818 r. car przekazał mu całą władze wykonawczą z wyjątkiem kilku ściśle wyliczonych uprawnień.

Rada Stanu (dzieliła się na Zgromadzenie Ogólne i Radę Administracyjną)

W skład Zgromadzenie Ogólnego wchodzili:

• ministrowie

• namiestnik

• radcy stanu

• referendarze

• inne osoby powoływane przez króla

Uprawnienia Rady Stanu

• opracowywanie projektów praw sejmowych i aktów królewskich do akceptacji króla.

• przekazywanie ostatecznych wersji praw i aktów pod obrady sejmowe.

• oddawanie pod sąd urzędników administracyjnych (nominowanych przez króla).

• sądownictwo kompetencyjne

• sądownictwo administracyjne (od 1816 do 1822 r. za pośrednictwem Delegacji Administracyjnej).

• przyjmowanie corocznych sprawozdań z działalności komisji rządowych.

• przekazywanie królowi raportów o stanie kraju.

Rada Administracyjna

Jako Rząd krajowy od 1826 roku, W składzie namiestnik,5 ministrów (Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Sprawiedliwości, Spraw Wewnętrznych i Policji, Wojny, Przychodów i Skarbu) oraz osób powołanych przez króla. Była organem doradczym przy namiestniku, który w radzie miał głos decydujący. Zajmowała się wprowadzeniem w życie postanowień królewskich i merytorycznym przygotowaniem obrad Zgromadzenia Ogólnego. Po śmierci J.Zajączka w 1826r. Rada Administracyjna przejęła jego kompetencje, stając się najwyższym organem rządowym.

56. Władza wykonawczą w Królestwie Polskim

„Król sprawuje władzę wykonawczą w całej swej rozciągłości. Wszelka władza wykonawcza lub administracyjna od niego tylko pochodzić może”. Kompetencje króla:

- kierunek siły zbrojnej w pokoju i wojnie, jako też mianowanie dowódców i oficerów,

- zarządzanie dochodami państwa,

- prawo wydawania wojny i zawierania traktatów i umów,

- mianowanie senatorów, ministrów, radców stanu, referendarzy, prezesów komisji wojewódzkich, prezesów i sędziów różnych sądownictwa, arcybiskupów i biskupów różnych wyznań, sufraganów, prałatów i kanoników,

- prawo ułaskawienia,

- urządzenie i rozdawnictwo orderów cywilnych i wojskowych,

- prawo nadania szlachectwa, naturalizacji i tytułów honorowych.

57. Ustrój terytorialny i władze lokalne w Królestwie Polskim

Kraj podzielono na 8 województw: krakowskie, kaliskie, sandomierskie, mazowieckie, płockie, lubelskie, podlaskie i augustowskie. Te zaś na 39 obwodów i powiaty. Zarząd w województwach spoczywał w rękach kolegialnych komisji wojewódzkich, które w różnych częściach kraju rozwinęły intensywną działalność ekonomiczną i społeczną przez popieranie dawnych i zakładanie nowych miast i osad, rozbudowę przemysłu i handlu, komunikacji. Organami komisji w obwodach byli komisarze obwodowi. W miastach organami zarządu byli burmistrzowie z ławnikami, w paru największych prezydenci z członkami rady, wszyscy mianowani przez rząd. Po wsiach wójtami z mocy prawa zostali właściciele ziemscy. Istniały także rady wojewódzkie, złożone z przedstawicieli sejmików i zgromadzeń gminnych, które miały prawo przedstawienia rządowi ogólnych uwag dotyczących dobra województwa oraz donoszenia o wykroczeniach urzędników.

58. Ustrój władz Królestwa w okresie Powstania Listopadowego

Władzę naczelną spełniała Rada Administracyjna. Zmieniła ona dwukrotnie swój skład, uzupełniając się raz 6 członkami sejmu, drugi - 4 członkami Towarzystwa Patriotycznego, a usuwając innych. 4 grudnia Rada Admin. przemieniła się w Rząd Tymczasowy. Ale już następnego dnia rząd powierzył dyktaturę generałowi Józefowi Chłopickiemu. Jednak dyktator nie uzyskał pełnego zwierzchnictwa nad władzami cywilnymi. Miał sprawować naczelne dowództwo nad wojskiem, a z tego tytułu on oraz sejm mieli wspólnie działać w prowadzeniu wojny. Rząd zwołał sejm, który zatwierdził dyktaturę oraz, w obliczu nieustępliwego stanowiska Mikołaja I, 21 grudnia zdecydował się ogłosić powstanie narodowym, a 25 stycznia - po demonstracjach studenckich i ludowych - uchwalił detronizację Mikołaja I i dynastii Romanowych oraz zniósł te artykuły konstytucji z 1815r., które dotyczyły unii z Rosją. Sejm zastrzegł sobie najwyższą władzę. Na wniosek posługującego na sejm Lewela ustanowiono po raz pierwszy oficjalnie barwy państwowe - zestawienie koloru białego i czerwonego. Demonstracyjnie postanowiono rozszerzyć skład sejmu na delegatów tzw. Ziem zabranych, więc historycznej Litwy i Ukrainy. Debatowano w sejmie nad ustrojem kraju. Spory między konserwatystami a kaliszanami i demokratami , dotyczyły jednak głównie tego, na im ma się oprzeć Królestwo - na Rosji, czy na Anglii i Francji. Uznano państwo nadal za monarchię konstytucyjną. Po ustąpieniu Chłopickiego ze stanowiska dyktatora, już 18 stycznia 1831r. kierowanie państwem sejm powierzył Rządowi Narodowemu z A.J. Czartoryskim na czele i nowemu naczelnemu wodzowi, którym został gen. Skrzynecki. Po zajściach ulicznych i manifestacji ludowej w nocy z 15 na 16 sierpnia faktyczną dyktaturę objął gen. Jan Krukowiecki. We wrześniu 1831r. prezesurę rządu powierzono Bonawenturze Niemojowskiemu.

59. Statut organiczny z 1832 roku

Po zwycięstwie w powstaniu listopadowym car Mikołaj I uznał wobec Europy, iż bunt polskich poddanych zwolnił go z jakichkolwiek wobec nich zobowiązań. Dlatego zamiast konstytucji nadał Królestwu Polskiemu 14 II 1832 Statut Organiczny, mający charakter ustawy zasadniczej. Jego tekst sporządzono w językach polskim i rosyjskim. Liczył 69 artykułów, ujętych w 5 rozdziałach.

=> Statut utrzymywał Radę Stanu Królestwa Polskiego, polską administrację, język polski jako urzędowy, dotychczasowe kodeksy karny, cywilny i handlowy oraz odrębny skarb. Pozostał również Bank Polski. Dzięki temu Królestwo mogło zachować względną niezależność w sprawach gospodarczych.

=>Natomiast Statut Organiczny zniósł polską armię i sejm, dwa podstawowe atrybuty niezależności Królestwa. Zamiast zniesionego sejmu Statut tylko zapowiadał możliwość powołania w dogodnych okolicznościach Zgromadzenia Stanów Prowincjonalnych. Z tej możliwości król - car nigdy nie skorzystał.

Statut pozbawiał Królestwo cech samodzielności, uznając je za część państwa rosyjskiego. Wspólna koronacja cesarza Rosji i króla Królestwa Polskiego miała się odbywać w Moskwie. Insygnia koronacyjne i tron Królestwa wywieziono do Rosji w 1831 r., skąd nigdy nie wróciły. Tytuł króla polskiego stał się jedynym z tytułów w nomenklaturze urzędowej carów rosyjskich. Prawodawstwo króla - cara nie było ograniczone zasadą kontrasygnaty. Panujący posiadał pełnię władzy we wszystkich jej segmentach. Poprzez namiestnika był zwierzchnikiem władz rządowych i administracyjnych Królestwa. Namiestnik był jednocześnie dowódcą pierwszej armii rosyjskiej stacjonującej w Królestwie. Podlegali mu najwyżsi urzędnicy, mianowani na jego wniosek przez panującego.

Około 90% etatów służb administracyjnych Królestwa zajmowali Polacy. Jedynie na najwyższych stanowiskach administracyjnych oraz w kancelarii namiestnika stosunkowo liczniejsi byli Rosjanie. Petersburg nie był jeszcze przygotowany do rządzenia za pomocą sił sprowadzanych z Rosji, dlatego zdanie Statutu o polskim charakterze kraju zostało utrzymane.

W sądach obowiązywało polskie prawo, w tym - jako polski - Kodeks Napoleona. Zachowano hipotekę, ale nie znaną w Rosji. Sędziami na wszystkich szczeblach wymiaru sprawiedliwości byli wyłącznie Polacy. W tym samym czasie w Galicji prawie wszyscy sędziowie byli niemieckojęzyczni, podobnie jak na Pomorzu.

=> Statut powierzał Radzie Administracyjnej sprawowanie rządów w imieniu króla, „pod prezydencją Namiestnika Królestwa”. Liczbę komisji rządowych zredukowano do trzech: spraw wewnętrznych i duchownych, sprawiedliwości, przychodów i skarbu. Przewodniczący komisji nosili tytuł dyrektorów głównych.

=> Statut utrzymywał Radę Stanu pod prezydencją namiestnika. Rada Stanu rozpatrywała projekty budżetu Królestwa przygotowane przez Radę Administracyjną. Miała kompetencje sądownicze, opracowywała ostateczną wersję projektów prawnych. Przy niej, od 1836 r., istniała Heroldia Królestwa Polskiego, legitymująca szlachectwo. W 1841 r., Rada Stanu została zlikwidowana, z jej kompetencje przejęła częściowo Rada Administracyjna, częściowo warszawskie departamenty Senatu Rządzącego. Likwidacja Rady Stanu oznaczała następne ograniczenie autonomii administracyjnej Królestwa.

60. Odbudowa instytucji konstytucyjnych w Królestwie na przełomie lat 50-tych i 60-tych XIX wieku

1. Sytuacja polityczna w Królestwie Polskim na przełomie lat 50. i 60. XIX wieku

- o sytuacji w Królestwie Polskim w znacznym stopniu decydowały wydarzenia, których widownią było w tym czasie cesarstwo rosyjskie. Przegrana przez Rosję wojna krymska ukazała słabość caratu i zmusiła nowego władcę Aleksandra II do podjęcia koniecznych reform administracyjnych i społecznych (tzw. odwilż posewastopolska - od upadku Sewastopola w 1855 r., co przesądziło o przegraniu przez Rosję wojny krymskiej).

- równocześnie na arenie międzynarodowej Aleksander II zmierzał do sojuszu z Francją, co zobowiązywało do złagodzenia postępowania Rosji w Królestwie. Nastąpiła amnestia dla zesłańców i emigrantów, namiestnikiem został Michał Gorczakow, ale równocześnie Aleksander II, będąc w 1856 r. w Warszawie, wygłosił słynne zdanie: „Żadnych marzeń panowie, żadnych marzeń” - wypowiedź kładła kres nadziejom na skuteczność legalnych działań.

- w Królestwie Polskim nasiliła się w tym czasie aktywizacja warstw oświeconych społeczeństwa, ujawniały się silne dążenia patriotyczne i postępowe w środowiskach młodzieżowych. Powstawały również tajne organizacje spiskowe, postulujące konieczność zbrojnej walki o niepodległość. Rząd carski pozwolił na powrót do kraju wielu zesłańców z Syberii, których otaczano podziwem i niemal kultem. Dużą aktywność przejawiało w 1858 r. ziemiańskie Towarzystwo Rolnicze, któremu przewodził hrabia Andrzej Zamoyski.

- nastroje społeczne stopniowo uległy radykalizacji w wyniku manifestacji patriotycznych w 1860 r. (pogrzeb generałowej Sowińskiej, 30. rocznica powstania listopadowego). Stopniowo krystalizowały się obozy polityczne mające różną wizję przyszłości Królestwa Polskiego.

61. Ustrój władz powstańczych w latach 1863 - 1864

1. Układ sił przed powstaniem styczniowym:

a) „czerwoni” - ugrupowanie posiadające dość rozległą bazę społeczną, Oprócz sporej części inteligencji, urzędników, literatów, dziennikarzy włączyły się do niego znaczne grupy niższego kleru, ludność miejska (rzemieślnicy, robotnicy), mniej zamożni ziemianie.

-> działacze „czerwonych” (m.in. Jarosław Dąbrowski - oficer rosyjski, Narcyz Jankowski, Zygmunt Sierakowski, Apollo Korzeniowski - literat, Witold Marczewski - inżynier) dążyli do utworzenia jednolitej sieci konspiracji podporządkowanej dyrektywom centrali. 17 X 1861 r. powołali Komitet Miejski, przekształcony w VI 1862 r. w Komitet Centralny Narodowy.

-> postulowali wzmożenie przeprowadzania nielegalnych akcji i doprowadzenie tą drogą do wybuchu ogólnego powstania. Współpracowali z tajną organizacją oficerską oraz z rosyjską „Ziemlią i Wolą”. Kolor czerwony był symbolem walki o niepodległość i równość społeczną.

b) „biali” - stronnictwo skupiające zamożną burżuazję, ziemiaństwo, część inteligencji. Skłaniało się ku niemu kilku biskupów. Byli to umiarkowani działacze wywodzący się z Delegacji Miejskiej, Towarzystwa Rolniczego, środowisk liberalnych i konserwatywnych.

-> byli zwolennikami korzystania z uzyskanych od cara ustępstw, ale bez żadnych zobowiązań z ich strony. Postulowali prowadzenie pracy organicznej i uwłaszczenie chłopów za pełnym odszkodowaniem dla dziedziców od chłopów. Chcieli nie dopuścić do niekontrolowanego wybuchu powstania, ale jednocześnie - widząc rozwój organizacyjny „czerwonych” - dążyli do tworzenia przeciwwagi dla zbyt radykalnych programów i czynów.

-> działaniami „białych” kierowała sześcioosobowa Dyrekcja Krajowa (m.in. Leopold Kronenberg, Edward Jurgens, Karol Majewski, hrabia Władysław Zamoyski - syn Andrzeja). Do „białych” zbliżone było w poglądach ugrupowanie inteligencji i liberalnej burżuazji warszawskiej - tzw. Millenerzy. Millenerzy domagali się rozszerzenia autonomii Królestwa Polskiego, sprzeciwiali się organizacji spisków i powstania. Przeciwnicy zarzucali im, że odkładają wyzwolenie Polski na kolejne tysiąclecia (stąd ich nazwa). Ugrupowaniu temu patronowali Edward Jurgens i Leopold Kronenberg.

c) „ugodowcy” - zwolennicy polityki prowadzonej przez margrabiego Aleksandra Wielkopolskiego.

-> Wielkopolski początkowo został dyrektorem Komisji Rządowej Wyznań i Oświecenia Publicznego oraz Komisji Sprawiedliwości, w od 5 VI 1862 r. mianowany przez cara Naczelnikiem Rządu Cywilnego, co oznaczało oddzielenie władzy cywilnej od wojskowej. Naczelnik podlegał tylko namiestnikowi.

-> namiestnikiem został mianowany 8 VI 1862 r. Wielki Książę Konstanty Mikołajewicz, brat cara Aleksandra II. Wielkopolski dążył do pokojowego poszerzania autonomii Królestwa Polskiego i ugody z caratem. Odpowiednikiem odwilży posewastopolskiej w Rosji były w Królestwie reformy Wielkopolskiego. Pół roku rządów Wielkopolskiego przyniosło w Królestwie Polskim:

- zniesienie pańszczyzny i zamianę jej na okup (oczynszowanie)

- równouprawnienie Żydów

- założenie Akademii Sztuk Pięknych i Akademii Medyko - Chirurgicznej i uniwersytetu pod nazwą Szkoły Głównej w Warszawie oraz przeprowadzenie reformy szkolnictwa

- polonizację administracji (wszystkie stanowiska gubernatorów cywilnych objęli Polacy)

- przywrócenie Komisji Wyznań i Oświecenia Publicznego

- zwiększenie roli języka polskiego (po polsku ukazywała się gazeta urzędowa, po polsku można było korespondować urzędowo z Petersburgiem)

- wybór rad miejskich w 17 miastach, powołanie Rady Stanu - na jej otwarciu Wielki Książę Konstanty przemawiał po polsku.

- znoszenie stanu oblężenia, z wyłączeniem większych miast.

-> Wielkopolski zwalczał zaciekle swoich przeciwników, zarówno „białych”, jak i „czerwonych”. Otaczała go wrogość stanowisk patriotycznych.

2. Obozy polityczne w czasie powstania styczniowego

a) „czerwoni” - dążyli do nadania powstaniu charakteru ludowego. Utworzyli Rząd Tymczasowy, który 22 I 1863 r. wydał Manifest, proklamujący:

- zniesienie różnic stanowych i natychmiastowe uwłaszczenie za odszkodowaniem dla ziemian z funduszy państwowych.

- dla bezrolnych, którzy by przystąpili do powstania, 3 - morgowe gospodarstwa z dóbr narodowych.

- potwierdzenie praw chłopów do dalszego korzystania z serwitutów.

b) „biali” - do włączenia się do powstania skłaniała ich obawa przed radykalizmem „czerwonych” i sytuacja międzynarodowa (Bismarck proponował carowi pomoc w stłumieniu powstania).

- liczyli na poparcie państwa zachodnich, a powstanie traktowali jako demonstrację sił. Hamowali dopływ chłopów do powstania, a głównie skupili się na formowaniu podziemnego państwa.

- powstał Rząd Narodowy z wydziałami spraw wewnętrznych, zagranicznych, wojny, skarbu, prasy. Posiadał pocztę, służbę dyplomatyczną, policję.

62. Likwidacja Królestwa Polskiego po upadku Powstania

1. Likwidowanie odrębności ustrojowych

- głównym celem, jaki przyświecał poczynaniom władz carskich wobec Królestwa, była likwidacja jego odrębności administracyjnej i ekonomicznej, i całkowita unifikacja z Rosją.

- utworzenie Komitetu Urządzającego w 1864 r. z siedzibą w Warszawie, który miał koordynować likwidację odrębności ustrojowej Królestwa (teoretycznie Komitet powołano w celu kierowania wprowadzeniem w życie ukazu uwłaszczeniowego).

- zniesienie Sekretariatu Stanu Królestwa Polskiego w Petersburgu i powołanie zamiast niego Własnej JCM Kancelarii do spraw Królestwa (1866 r.).

- zniesienie dawnego podziału administracyjnego, nowy podział kraju na 10 guberni (1866 r.).

- likwidacja centralnych władz Królestwa: Rady Administracyjnej i Rady Stanu oraz autonomicznych komisji rządzących: Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Spraw Wewnętrznych i Policji, Przychodów i Skarbu (1867 r.), utworzenie w ich miejsce instytucji rosyjskich.

- po śmierci hr. Fiodora Berga- ostatniego namiestnika Królestwa Polskiego, przekształcono urząd namiestnika na generał - gubernatora (1874 r.).

- w związku z ogólną reformą sądownictwa w Rosji zlikwidowano przy okazji Komisję Sprawiedliwości (1876 r.).

- w administracji gubernialnej i powiatowej zaczęto zatrudniać wyłącznie rosyjskich urzędników. W 1882 r. zaprzestano przyjmowania polskich urzędników do ostatniej ze służb rządowych - służby sprawiedliwości.

2. Likwidowanie odrębności ekonomicznej

- zniesienie odrębnego budżetu Królestwa (1867 r.).

- zamknięcie mennicy w Warszawie (1868 r.).

- przekształcenie Banku Polskiego w warszawski kantor rosyjskiego Banku Państwa (1885 r.).

3. Represje społeczno - kulturalne

- wprowadzenie zakazu zakładania w Królestwie odrębnych polskich organizacji naukowych, kulturalnych, gospodarczych czy filantropijnych.

- wprowadzenie systemu rządów policyjnych, polegających na szerokiej rozbudowie jawnych i tajnych organów policji oraz sieci konfidentów, celem poddania społeczeństwa wszechstronnej inwigilacji.

- zaraz zajmowania się przez prasę sprawami politycznymi.

- przywrócenie Warszawskiego Okręgu Narodowego z kuratorem podległym bezpośrednio Ministerstwu Oświaty w Petersburgu (1867 r.).

- likwidacja Szkoły Głównej w Warszawie (1869 r.), na miejsce której utworzono uniwersytet rosyjski.

- ponadto ostre represje dotknęły Kościół katolicki i unicki. Skonfiskowano znaczną ilość dóbr Kościoła katolickiego i zamknięto liczne klasztory. Wprowadzono zakaz przyjmowania do nowicjatu, co klasztory skazywało na wymarcie. Zniesiono dziesięcinę płaconą na rzecz Kościoła, duchowieństwo zaś wzięto na etat państwowy.

- Kościół unicki zlikwidowano administracyjnie w 1875 r. Uznanie grekokatolików (unitów) za Rosjan, przymusowe nawracanie ich na prawosławie.

- na ziemiach litewskich, białoruskich i ukraińskich, poza masowymi konfiskatami majątków polskich, z czego zasłynął Murawiew, wprowadzono specjalny podatek dla ludności polskiej i zakazano Polakom kupowania ziemi. Rusyfikowano duże miasta, jak Wilno, Mińsk i Kijów.

- wprowadzenie nauczenia w języku rosyjskim w szkołach średnich (1872 r.) i ludowych (1855 r.).

- wprowadzenie w drodze praktyki urzędowej terminu: „Kraj Przywiślański” na oznaczenie Królestwa Polskiego.

4. Represje doraźne

- egzekucje niektórych powstańców (około 2000 osób).

- masowe procesy uczestników powstania oraz osób podejrzanych o udzielanie pomocy powstaniu, wyroki zesłania na Syberię.

- konfiskaty majątków szlacheckich i przekazywanie ich Rosjanom.

89. Praktyka konstytucyjna na wychodźstwie 1939-1945

- Konstytucja kwietniowa i jej postanowienia- możliwość wyznaczenia następcy w sytuacji zagrożenia przez urzędującego prezydenta

- opuszczenie terytorium RP przez prezydenta I. Mościckiego 17 września 1939 i internowanie go przez władze Rumunii

- następcą prezydenta został marszałek Edward Śmigły-Rydz- również internowany w Rumunii

- nowy następca, ambasador- B. Wieniawa- Długoszowski- zmuszony do powierzonej mu misji

- kolejny, wyznaczony przez I. Mościckiego- Władysław Raczkiewicz został zaakceptowany, objął stanowisko głowy państwa

- powołanie dekretem Prezydenta RP Rady Narodowej Rzeczpospolitej Polskiej, która miała być reprezentacją ukonstytuowanych poza Polską stronnictw i środowisk politycznych

- członków Rady powoływał Prezydent RP na wniosek Premiera i ugrupowań politycznych, charakter organu opiniodawczo-doradczego dla prezydenta RP, jak i dla Rady Ministrów

- powołanie przez Prezydenta RP Rządu RP, z GRN. Władysławem Sikorskim jako premierem

- wyznaczenie przez Prezydenta RP na stanowisko Naczelnego Wodza również gen. Sikorskiego, który stał się głównym ośrodkiem dyspozycyjnym w strukturze konstytucyjnych władz RP.

- od lipca 1943 nastąpiło rozdzielenie funkcji premiera, którym został Stanisław Mikołajczyk oraz Naczelnego Wodza, którym został gen. Kazimierz Sosnkowski

- stan ten przywrócił równowagę między różnymi ośrodkami władzy państwowej, umocnił pozycję prezydenta RP

- powyższe ośrodki władzy Rzeczpospolitej zostały uznane przez społeczność międzynarodową, oprócz Niemiec, Związku Sowieckiego i ich aliantów

---